Gitlerga maktub yozgan Gandining tug‘ilishi, maxfiy sanalgan Opus Dei tashkiloti va SSSRdagi yadroviy qurollar sinovi. Kun xronologiyasida 2-oktabr

2-oktabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Hindiston ozodligi harakati yetakchisi Mahatma Gandining tavalludi, maxfiy sanalib kelingan Opus Dei tashkiloti hamda SSSRda o‘tkazilgan yadroviy qurollar sinoviga oid faktlar o‘rin olgan.

Tolstoy bilan do‘stlashgan, Gitlerga maktub yozgan: Mahatma Gandi dunyoni qanday o‘zgartirgan edi?

1869-yilning 2-oktabr kuni Hindiston milliy ozodlik harakatining yetakchisi va mafkurachisi Mahatma Gandi dunyoga kelgan. Lev Tolstoyning yovuzlikka zo‘ravonlik bilan kurashmaslik haqidagi g‘oyalari, shuningdek, mashhur “Hinduga maktub” asari bilan qiziqqan Gandi yozuvchi g‘oyalarini siyosiy ta’limotga aylantirgandi.

Donishmand ko‘zlar, milliy libos, yumaloq ko‘zoynak, qo‘lda tayoq — ko‘plab kitoblar va oq-qora suratlarda Gandi aynan shu ko‘rinishda tasvirlangan. Biroq u yoshligida butkul boshqacha bo‘lgan — tik yoqa bilan bezatilgan zamonaviy kamzulda yurgan. Bu kabi kiyimni Gandi Londonda ta’lim olib, Janubiy Afrikada yashaganida kiygan. Ushbu davlatda u hindularga yordam berish bilan shug‘ullangan, ular uchun kommuna tashkil etgan va Lev Tolstoy bilan yozishgan.

Hindistonga qaytib, o‘z tarafdorlari yordamida Gandi ingliz mustamlakachiligiga passiv qarshilik ko‘rsata boshlagan. Qurolli kurashni rad etgan Gandi fuqarolarni Britaniya tovarlariga boykot e’lon qilishga va ularning muassasalariga borishdan bosh tortishga chaqirgan.

1930-yilda u yuz minglab tarafdorlariga soliqlarning kattaligi bois inglizlardan tuz sotib olishni to‘xtatish taklifini bergan. Shunday qilib “Tuz yurishi” boshlangan, aksiya Birtaniya hukumatiga qarshi kurashga jiddiy rol o‘ynagan. Ular Gandining mashhurligi kundan kunga ortib borayotganini ko‘rgan. 1930-yilning mayida Britaniya hukumati uni hibsga olgan va u bir necha oy qamoqda saqlangan.

Gandining kuchi u dunyoning eng yoqimsiz siyosatchilari bilan ham dialog o‘rnatishga tayyorligida bo‘lgan. 1938-yilda u natsistlar yetakchisi Adolf Gitlerga maktub yozgan. Xat 1939-yilning iyunida, natsistlar Chexoslovakiyani egallaganida, ammo Ikkinchi jahon urushi boshlanishidan bir necha oy oldin yozilgan.

Tez orada jahon urushini boshlaydigan odamga Gandi “do‘stim” deb murojaat qilgan. Maktub javobsiz qoldirilgan va hind qarshiligi yetakchisi 1940-yilda yana bir xatni yozgan.

“Mening dushmanlarim yo‘q. Oxirgi 33 yil davomida mening hayotim, ishim irqi, rangi va e’tiqodidan qat’i nazar, barcha odamlarga do‘stona munosabatda bo‘lish orqali butun insoniyat do‘stligini ta’minlashdan iborat bo‘ldi. Sizning jasurligingizga, o‘z xalqingizga sadoqatingizga shubha qilmaymiz, shuningdek, raqiblaringiz sizni maxluq kabi tasvirlashlariga ham ishonmaymiz”, — degan Gandi.

Mahatma Gandi 1948-yilning yanvarida hind ekstremistlari tomonidan o‘ldirilgan edi. Hindistonda siyosatchini hurmat qilishiga qaramay, radikal doiralar orasida uning shaxsiga nisbatan dushmanlik saqlanib qolgan.

Gandi dunyoning ko‘plab yetakchilari, jumladan, kichik Martin Lyuter King, Nelson Mandela va AQSH sobiq prezidenti Barak Obamani ilhomlantirgan. Tolstoyga yo‘llagan maktublaridagi so‘zlari kabi Gandining zo‘ravonliksiz qarshilik ko‘rsatish usullari hamon dolzarb hisoblanadi.

“Kurash hamon davom etmoqda va qachon tugashi noma’lum, ammo passiv qarshilik g‘alaba qozonishi mumkinligi va qozona olishini ko‘rsatib berdi, qo‘pol zo‘ravonlik ma’nisiz”, — deb yozgan Gandi Tolstoyga 1909-yilda.

