Andijonlik fermerlar yeri noqonuniy tortib olinayotganini aytmoqda. Hokimlik esa ular shartnoma shartlarini bajarmaganini bildirmoqda

Andijon viloyatining Qo‘rg‘ontepa tumanidagi Sharof Rashidov massivida faoliyat yurituvchi fermerlar “Daryo”ga murojaat qilib, tuman hokimi ular egalik qilib kelgan yerlarni noqonuniy ravishda olib qo‘yayotganini aytmoqda.

“Daryo” muxbiri murojaatni o‘rganish maqsadida hududda bo‘ldi.

Massiv tumanning Dardoq qishlog‘ida joylashgan bo‘lib, umumiy 1 ming 800 gektar yer maydoniga ega. Bugungi kunga kelib massivda bog‘dorchilikka ixtisoslashtirilgan 100 dan ortiq fermer xo‘jaliklari faoliyat yuritadi. O‘z vaqtida bu yerda yetishtirilgan mevalar bir qator xorijiy mamlakatlarga eksport qilingan.

“Mamajonov Muhiddin uzum bog‘lari” fermer xo‘jaligi ish yurituvchisi Abdumutal Mamajonovning aytishicha, ular mehnat qilayotgan yerlar 2006-yilda auksion orqali sotib olingan bo‘lib, nizomda belgilangan barcha shartlar bajarilgan.

2006-yilda Vazirlar Mahkamasi qarori bilan Sharof Rashidov massividagi yerlarni auksion orqali bog‘ qilish sharti bilan sotib olganmiz. Yerni olgach, nizomda ko‘rsatilgan barcha shartlarga amal qilgan holda ko‘chat ekib, bog‘ qildik. Umumiy yerimiz 15 gektardan iborat. Bog‘da uzumdan tashqari gilos, olma, olcha ekilgan. Hozirgi kunga kelib esa, hokimiyat tomonidan bizning yerlarimiz noqonuniy ravishda sud orqali tortib olinmoqda. Vaholanki, bizning yer va boshqa soliqlardan hech qanday qarzimiz yo‘q. Belgilangan tartibda soliq va boshqa badallarni to‘lab boramiz. Shunday bo‘lsa-da, sudga kelganimizda sudya bizni gapirtirmayapti. Eshitmayapti ham. Qo‘limizga hech qanday dalolatnoma yoki ayblov qog‘ozi olmaganmiz. Ammo bizni sudga chaqirib, ishlarimizni ko‘rib, bog‘larimizni tortib olishmoqda. Achinarlisi, joyiga borib, bog‘larni o‘rganishgani yo‘q. Bundan oldin muammoni qonuniy ravishda hal qilib berishlarini so‘rab, ayrim internet saytlariga ham murojaat qildik, —deydi Abdumutal Mamajonov.

“Askiya diyori” fermer xo‘jaligi ishchisi Kozimjon Abdusamatovning aytishicha, fermer xo‘jaliklarini optimallashtirish natijasida uchta dehqon xo‘jaligi birlashtirilgan. Ular so‘nggi o‘n yilda toshloq joy bog‘ qilinib, daromad olish boshlanganidan so‘ng olib qo‘yilayotganidan norozi bo‘lmoqda.

Biz ishlayotgan “Askiya diyori” nomli fermer xo‘jaligining umumiy yer maydoni 7 gektar 70 sotixni tashkil qiladi. Xo‘jalik uch kishiga tegishli. Optimallashtirish davrida uch kishining yerini bitta qilib qo‘yishgan. 15 yildan buyon ushbu yerlardan uchta oila foydalanib, ro‘zg‘orimizni tebratib kelamiz. Ko‘pchilik biladi, Sharof Rashidov massividagi yerlar juda toshli, ko‘p hollarda dalalarni Qoradaryo yuvib ketadi. Mana shunday qiyin sharoitda ham yerdan hosil olish uchun har yili tosh teramiz, boshqa hududlardan toza tuproq olib kelib to‘kamiz. Biz shu mehnat ortidan bu yerlarni bog‘ qildik. Endi qo‘limizga ozmi ko‘pmi daromad olganimizda yerimizni sud orqali olib qo‘yishmoqchi. Bu qanday qonunga to‘g‘ri keladi, bilmayman?

