Xolokostning asosiy tashkilotchisiga chiqarilgan o‘lim hukmi, “kommunist” xodimlarini ishdan bo‘shatgan General Electric va Gonja stansiyasida uch poyezd to‘qnashuvi. Kun xronologiyasida 9-dekabr

9-dekabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Xolokostning asosiy tashkilotchisi Adolf Eyxmanga chiqarilgan o‘lim hukmi, kommunistik qarashlarga ega barcha xodimlarini ishdan bo‘shatgan General Electric va Gonja stansiyasida uchta poyezd to‘qnashuviga oid faktlar o‘rin olgan

Xolokostning asosiy tashkilotchiga chiqarilgan o‘lim hukmi

1961-yili Quddusda Isroil sudi Adolf Eyxmanni insoniyatga qarshi jinoyatda aybdor deb topib, uni o‘lim jazosiga hukm etgandi. Xolokostning asosiy tashkilotchisiga nisbatan hukm 1962-yil 1-iyul kuni ijro etilgan.

1961-yil 11-aprel kuni Quddus okrug sudida Uchinchi reyx imperiyasi xavfsizligining “yahudiylar bo‘limi” boshlig‘i, sobiq SS obershturmbannfyurer Adolf Eyxman ishi bo‘yicha jarayon boshlangan. U asosiy natsist jinoyatchilaridan biri hisoblanib, Yevropadagi yahudiylarni ta’qib qilish, quvish, deportatsiya qilish va ommaviy yo‘q qilishga mas’ul bo‘lgan.

1942-yil yanvar oyida Eyxman Vanze konferensiyasi — natsistlar Germaniyasi rahbalari va hukumat vakillari yig‘ilishidagi protokolni tuzishda ishtirok etgan. Hujjatda “yahudiylar masalasini batamom hal etish” bo‘yicha harakatlar va chora-tadbirlar muhokama qilingan. O‘sha yilning mart va oktabr oylarida u Berlinda yana ikkita shu kabi konferensiyani tashkillashtirgan. “Yahudiylar masalasi bo‘yicha mutaxassisning” protokollari Quddusda ayblov materiallari uchun dalil bo‘lib xizmat qilgan.

Eyxman o‘ta sinchkov inson edi va Uchinchi reyxning Polshada joylashgan ko‘plab konslagerlari hamda o‘lim lagerlarini tekshirishga shaxsan o‘zi borib turgan. U konslagerlardagi qurilmalarni yaxshilab tekshirgan va gaz kameralarini ishlatgan, yahudiylarni olib keladigan barcha transportlar harakatini muvofiqlashtirgan.

Ikkinchi jahon urushi yakunlangach, Yevropada natsistlarni jazolash masalasi paydo bo‘lgan. 1945-1949-yillar davomida Nyurnbergda o‘tkazilgan Xalqaro harbiy tribunalda natsistlar rahbari va boshqa ayblanuvchilarga hukm chiqarilgan, ammo Uchinchi reyx lagerlarida millionlab insonlarning o‘ldirilishiga aloqador ko‘plab insonlar jazodan qutulib qolishga muvaffaq bo‘lgan. Ular orasida Adolf Eyxman ham bor edi.

1948-yilda tashkil topgan Isroil davlati o‘zining asosiy vazifasi etib Xolokost aybdorlarini ta’qib qilib, jazolashni belgilagan. O‘sha vaqtda Isroil razvedka xizmati tomonidan tuzilgan “Mossad” uchun Adolf Eyxman birinchi raqamli nishon edi. Yashiringan jinoyatchini topish oson bo‘lmagan, biroq oxir-oqibat agentlar uning qayerdaligini aniqlab, o‘g‘irlab ketgan va yashirin ravishda Isroilga olib kelgan. Bu yerda u sud qarshisida javob bergan.

Keltirilgan rasmiy versiyalarga ko‘ra, Eyxmanni maxsus xizmatlar agentlari emas, balki “ko‘ngilli yahudiylar” o‘g‘irlab ketgan. Argentina va Isroil o‘rtasida Eyxmanni harbiy jinoyatchi sifatida topshirishga imkon beruvchi ekstraditsiya bo‘yicha shartnoma bo‘lmagan. Argentina hatto uning qaytarilishini talab qilgan. Shunga qaramay, “Xolokost arxitektori”ga nisbatan tergov boshlangan.

