Hamma gapirayotgan retsessiya o‘zi nima?
Yevropada retsessiya xavfi oxirgi 2 yildagi eng yuqori darajaga chiqqani haqida xabar berilgan edi. The Economist nashri retsessiya nima ekanligi haqida tushuntirdi.
12-avgust kuni Britaniya Milliy statistika boshqarmasi mamlakat iqtisodiyoti yilning ikkinchi choragida qisqarganini e’lon qildi; Iqtisodiy prognozchilarning fikricha, kelgusida yanada pasayish kutilmoqda. Xo‘sh, retsessiya nimadan iborat?
Ayni vaqtda dunyoda iqtisodiy faollikning sezilarli pasayish davri kuzatilmoqda. Retsessiya odatda ishlab chiqarish va investitsiyalar hajmining, korxonalar foydasining pasayishiga va ishsizlikning oshishiga olib keladi.
2007—2009-yillardagi global moliyaviy inqiroz butun dunyo bo‘ylab iqtisodiy o‘sishni deyarli 4 foizga qisqartirdi.
Ayrim mamlakatlarda, jumladan, Britaniya, Fransiya va Germaniyada konvensiyaga ko‘ra, salbiy yalpi ichki mahsulot o‘sishining to‘rtdan ikki qismi retsessiyadan dalolat beradi.
Ammo ko‘pgina iqtisodchilar bu ta’rifni juda tor deb hisoblaydi. Yaponiya vazirlar mahkamasi retsessiyani ta’riflashda zavodlardagi ishlab chiqarish, chakana savdo va bandlik kabi bir nechta ko‘rsatkichlardan foydalanadi.
Amerika hukumati retsessiyani e’lon qilish vakolatidan butunlay voz kechgan. Bu vakolat Iqtisodiy tadqiqotlar milliy byurosiga — xususiy, notijorat tadqiqot guruhiga tegishli.
Sakkiz nafar iqtisodchidan iborat bo‘lgan ushbu guruh biznes sikllari bilan tanishish qo‘mitasi sifatida tanilgan. Ular 1978-yildan beri Amerika uchun iqtisodiy inqiroz hakami bo‘lib keladi.
Yaponiyada bo‘lgani kabi, qo‘mita ham bir qator omillar, jumladan, bandlik, shaxsiy daromad va sanoat ishlab chiqarishidan foydalangan holda retsessiyani belgilaydi.
Yilning birinchi va ikkinchi choraklarida yalpi ichki mahsuloti pasayganiga qaramay, Amerika rasman tanazzulga yuz tutmayotganining sabablaridan biri faqatgina yalpi ichki mahsulotni hisobga olib retsessiya haqida xulosa qilib bo‘lmasligidir.
Mamlakatda hozirda ishsizlik darajasi past va ish o‘rinlarining o‘sishi barqaror: iyul oyida 528 ming ish o‘rni yaratildi, bu kutilganidan ikki baravar ko‘p.
Retsessiya boshlanishi va qo‘mitaning e’lon qilishi o‘rtasidagi odatiy kechikish deyarli 12 oyni tashkil qiladi. 2008-yil dekabr oyida Amerikada global moliyaviy inqiroz sabab bo‘lgan retsessiya o‘tgan yilning dekabr oyida boshlangan degan xulosaga keldi.
Rasmiy bayonot biroz kechroq berilishi mumkin. O‘tgan oy CNN tomonidan o‘tkazilgan so‘rovda respondentlarning 64 foizi retsessiya allaqachon boshlangan deb hisoblagan. Iyun oyidagi Ipsos so‘rovida britaniyaliklarning 73 foizi xuddi shunday fikrda edi.
Barcha siyosiy shov-shuvlarga qaramay, agar Amerikada retsessiya yuzaga kelsa, u nisbatan yumshoq bo‘lishi mumkin. Hamma joyda ham bunday bo‘lmasligi tabiiy. Angliya bankining prognozlariga ko‘ra, Britaniya ishlab chiqarishning to‘rtdan besh qismiga qisqaradi.
Jahon bankiga ko‘ra, kambag‘al va o‘rtacha daromadli mamlakatlar uchun prognoz bundan ham yomonroq. Aksariyat davlatlar retsessiyadan qochishi dargumon.