Mayli, biz qarshi emasmiz, qarovsiz qolgan yerlar bo‘lsa olsin, lekin qiynalib bir necha yil deganda bazo‘r bog‘ qilgan yerlarimizni o‘zimizga qoldirishsa yaxshi bo‘lardi. Biz o‘stirgan daraxtlarni kesgan odamning ko‘zi ko‘r bo‘ladi. Chunki, men har bir daraxt bilan gaplashaman, o‘z farzandimni qanday o‘stirgan bo‘lsam ularni ham shunday parvarish qilyapman. Bog‘ga borsangiz havas qiladigan darajada qilib qo‘yganmiz. Endi-endi daromad ko‘rishni boshladik. Shuning uchun kuyunyapmiz. Yuqoridagilar uchun bu oddiy holga o‘xshayapti nazarimda, — deydi Kozimjon Abdusamatov.

“To‘lqinjon ota kelajagi” fermer xo‘jaligi rahbari Sardorbek Ahmedovning aytishicha, 2019-yilda 23 gektar yer olib fermer xo‘jaligini tashkil etgan. Yerining asosiy qismini yaylov va bo‘z yerlar tashkil etgan. Ularni to‘g‘rilaguncha katta mablag‘ sarflagan.

Qo‘rg‘ontepa tumani hokimligi tomonidan Sharof Rashidov massividagi 120 dan ortiq fermerning yerlarini olish uchun sudga da’vo arizasi kiritilgan ekan. Bugungi kungacha ulardan 28 nafarining yeri sud qarorlari asosida olib qo‘yildi. Achinarlisi, hozirgacha sudda qatnashgan birorta fermerning ishi ijobiy hal bo‘lmadi, aksincha da’vogar tomonga yon bosilmoqda. Agarda shartnoma shartlarini bajarmagan, o‘z ustida ishlamagan fermerlarning yerlari olinsa mayli edi, lekin hammaning yerini birdaniga olib qo‘yishi mumkin emas-ku, to‘g‘rimi?

Misol uchun men 2019-yilda tender asosida yer olib fermer bo‘lganman. Jami 23,3 gektar yerim bor. Undan 3 gektari bog‘. Qolgani 6 gektari ekin maydoni, 8,2 gektari yaylov va 4 gektar bo‘z yerlar bor. Yerni olganimda 8,2 gektari yaylov yer bo‘lib, ekin ekib, hosil olishning imkoni yo‘q edi. Maxsus mashinalar olib kelib yerni toshlardan tozalaganman. Qoradaryo yuvib ketgan joylardan 700 mashina shag‘al olingan, uning o‘rnini to‘ldirish uchun shuncha miqdorda toza tuproq olib keldim. Bu yerlarga mashina kirolmasdi chiqqan shag‘allardan yo‘l qildirdim. Yuvib ketilgan va axlat bilan to‘lib ketgan 6 gektar ekin maydonini ham shunaqa qilib epaqaga keltirdim. Buning uchun 140 mashina tuproq tashlandi. Bu yerlarni ekish ekishga moslashtirganimdan so‘ng shartnomada belgilangan mahsulotlarni ekib, hosil ola boshladim.

Birinchi olgan yilim davlat belgilagan reja asosida bug‘doy ekdim. Uch yildan beri ekib, hosil olyapman. Lekin bu yil 3 gektardan oshiq yerimga ekilgan bug‘doy maydonini mart-aprel oylarida suv chiqib ketgani uchun buzishga majbur bo‘ldim. Shunda qishloq xo‘jaligi boshqarmasidan odamlar kelib, nimaga buzasan deyishgandi tushuntirsam soya ektirishdi. Shunday bo‘lsa ham bug‘doyni rejasini to‘liq topshirdim. Shu ishni boshlaganimdan beri hali tuzukroq daromad olmadim. Endi qo‘limizga pul tegayotganda yerimizni olib qo‘yishmoqchi. To‘g‘risi, sudning chaqiruv qog‘ozini ko‘rib, hayratlandim. Chunki, yerni yer qilgunimcha juda katta mablag‘ sarfladim. Men-ku mayli, mendan keyingi fermer suv chiqarish uchun 3 ta quduq kovlatgan. Har biriga 350 million so‘mdan sarfladi. Hozir qayerga borib kimga dodini aytishni bilmay qoldi, — deydi Sardorbek Ahmedov.

Materialni tayyorlash jarayonida “Daryo” muxbiri bilan bog‘langan Sardorbek Ahmedov sudda yutganini, shuningdek, ko‘pchilik yerlarini topshirish bo‘yicha majburlanayotganini bildirib, ulardan ariza yozdirib olinayotganligini ma’lum qildi.

Qo‘rg‘ontepa tumani hokimligi huquqshunosi Lolaxon Vafoqulovaning ma’lum qilishicha, tuman hokimligiga qishloq xo‘jaligi bo‘limi, kadastr va agroinspeksiya tomonidan massivdagi fermerlar shartnomada keltirilgan shartlar hamda qonunchilik talablarini bajarmayotganligi uchun taqdimnoma kiritilgan. Shunga asosan sudga da’vo arizasi kiritilgan.