Oradan to‘qqiz oy o‘tib, 1961-yil 21-fevral kuni Eyxmanga ayblov e’lon qilingan — u yahudiy xalqiga, insoniyatga qarshi jinoyat sodir etish, harbiy jinoyatlar, shuningdek, jinoiy tashkilot a’zosi bo‘lganlikda ayblangan.

Quddusda o‘tkazilgan, radio va televideniyeda uzatib borilgan sud jarayonida 1,6 ming hujjat ko‘rib chiqilgan, 100 nafar guvoh tinglangan. Osvensim komendanti Rudolf Xyossning biografik qaydlarida keltirilishicha, Eyxman birinchi navbatdagi yahudiy bolalarini o‘ldirish taklifini ilgari surgan. Shu sababli lagerga olib kelingan yahudiy bolalarning aksariyati Osvensim gaz kameralarida jon bergan.

Eyxmanning o‘zi aybini tan olmagan va afv so‘ragan — u o‘zini “tizimning bir bo‘lagi” bo‘lganini aytib, faqat buyruqlarni bajargan. Jinoyatchi aybdor deb topilgan. 1962-yil 1-iyun kechasi u qatl etilgan. Shundan so‘ng, Eyxmanning jasadi krematsiya qilingan, kuli esa O‘rta Yer dengiziga oqizilgan.

Kommunistik qarashlarga ega barcha xodimlarini ishdan bo‘shatgan General Electric

Bundan 69 yil oldin 9-dekabr kuni General Electric korporatsiyasi kommunistik qarashlarga ega barcha xodimlari ishdan bo‘shatilganini e’lon qilgan. Bu AQSH fuqarolari “kommunistlar” deb e’lon qilingan va hatto antimilitarist chaqiriqlari yoki sog‘liqni saqlash g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlaganliklari uchun ta’qib qilingan makkartizm siyosatining yaqqol ko‘rinishi edi. Ekspertlarning fikricha, Sovet Ittifoqi muvaffaqiyati fonida so‘l g‘oyalar Amerika jamiyatida ommalashgan va Vashington elitasi raqiblariga chora ko‘rishga qaror qilgan. Buning natijasida senator Jozef Makkarti ilgari surgan “alvastilar ovi” yuzaga kelgan.

So‘l g‘oyalarga qiziqish bildirgan insonlarni siyosiy ta’qib qilish AQSHda 1950-yillar boshida boshlangan, biroq buning uchun zamin o‘nlab yillar davomida tayyorlangan edi. Makkartizm rasman qoralanganidan keyin ham dissidentlarga nisbatan bosim yo‘qolmagan, shunchaki boshqa ko‘rinishlarga ega bo‘lgan.

Tarixchilar AQSHdagi “qizillar vahimasi” deb ataluvchi holatlarning ikkita asosiy nuqtasini keltirib o‘tadi. Birinchisi 1917—1920-yillarga to‘g‘ri keladi va Rossiyadagi Oktabr inqilobi bilan bog‘liq. Politolog Myurrey Berton Levin Amerika jamiyatining o‘sha vaqtdagi kayfiyatini AQSHda bolsheviklar inqilobidan qo‘rqish bilan bog‘liq “umummilliy jazava” deb atagan. Vahimali kayfiyat konservatik siyosatchilar va masalaga u qadar tushunmaydigan muxbirlar tomonidan qo‘llab-quvvatlangan. O‘sha vaqtlarda e’lon qilingan maqolalar va Vashingtondagi minbarlardan so‘zlagan kommunizm haqidagi chiqishlar anarxizm (hokimiyatsizlik, beboshlik) bilan chambarchas bog‘langan. Butun so‘l tarafga global zo‘ravonlik ofati sifatida qaralgan.

