O‘zbekistonda “chelnok” savdosi tiklandi. Bu o‘zi nima va iqtisodiyotga qanday ta’sir ko‘rsatadi?

O‘zbekistonda 2022-yilning ikkinchi choragida chelnok savdosi hajmi 90 mln dollarga yetdi. Bu haqda “Daryo”ga Markaziy bank hisobotidan ma’lum bo‘ldi. 

O‘n yillar mobaynida “chelnok” savdosi O‘zbekistonda katta hajmda bo‘lib kelgan — masalan, 2010 va 2011-yillarda u deyarli 3 mlrd dollarni tashkil qilgan. 

Barchasi 2018-yili, O‘zbekistonda tovarlarni chegaradan bojsiz olib kirish kuchaytirilganidan so‘ng o‘zgardi. 

Xuddi shu yili shaxsiy maqsadlar uchun olib kiriladigan tovarlar bo‘yicha yangi tartib kuchga kirdi. Me’yordan ortiq tovar olib o‘tilsa, yagona bojxona to‘lovi to‘lanishi kerak deb belgilandi.

Keyingi yildayoq “chelnokchilar” jami 474,8 mln dollar hajmida savdo qilgan, 2020-yilda esa, chegaralarning yopilishi ortidan ushbu hajm 89 mln dollargacha keskin quladi.

Joriy yilning 1-iyul holatiga ko‘ra “chelnok” savdosi 2021-yilning ikkinchi choragiga nisbatan ikki barobardan ko‘proqqa oshdi. Choraklar kesimida 2022-yilning ikkinchi choragi “chelnok” savdosi 2020-yildan beri eng ko‘p amalga oshirilgan chorak bo‘ldi.  

Savdoning importdagi ulushi 64,5 mln dollar, eksportdagi ulushi esa 25,6 mln dollarni tashkil qildi. Bundan import o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 2,5 barobarga ko‘pdir.

Bojxona qo‘mitasida aytilishicha, so‘ngi yillarda odamlarning biznes uchun tovarlarni “shaxsiy maqsad”da olib kirishi holatlari ko‘paygan. Shunday ekan, ushbu tovarlar sifat va xavfsizlik nazoratining tegishli jarayonlaridan o‘tishi lozim. 

“Chelnokchilar” nimaga ta’sir qiladi?

2021-yilning boshlarida “chelnok” savdosining to‘xtatilishi taklif va raqobatni kuchaytirgan holda, ichki bozorga kirgan mandarin narxining oshishiga sabab bo‘ldi (pandemiyagacha “chelnokchilar” O‘zbekistonga sitrus mevalari umumiy miqdorining 20 foizini olib kirishar edi).  

Hayotiy misol 

Karim Muhammadxo‘jayev deyarli 10 yildan beri Xitoyga qatnaydi. U yerdan choyshablar olib kelib, shu yerning bozorlarida sotadi.

U bunday tovarlarni ishlab chiqarish bo‘yicha o‘zining kichik korxonasiga ega. Biroq uning so‘zlariga ko‘ra, tikib sotish Xitoydan olib kelib sotishdan ko‘ra qimmatga tushadi.

Shu sababli “chelnok” savdosi so‘ngi yillarda sezilarli qiyinlashganiga qaramasdan, u bu ishni tashlashni istamaydi.

Toshkentning “Ippodrom” bozorida, asosan, Xitoyda ishlab chiqarilgan Chanel va Christian Dior kabi soxta brend tovarlari, mavsumiy kiyim va aksessuarlar bilan to‘ldirilgan ko‘plab kichik do‘konlarni topish mumkin. 

Maishiy texnika bo‘limida esa do‘kon egalari o‘z tovarlarini “Pekinda ishlab chiqarilgan” deb reklama qilishadi.

Men Pekinga narsa xarid qilish uchun boraman, shuning uchun menda faqat eng yaxshi tovarlar, – deydi sumka, taqinchoqlar va oyoq-kiyimlar savdosi bilan shug‘ullanadigan aksessuarlar do‘koni egasi Baxtiyor Galimjonov.

Uning so‘zlariga qaraganda, xaridorlar Pekin tovarlarini ular “zavodda ishlab chiqarilgani” bois sifatliroq deb o‘ylashadi, Urumchi va Guanchjou tovarlari esa pateogen sexlarda ishlab chiqarilgani uchun pastroq sifatga ega.  

Pandemiya yo‘llarni to‘sib qo‘ygani tufayli narxlarni shu zahoti ko‘tarib yuborgan Xitoylik “manipulyativ” vositachilar bilan kelishishga to‘g‘ri kelganini aytadi Galimjonov.

Men baribir Xitoy kelajagi bor, deb hisoblayman. Pandemiya tugashi bilan u mening yana ikkinchi uyimga aylanadi, – deb qat’iy ta’kidlaydi u.

“Chelnokchilar” rasmiy vizalardan foydalanishmaydi, sababi odatda ularni olish ma’lum qiyinchiliklarni tug‘diradi.

Tadbirkorlarning aytishlaricha, so‘nggi yillarda Xitoyga hatto sayohat qilish uchun viza olishda muammolar paydo bo‘lmoqda, ammo ular baribir o‘z faoliyatini davom ettirishdan to‘xtamasligini bildirishadi.