Dastlab bizga Qo‘rg‘ontepa tuman qishloq xo‘jaligi bo‘limi, agroinspeksiya va tuman kadastr bo‘limi tomonidan Sharof Rashidov massividagi fermerlar yer uchastkalarini ijaraga olish shartnomasida keltirilgan shartlarni buzganligi va buning natijasida suvdan foydalanish, soliqqa tortish qonunchilik talablari bajarilmayotgani haqida taqdimnoma kiritilgan. Unda fermerlar bilan tuzilgan ijara shartnomasini bekor qilish chorasini ko‘rish so‘ralgan.

Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 14-yanvardagi 22-sonli qarori talabi bo‘yicha to‘plangan hujjatlar belgilangan tartibda o‘rganib chiqilib, Fermerlar kengashiga yuborildi. Kengashdan esa shartnomani bekor qilish bo‘yicha hech qanday e’tiroz yo‘q ekanligi to‘g‘risidagi xulosa olingach, masala Xalq deputatlar kengashi sessiyasida muhokamaga qo‘yildi. Muhokamada ham sud orqali shartnoma bekor qilinishi qo‘llab-quvvatlandi. Shundan so‘ng zarur hujjatlar bilan sudga da’vo arizasi kiritdik, — deydi hokimlik huquqshunosi.

Vafoqulovaning ta’kidlashicha, taqdimnomadan avval vaziyat joyiga borib o‘rganilgan. O‘rganish davomida fermerlar yer maydonlaridan boshqa maqsadlarda foydalanganliklari aniqlangan.

Bundan avval biz vaziyatni joyiga borib o‘rganganimizda haqiqatdan ham shartnomada bog‘ uchun deb berilgan yer maydonlaridan boshqa maqsadlarda foydalanilganligiga ko‘zimiz tushdi. Ya’ni meva ko‘chatlari yetishtirilishi belgilangan joylarga fermerlar tomonidan bug‘doy, makkajo‘xori, sholi kabi donli mahsulotlar ekilgan. Bundan tashqari sud jarayonlarida biz fermerdan necha kishini ish bilan ta’minlaganligini so‘raganimizda qonunan ikki kishi ishlashini aytmoqda. Vaholanki, har bir xo‘jalikda ikki kishi emas 10 dan ortiq odam ishlaydi. Demakki, ularning mehnat muhofazasi tartibga solinmagan. Ularga qonuniy ravishda ish haqi hisoblanmaydi, mehnat shartnomasi tuzilmagan. Natijada mana shunday sharoitda ishlab ham qorni to‘yayotgan fuqarolar nafaqa yoshiga yetganda huquqlari buzilganini tushunib yetadi.

Fermerlardan nega ishchilar bilan mehnat shartnoma tuzilmaganini so‘raganimizda, ularning har biriga oylik ish haqi ishlab chiqishga moliyaviy jihatdan qiynalishlarini aytdi. Qonuniy talablarga binoan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining oldi-sotdisidan tushgan pul mablag‘lari bank hisob varaqalarida aylanishi kerak. Ammo ushbu fermerlarning faoliyati bu talabga ham javob bermaydi. Bu esa fermer daromad solig‘i to‘lamasligi uchun sof daromadini yashirayotganidan dalolat beradi. Yer umummilliy boylik. Har kimning yerdan foydalanish huquqi bor. Yerlar fermer xo‘jaliklariga tadbirkorlik qilish uchun beriladi. Ammo ular yerdan unumli foydalanmayapti. Natijada ular kabi yerdan foydalanish huquqiga ega bo‘lgan shaxslarning huquqlari poymol qilinmoqda.

Yer uchun katta pul sarf qilgan fermerlarning yerlari olib qo‘yilsa, katta zarar ko‘rishlarini aytmoqda. Ular keltirayotgan vajlar to‘g‘ri bo‘lsa va buni isbotlab bera olsa ko‘rilayotgan zarar to‘liq qoplab beriladi. Hatto ungacha ularning yeri olib qo‘yilishiga qonun ham yo‘l qo‘ymaydi. Hozirda biz kiritgan da’vo arizalarini sud birma-bir ko‘rib chiqmoqda. Sud mustaqil. Sud masalalariga boshqa bir organ yoki shaxs tomonida aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bunday aralashuvga nisbatan qonunda javobgarlik belgilangan. Shu sababli biz ham fermerlar kabi sud qarorlari natijalarini kutyapmiz, — deydi Lolaxon Vafoqulova.

“Daryo” voqealar rivojini kuzatishda davom etadi.