Bunday kayfiyat hukumatning foydasiga xizmat qilgan. Ular har qanday huquq faollari va kasaba uyushmalari vakillarini “anarxist” deb tanitishga ruxsat bergan. AQSH bo‘ylab “ishonchsiz” muhojirlarni deportatsiya qilish va siyosiy faollarni hibsga olish to‘lqini boshlangan. Qator shtatlarda “inqilobiy propaganda”ga qarshi yo‘naltirilgan qonunlar qabul qilingan, bu esa amalda so‘z erkinligini bo‘g‘ishga xizmat qilardi.

1920-yillar boshiga kelib “qizillar vahimasi” to‘lqini kamaygan. Odamlar to‘ntarish xavfi minimal ekaniga ishonch hosil qilgan. Amerika biznesi Sovet Ittifoqi bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarni yo‘lga qo‘yishni boshlagan. 1933-yilda AQSH prezidenti Franklin Ruzvelt Amerika iqtisodiyotining “Buyuk depressiyasi”da jabr ko‘rganlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida Moskva bilan diplomatik aloqalarni o‘rnatishga rozi bo‘lgan.

Amerika hukumati va biznes-elitasi Ikkinchi jahon urushidan keyin dunyoning yarmi so‘l g‘oyalar tarafdorlari ekanini tushunib yetgan. “Ular yolg‘iz qolishlari mumkinligini va AQSHda kommunizm ommalasha boshlasa yordam so‘rashga ham hech kim qolmasligini tushunib yetgan”, — deydi Rossiya Siyosiy fanlar akademiyasi akademigi Andrey Koshkin.

Sovet Ittifoqining natsistlar Germaniyasiga qarshi kurashidan keyin Amerika Kommunistik partiyasining faol a’zolari soni 75 ming kishiga yetgan. “Urush yillari Iosif Stalin Amerika matbuotida qahramon sifatida gavdalangan, biroq 1946-yilda SSSR yangi asosiy dushman sifatida e’lon qilingan va vaziyat o‘zgarishni boshlagan”, — deydi tarixchi Konstantin Bloxin.

1930-yillarda SSSR va AQSH munosabatlarida biroz iliqliklar boshlangan bo‘lsa-da, 1934-yili AQSH Kongressi Vakillar palatasida Amerikaga qarshi faoliyatni tergov qiluvchi komissiya tuzilgan. U kuch tuzilmalari bilan birgalikda siyosat, ilm-fan va san’at, SSSR hamda kommunizmga moyillik bildirganlarni kuzatgan. Gumonlanuvchilar doirasiga jumladan, aktyor Charli Chaplin va qo‘shiqchi Pol Robson ham tushib qolgan. Sovet Ittifoqi rasman AQSH hamkori hisoblansa-da, Charli Chaplin 1942-yilda ikkinchi frontni ochishni qo‘llab-quvvatlash borasidagi kampaniyasi uchun FQB tomonidan bosimga uchragan.

1950-yil 9-fevral kuni Viskonsin shtatidan bo‘lgan gubernator Jozef Makkarti “kommunizm xavfi” haqida nutq so‘zlab, AQSH Davlat departamentida 200 dan ortiq “yashirin kommunist” ishlashini bildirgan. Senatorning so‘zlari mamlakatdagi yirik OAVlar tomonidan yoritilgan. Makkarti nutqi “qizillar vahimasi”ning ikkinchi to‘lqinini keltirib chiqargan. Markkati nutqi matbuot sabab AQSHda tezda mashhurlikka erishgan. 1950-yillar boshida Gallup sotsiologik xizmatlar ma’lumotlariga ko‘ra, ularni mamlakat aholisining 50 foizga yaqini qo‘llab-quvvatlagan, 29 foiz amerikaliklar esa makkartizmni qoralagan. Demokrat Trumenni juda yumshoq davlat rahbari deb hisoblagan Makkarti barcha kuch-vositalarini respublikachi Duayt Eyzenxauerni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirgan va u 1952-yilda AQSH prezidentligi saylovlarida g‘alaba qozongan. 1953-yilda ekspertlarning baholashicha, makkartizmning “oldin yili” bo‘lgan, Makkartining o‘zi mamlakatdagi eng kuchli ta’sir doiraga ega inson maqomini olgan.