Ular hech qachon bir-biri bilan uchrashmagan, Hindistonning Rossiyadagi elchisi Bala Venkatash Varmaning aytishicha, Tolstoy yozishmalar orqali hind do‘stiga jiddiy ta’sir ko‘rsatgan.

Asar sabab mashhurlikka erishgan tashkilot

1928-yilning 2-oktabrida Madridda Opus Dei tashkilotiga asos solingan edi. Mazkur tashkilot Den Braunning “Da Vinchi kodi” romani orqali mashhurlikka erishgan. Tashkilotning maqsadi — dindorlarga kundalik hayotda muqaddaslikni topish, oddiy ishlar bilan, xususan, professional faoliyat bilan shug‘ullanishga yordam berish. Prelaturaning shtab-kvartirasi Rimda, Viale Bruno Buozzi ko‘chasidagi 73-uyda joylashgan.

1936—1939-yillardagi Ispaniya fuqarolar urushi davrida respublikachilar mamlakatdagi barcha diniy tashkilotlarni shafqatsizlarcha ta’qib qilgan. Ushbu ta’qiblar oqibatida 12 nafar yepiskop va 6 mingdan ortiq ruhoniy qurbon bo‘lgan, ular katolik cherkovi tomonidan Ispaniya fuqarolik urushi jafokashlari deb topilgan. Shundan keyin o‘rnatilgan Franko rejimi katolizmni qo‘llab-quvvatlab, barcha diniy ta’limning rivojlanishiga imkoniyat yaratgan. Shu sababli katoliklar yangi hukumatga ijobiy qaragan. Franko hukumatida bir nechta Opus Dei a’zolari bo‘lgan, bu orqali tashkilot fashizmga moyillik va hokimiyatga intilishda ayblangan. Ammo jamiyat asoschisi har doim Opus Dei a’zolari boshqa barcha katoliklar kabi siyosiy erkinlikka ega ekanini va ular xohlagan siyosiy e’tiqodlarga rioya qilishlari mumkinligini ta’kidlagan.

1947-yilda Opus Dei Papa Piyom XII tomonidan Provida Mater Ecclesia konstitutsiyasida tasdiqlangan. Undan bir yil oldin rohib Eskriva de Balager tashkilotning boshqaruv markazini Rimga ko‘chirgan va 1950-yilda Opus Dei “sekulyar institut” maqomini olgan. Bu esa tashkilotga ma’lum bir eparxiyaga emas, balki butun dunyo bo‘ylab ishlashga imkon bergan.

1982-yilda Papa Ioann Pavel II Opus Dei tashkilotiga “personal prelatura” — cherkovning diniy va’zxonlik va ierarxik tuzilishining bir qismi bo‘lgan hamda prelat (ruhoniy) tomonidan boshqariladigan tuzilma maqomini bergan. Bu yerda “personal” so‘zi prelatura yuridik jihatdan aniq bir hududga emas, odamlarga — butun dunyo bo‘ylab tarqalgan Opus Dei a’zolariga tegishli ekanini anglatadi.

Vaqtida Opus Dei’ning Rossiyadagi mintaqaviy rahbariyati a’zosi Aleksandr Diannin-Xovard tashkilotning maxfiy doktrinasi va Den Braun asarida keltirilgan ma’lumotlarga munosabat bildirgan edi.

“O‘ylashimcha, u uchun asosiy narsa — pul. Brauin Opus Dei’dagi rohib haqida yozadi, aslida tashkilotda rohiblar yo‘q. U Opus Dei’ning Manxettendagi shtab-kvartrasi haqida yozgan, bizning shtab-kvaritamiz Rimda joylashgan. Braun yolg‘onlari uchun Xudo oldida o‘zi javob beradi”, — degan edi u.

Shu bilan birga, Diannin-Xovard Den Braun o‘z asarlarini yaxshi yozishi va odamlar uning hikoyalariga ishonishini ta’kidlagan. “Inson iymonini yo‘qotsa, bid’atchi bo‘lib qoladi. Yo iymon yoki bid’at. Uchinchisi bo‘lmaydi. Inson shunaqa. Den Braun buni biladi va undan foydalanadi. Xurofot — muvaffaqiyat quroli. Ammo u bu bilan to‘xtab qolmaydi. Protestantizmda ta’lim olgan inson sifatida u Isoni ham uning cherkovini ham qoralaydi. Bu yaxshi emas”, — deydi u.

Aholi ogohlantirilmay amalga oshirilgan yadroviy portlashlar

1974-yilning 2-oktabr kuni SSSR Rangli metallurgiya vazirligi Yoqutistondagi “Udachnaya” olmos karyeridan 2,5 kilometr shimoli-sharqda yadroviy portlash amalga oshirilgan. “Kristall” nomini olgan ushbu portlash quvvati 1,7 kilotonnani tashkil etgan.

