Hozirgi kunda Turkiy davlatlar tashkiloti deb nomlanuvchi xalqaro tuzilma turkiy tilli xalqlar o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlash maqsadida 2009-yil 3-oktabrda imzolangan “Naxchivan shartnomasi” asosida Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi nomi bilan Ozarbayjon, Qirg‘iziston, Qozog‘iston va Turkiya hamkorligida tashkil etilgan edi.
Vengriya mazkur tashkilotga 2018-yilda kuzatuvchi maqomi bilan qo‘shildi. 2018-yilning 30-aprelida O‘zbekiston ham bu kengashga a’zo bo‘lish istagini bildirdi va 2019-yil 14-sentabrda tashkilotning to‘laqonli a’zosiga aylandi.
2021-yil 12-noyabrda Istanbulda bo‘lib o‘tgan Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashining VIII Istanbul sammitida tashkilot nomi Turkiy davlatlari tashkiloti deb o‘zgartirildi va Turkmaniston ham tashkilotda kuzatuvchi davlat maqomiga ega bo‘ldi. Hozirgi vaqtda tashkilot faoliyatini koordinatsiyalash bo‘yicha bosh kotibiyat Turkiyaning Istanbul shahrida joylashgan.
Turkiy davlatlar tashkilotiga a’zo va kuzatuvchi davlatlarning aholisi taxminan 150 million kishini tashkil etadi, ular 4 million 200 ming kvadrat kilometrlik katta va muhim geosiyosiy hududda joylashgan. Tashkilotga a’zo davlatlarning jahon iqtisodiyotidagi o‘rni ham juda salmoqli hisoblanadi.
O‘zbekistonning Turkiy davlatlar tashkilotiga qo‘shilishini barcha a’zo mamlakatlar yaxshi munosabat bilan qabul qildi. Rasmiy shaxslar, ekspertlar o‘zbeklarning turkiylar tarixidagi o‘rni, bugungi salohiyati va ahamiyatini e’tirof etdi.
Tashkilotning huquqiy asosini tashkil etuvchi 22 moddadan iborat “Naxchivan shartnomasi” mazmuniga nazar tashlansa, eng avvalo, xalqlar o‘rtasidagi tarixiy rishtalar, umumiy til, madaniyat va an’analardan kelib chiqib, har tomonlama hamkorlikka kirishish va bu munosabatlarni chuqurlashtirishga qaratilgani ko‘rinib turadi. Mazkur hujjatda, shuningdek, tashkilotning vazifa va maqsadlari, tuzilmasi, hamkorlik turlari, tashkilot tarkibidagi kengash va qo‘mitalar, budjet, imtiyozlar, xalqaro munosabatlar va nizolarni hal etish masalalari haqida ma’lumotlar keltirib o‘tilgan. Tashkilotning maqsad va vazifalari Naxchivan shartnomasining 2-moddasida bayon qilingan bo‘lib, jumladan quyidagilarni qamrab oladi:
- tomonlar o‘rtasida o‘zaro ishonch, do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlash;
- mintaqada va uning tashqarisida tinchlikni ta’minlash va xavfsizlikni mustahkamlash;
- tashqi siyosat masalalari bo‘yicha umumiy pozitsiyalarni qabul qilish;
- umumiy maqsadlarga taalluqli barcha sohalarda samarali mintaqaviy va ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirish;
- a’zo davlatlar o‘rtasida savdo va investitsiyalar uchun qulay sharoitlar yaratish;
- qonun ustuvorligini ta’minlash, samarali boshqaruv va inson huquqlarini himoya qilish masalalarini muhokama qilish;
- fan, texnika, ta’lim va madaniyat sohalarida o‘zaro hamkorlikni kengaytirish;
- ommaviy axborot vositalari bilan o‘zaro hamkorlikni va yanada intensiv muloqotni rivojlantirish;
- huquqiy masalalar bo‘yicha axborot almashinuviga ko‘maklashish.
Qahramon Haqberdiyev, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti qoshidagi Sharq mamlakatlarining rivojlanishini tadqiq etish ilmiy-tahlil markazi direktori.
Habibullo Azimov, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, Sharq mamlakatlari siyosati va xalqaro munosabatlar kafedrasi o‘qituvchisi.
Ma’lumot uchun, Samarqandda 10—11-noyabr kunlari Turkiy davlatlar tashkilotining birinchi sammiti o‘tkaziladi.
Izoh (0)