AQSHda kadrlarni ommaviy bo‘shatish boshlangan. Hokimiyat almashishi bilan davlat xizmatlaridan 800 kishi bo‘shatilgan, yana 600 kishi o‘z xohishiga ko‘ra ketgan. Ishdan bo‘shatishlar sudlar va oliy ta’lim muassasalarini ham qamrab olgan. Ularning ortidan xususiy korporatsiyalarga yetib borgan. 1953-yil 9-dekabr kuni General Electric korporatsiyasi kommunistik qarashlarga ega barcha xodimlari ishdan bo‘shatilganini e’lon qilgan.

Gonja stansiyasida uchta poyezd to‘qnashuvi

2001-yil 9-dekabr kuni Baykalorti temiryo‘lining Gonja stansiyasida uchta yuk poyezdi to‘qnashib ketgandi. Halokat oqibatlari ancha og‘ir edi, hodisada ikki kishi halok bo‘lgan.

Shu kuni soat 16:29 da Gonja stansiyasining asosiy ikkinchi yo‘lida 2516-sonli yuk mashinasi texnik to‘xtashni amalga oshirgan. Stansiya bo‘yicha navbatchi Petrova 3004-sonli poyezd mashinisti Popovni bu haqda ogohlantirgan va ikkinchi asosiy yo‘lning chiqish signalini yopgan.

Shundan keyin Petrova 2126-sonli poyezd mashinisti bilan bog‘lanib, unga kirish svetofori yopilgani to‘g‘risida xabar bergan. Mashinist Kuznetsovdan olingan ma’lumotning tasdiqlanganini eshitib Petrova binodan chiqqan va 3004-sonli poyezdni kutib olishga borgan.

Mazkur poyezd ortidan kelayotgan 2126-sonli tarkibning og‘irligi 5281 tonnani tashkil etgan, 62 ta vagondan iborat poyezd uzunligi 870 metr edi. Soatiga 40 kilometr tezlikda sariq chirog‘i yonayotgan svetoforga yaqinlashgan poyezd Kuznetsov tormoz magistralidagi bosimni 0,3 kilogramm/santimetrga oshirib, yo‘riqnoma talabini buzgan.

Poyezd tezligi soatiga 35 kilometrgacha pasaygan va yopiq kirish svetoforiga qadar 1,4 ming metr qolgandi. Noma’lum sababga ko‘ra mashinist tezlikni pasaytirmagan, uning yordamchisi qizil chiroqqa yaqinlashilayotganini ko‘rsa-da, biror chora ko‘rmagan, stop-kranni tortmagan. Faqatgina 355 metr qolganida Kuznetsov tormoz berishni boshlagan, biroq endi kech edi: poyezd 50 kilometr/soatgacha qiyalikda tezlashgan.

Soat 16:40 da 2126-sonli poyezd kirish svetoforining qizil chirog‘idan o‘tib ketgan va 3004-sonli poyezdning orqa qismiga borib urilgan. To‘qnashuv zarbidan 2126-poyezdning elektrovozi va 3004-poyezdining to‘rtta vagoni relsdan chiqib ketgan. Bir necha daqiqadan keyin u yerga 61 ta vagondan iborat, og‘irligi 2746 tonna va uzunligi 855 metrli 2805-sonli poyezd kelib urilgan.

Gonjadagi stansiya yo‘li qiyaligi katta bo‘lgani bois 2805-poyezd brigadasi vagonlarning chiqib ketganini o‘z vaqtida ko‘ra olmagan. Halokatga ko‘z tushganida esa to‘qnashuvdan qochish imkonsiz edi. Brigada favqulodda tormozlanishni bosgan, shundan keyin kabinadagi odamlar uni tark etgan.

2805-sonli poyezd soat 16:43 da relsdan chiqib ketgan vagonlarga kelib urilgan. Zarba oqibatida elektrovozning yon devori buzilgan. 2805-poyezdi mashinisti Kotov hamda uning yordamchisi Persin to‘qnashuv vaqtida yon yo‘lakda bo‘lgani bois, hodisa joyida halok bo‘lgan.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.