Portlash 98 metr chuqurlikdagi quduqda amalga oshirilgandi. Avvaliga boyitish fabrikasi to‘g‘onini hosil qilish uchun sakkizta portlashni uyushtirish rejalashtirilgan, biroq keyin yer yuzasiga portlash natijasida hosil bo‘ladigan zarar moddalar chiqishi hisobiga ushbu g‘oyadan voz kechilgan. “Kristall” natijasida hosil bo‘lgan o‘ra 18 yildan keyin yopib tashlangan. Portlash “Udachniy” posyolkasidan 3 kilometr uzoqlikda amalga oshirilgan bo‘lib, u yerning aholisi bundan ogohlantirilmagan. Odamlarning o‘zlari mish-mishlarga ishonib, posyolkani ma’lum muddatga tark etgan.

Mazkur portlashdan keyin hosil bo‘lgan radioaktiv bulutni shamol kimsasiz joyga uchirib, radioaktiv iz qoldirgan. Oradan yetti kun o‘tgach, gamma nurlanish dozasi kamaygan. Radiatsion vaziyat hisobga olinib aholining yopiq hududga kirishiga qo‘yilgan cheklovlar portlashdan besh kun o‘tib olib tashlangan. Faqatgina 100 metr radiusda o‘ralgan tuproqqa yaqinlashish kerak bo‘lmagan.

1992-yilda portlashning radioaktiv mahsulotlarini ko‘mish, markaziy zonada radionuklidlarni ishonchli ushlab turadigan doimiy muz qatlamining qalinligini oshirish uchun “Udachnaya” qudug‘i karyeri chiqindi toshlari bilan qoplangan. Yaqin hududni qisman zararsizlantirish bo‘yicha olib borilgan ishlar texnologik maydondagi radiatsiyaviy vaziyatni ham sezilarli darajada yaxshilagan. Biroq turli tashkilotlar mutaxassislari tomonidan qayta-qayta o‘tkazilgan hududni o‘rganish jarayonida tuproqning uzoq muddatli radionuklidlar bilan ifloslangan joylari aniqlangan.

Ta’kidlash kerakki, Rossiyada aholini ogohlantirmasdan yadroviy sinovlarni o‘tkazish holatlari yana bir necha bor amalga oshirilgan.

1954-yilning 14-sentabrida Orenburg viloyatining Toskiy poligonida marshal Jukov qo‘mondonligi ostida yadroviy quroldan foydalanilgan holda qo‘shin taktik o‘quvlari o‘tkazilgan. O‘quv “Qorparcha” nomini olgan bo‘lib, unda 45 mingga yaqin askar ishtirok etgan. Toskiy poligoni bekorga tanlanmagan. Uning relyefi G‘arbiy Yevropaga o‘xshash bo‘lgan. O‘quvlarning asosiy maqsadi — yadroviy quroldan foydalangan holda dushman taraf mudofaasini yorib o‘tishda qo‘shinlar harakatini ishlab chiqish bo‘lgan.

14-sentabr kuni soat 09:34 da “Tu-4” samolyotidan 8 kilometr balandlikdan atom bombasi tashlangan. U yer yuzasidan 350 metr balandlikda portlagan. Besh daqiqadan keyin artilleriya tayyorgarlik boshlagan, so‘ng aviatsiya bombardimonchilari zarbalarni amalga oshirgan. Oradan 50 yil o‘tgach, ayrim OAVlar 1954-yilgi yadroviy qurol sinovida 45 ming askar va 10 ming tinch aholi nurlanishga uchragani haqida yozgan. Yadroviy portlashning xavf darajasi haqida ularga ma’lumot berilmagan.

Shuningdek, 1972-yilning 9-iyul kuni Ukraina SSR hududida birinchi sanoat yadroviy portlashi amalga oshirilgan. 1971-yilning iyulida gaz qidirish bo‘yicha quduq burg‘ulash vaqtida kutilmaganda gaz kondensati ajralib chiqa boshlagan. Gaz bosimi juda kuchli bo‘lgan. havoga chiqayotgan gazni mavjud usullarda to‘xtatishning imkoni bo‘lmagan. O‘shanda uni yadroviy portlash bilan to‘xtatishga qaror qilingan.

Sanoat yadroviy portlashidan foydalanish to‘g‘risidagi farmonni shaxsan Leonid Brejnevning o‘zi imzolagan. Ish maxfiy rejimda bajarilgan. Vazifani bajarish uchun Ukrainaga joylashtirilgan harbiy qismlardan biri jalb etilgan. Mahalliy hudud “KGB” va Moskvadan kelgan IIV bo‘linmalari tomonidan qo‘riqlangan. “Mash’ala” nomini olgan portlash quvvati 3,8 kilotonnani tashkil etgan. Gaz ajralib chiqishini to‘xtatishning baribir imkoni bo‘lmagan. U bir necha oydan keyin standart usul — quduqlarni burg‘alash orqali o‘chirilgan.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.