Hamma ham kalitlarni qayerga qo‘yganini unutadi, muhim uchrashuvni esidan chiqaradi. Ammo agar bu odatiy holga aylanib borsa, xotiraning zaifligi tufayli yuz beradi. Yoki bularning barchasi shunchaki beparvolik bilan adashtiriladi. “Noviy ochag” nashri faol xotira bo‘yicha tadqiqotlarni o‘rganib chiqdi va ma’lum bo‘ldiki, bular e’tiborsizlikka misol bo‘lsa-da, ular qisqa muddatli xotiraning zaifligini ham ko‘rsatadi. Qisqa muddatli xotira susayishi diqqat yetishmasligi, buzilishi, autizm va o‘rganishdagi qiyinchiliklarning belgilaridan biridir.
Ishchi xotira nima?
Ko‘pincha qisqa muddatli xotira atamasi “ishchi xotira” atamasi bilan almashtiriladi. Ikkala atama ham vaqtincha xotirada saqlaydigan fikrlar yoki ma’lumotni anglatadi, chunki ular biron bir vazifani bajarishi kerakligida mavjud bo‘ladi. Ishchi xotirani miyadagi tokcha sifatida tasavvur qilish kerak. Aytaylik, do‘konga borasiz. Sut, tuxum va non sotib olish kerak. Do‘konga kirganda, to‘satdan nonushta qilish uchun yorma kerakligi yodga tushadi. Ammo tuxum aqliy javonidan tushib qoladi va tuxumni butunlay unutib, uyga yorma, sut va non bilan qaytasiz.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yosh bolalar xotirasi faqat bir yoki ikkita pozitsiyani egallagan, ishlaydigan xotira qobiliyatlari cheklangan. Ishchi xotira taxminan 15 yoshgacha rivojlanadi, lekin hamma ham bir xil sur’atga va ishchi xotiraga ega emas. Ba’zi odamlar boshqalarga qaraganda ko‘proq ma’lumot saqlashi mumkin.
Olimlar miya qancha axborotni saqlashi mumkinligi haqida umumiy xulosaga kela olmaydi. Ba’zilar 7 birlikka qadar deydi, boshqalari esa to‘rttadan ko‘p emas. Ularni guruhlash orqali ishchi xotira hajmini oshirish mumkin. Telefon raqami odatda 10 ta raqamdan iborat bo‘ladi, lekin uni ko‘pincha uchta guruhga ajratamiz (555-555-5555), chunki 10 ta raqamni eslab qolish uchun faqat uchta ishlaydigan xotira hujayralaridan foydalanamiz.
Ishchi xotiradan qachon foydalaniladi?
Inson har kuni ishchi xotiradan turli yo‘llar bilan foydalanadi: o‘qish, yozish, tartibga solish, suhbatni davom ettirish, aqliy hisoblash yoki ko‘p bosqichli ko‘rsatmalarga amal qilish. Bu vazifalar diqqatni jamlashga yordam beradi.
Ishchi xotira maktabda juda muhimdir. Buyuk Britaniyada 3000 ta boshlang‘ich va o‘rta maktab o‘quvchilari ishtirokida o‘tkazilgan tadqiqotdan birida ishchi xotiraning yomonligi IQ darajasining pastligidan ko‘ra o‘rganishda qiyinchiliklarga olib kelishi ehtimoli ko‘proq ekanligi aniqlandi. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, ishchi xotirasi zaif bo‘lgan deyarli barcha bolalar tushunish va matematika testlarida yomon natijalarga erishgan.
E’tiborni kuchaytirish kabi ko‘plab dastur va xizmatlar mavjud bo‘lib, ulardan miyani mashq qilish va ishchi xotirani yaxshilash uchun foydalanish mumkin. Ba’zi tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bunday dasturlar ishchi xotirani yaxshilaydi, ammo ijobiy ta’sir mashg‘ulotdan so‘ng darhol yo‘qoladi. Ammo boshqa tadqiqotlarda miya mashg‘ulotlari muntazam ravishda mashq qilinganda, ishchi xotirasida sezilarli o‘zgarishlar paydo bo‘lgani aniqlandi.
Ishchi xotirani yaxshilashning birinchi qadami xotiraning qanday ishlashini tushunish va cheklovlarni qabul qilishdir. Bu unutuvchanlikni yengish uchun rivojlanish va turli strategiyalardan foydalanishni anglatadi. Ishchi xotirasi sust bo‘lgan odamlar jarayonni davom ettirish uchun eslatma tizimlaridan foydalanadi. Vazifalar yoki xaridlar ro‘yxatini yaratish uchun telefon yoki planshetdagi bloknot ilovasidan foydalanish mumkin. Muhim uchrashuvlar yoki shifokor tashriflarini eslatish uchun taymer yoki kalendar ilovasidan foydalaniladi.
Ishchi xotirani qanday yaxshilash mumkin?
Katta ma’lumotlarni kichik bo‘laklarga bo‘ling
Keyingisiga o‘tishdan oldin ularning bir yoki ikkitasiga e’tibor qarating. Tasavvur qiling, uyda ziyofatga tayyorgarlik ko‘ryapsiz. Shunchaki nima qilish kerakligi ma’lum. Oziq-ovqat sotib olish, hamma narsani pishirish, tozalash va ziyofat uchun kiyinish. Bu vaqtda bir narsaga e’tibor qaratish, masalan, xarid qilish kerak. Kerak bo‘lgan hamma narsani sotib olmaguncha, hamma narsaga e’tibor bermaslik lozim.
Ko‘p bosqichli vazifalar uchun ro‘yxatdan foydalaning
Ishdagi birinchi soatda nazorat ro‘yxatini yaratish mumkin. U quyidagilarni o‘z ichiga oladi: xabarlarni tinglash, qo‘ng‘iroqlarga javob berish, elektron pochtani tekshirish va xatlarga javob berish, kechagi yutuqlarni ko‘rib chiqish, menejer bilan darhol bajarilishi kerak bo‘lgan muhim vazifalarni aniqlashtirish.
Kundalik tartibni ishlab chiqing
Ishdan uyga qaytishda tartiblarni yarating. Har safar eshikdan kirganda kalit va telefonni bir joyga qo‘ying.
Xotirani mustahkamlovchi ko‘nikmalarni mashq qiling
Yuqorida aytib o‘tilgan miya mashg‘ulotlari dasturlaridan foydalanish mumkin. Bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan oltita so‘z yoziladi. Dastlabki ikkitasi qog‘ozga qaramasdan yodlanadi va bir vaqtning o‘zida bittadan so‘z qo‘shiladi.
Ma’lumotni eslab qolishning turli usullarini sinab ko‘ring
Ishdan uyga qaytganda, do‘konga borganingizni, sut, pishloq, non va yogurt olganingizni tasavvur qiling. Har bir bo‘limga qanday kirishni tasavvur qiling va u yerda nima borligini ko‘ring. Tasvirlar so‘zlardan ko‘ra kuchliroq bo‘lgani uchun vizualizatsiyangizga rioya qilish do‘konda kerak bo‘lgan hamma narsani eslab qolishga yordam beradi.
Ko‘p vazifani qisqartiring
Sasseks universitetida o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, ko‘p vazifa bajarish miyaning ma’lum joylarining qisqarishiga va konsentratsiyaning pasayishiga olib keladi. Shuning uchun bitta vazifani bajarish va shundan keyingina boshqasiga o‘tish lozim.
Ehtiyotkorlikdan chalg‘itadigan narsalarni minimallashtiring va ishchi xotirani kuchaytiring
Massachusets umumiy kasalxonasi, Garvard tibbiyot maktabi va Massachusets texnologiya instituti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, kundalik ongni rivojlantirish mashqlari xotirani yaxshilaydi va tadqiqot ishtirokchilariga chalg‘itadigan narsalarni yo‘q qilish his-tuyg‘ularni tartibga solishga yordam beradi.
Kundalik tartibga jismoniy mashqlar qo‘shing
Ba’zi tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, ishchi xotira kundalik mashqlar bilan yaxshilanadi. Buning sabablari to‘liq o‘rganilmagan, ammo olimlar jismoniy faollik miya hujayralarining sog‘lig‘ini yaxshilaydi, deb hisoblaydi. Bundan tashqari, jismoniy mashqlar kayfiyatni yaxshilash, sifatli uyquni rag‘batlantirish va stressni kamaytirish orqali xotiraga bilvosita ta’sir qilishi mumkin.
Izoh (0)