Oliy ta’lim tizimi - Yangi O‘zbekistonni barpo etuvchi muhim omildir. Ta’lim tizimi salohiyati qancha baland bo‘lsa, islohotlar maqsadiga erishish imkoniyati shuncha katta bo‘ladi. Shu sababdan ta’lim salohiyatiga putur yetkazayotgan muammolar va illatlarga barham berish masalasi o‘ta dolzarb. Bu kabi illatlarning eng muhimlaridan biri – ta’lim tizimidagi korrupsiya va poraxo‘rlikdir. Shu boisdan ushbu illatlarni bartaraf qilish, ta’limdagi korrupsiya va poraxo‘rlikning oldini olishga astoydil kirishilgan.
E’tirof etish lozim, davlatimiz rahbarining tashabbusi va qat’iy siyosiy irodasi tufayli tizimda korrupsiyaga qarshi murosasiz kurash olib borilmoqda. Xususan, oliy ta’lim sohasidagi korrupsiyaning asosiy va keng tarqalgan xavf-xatarlari, ya’ni manfaatlar to‘qnashuvi, plagiatdan foydalanish, o‘qishga qabul qilish va bilimlarni baholashdagi poraxo‘rlik yoki tanish-bilishlik holatlari, byudjet mablag‘larini talon-toroj qilish va boshqa masalalarni atroflicha o‘rganilib, ularni keltirib chiqaruvchi sabab va shart-sharoitlarni tahlil qilindi hamda uni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Birinchidan, oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish jarayonining ochiq va shaffof tizimi yo‘lga qo‘yildi. Abituriyentlar onlayn shaklda hujjat topshirishlari, test topshirish hududini ixtiyoriy belgilashlari hamda 5 tagacha ta’lim yo‘nalishini tanlashlari bilan bog‘liq imkoniyatlarning berilishi bu boradagi korrupsiogen omillarni bartaraf qildi.
Ikkinchidan, o‘qitish va baholashning xalqaro standartlariga o‘tildi. Ta’lim jarayonida kredit-modul tizimi joriy qilindi. Bu o‘qitish va baholashda shaffoflikni ta’minlash, turli xil ta’magirlik va korrupsion omillarni oldini olishga xizmat qiladi. O‘qitishning kredit-modul tizimida talabaga o‘zlarining qiziqishlari va qobiliyatlaridan kelib chiqib tanlov fanlarni va professor-o‘qituvchilarni tanlash imkoniyati beriladi. Oliy ta’lim tizimini boshqarishning raqamlashtirilgan tizimi HEMIS dasturining tadbiq etilishi natijasida fanlarni o‘zlashtirish va baholash jarayonlarida professor-o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi munosabatda inson omili aralashuvining oldi olindi. Dastur orqali talaba va professor-o‘qituvchilar kontingenti va ularning harakati to‘g‘risida aniq ma’lumotga ega bo‘lish imkoniyati yaratildi.
Universitet bitiruvchilari diplom olish jarayonida sarsongarchilik, sansalorlik, turli korrupsiogen holatlarga tushmasliklari uchun ularga HEMIS axborot tizimi orqali diplomning elektron shaklini yuklab olish imkoniyati yaratildi. 2021/2022 o‘quv yilidan boshlab, yozma usulda tashkil etilayotgan yakuniy nazoratlar to‘liq yozib olish uchun mo‘ljallangan videokameralar o‘rnatilgan auditoriyalarda, dars mashg‘ulotlarinini olib borgan professor-o‘qituvchilar ishtirokisiz tashkil etilmoqda. Bu ham korrupsion xavf-xatarni oldini olishga xizmat qilyapti.
Uchinchidan, talabalar o‘qishini ko‘chirish, qayta tiklash va o‘qishdan chetlashtirish jarayonlari raqamlashtirildi. Talabalarning o‘qishini ko‘chirish bugungi kunda to‘liq tartibga solingan. O‘qishni ko‘chirish uchun talabalar kerakli hujjatlarni vazirlikka onlayn topshiradi. Ushbu arizalar Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat qabul komissiyasi tomonidan ko‘rib chiqilib, qaror qabul qilinadi. Prezidentning 2022-yil 15-iyundagi “Davlat oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish jarayonlarini tashkil etish to‘g‘risida”gi qaroriga ko‘ra, bir davlat OTMdan boshqa davlat OTMga o‘qishni ko‘chirishga quyidagi ikki holatda ruxsat beriladi:
Talaba oila qursa va turmush o‘rtog‘i doimiy yashaydigan hududdagi OTMga o‘qishini ko‘chirmoqchi bo‘lsa;
Davlat xizmatchisi ish yuzasidan boshqa hududga ko‘chsa va turmush o‘rtog‘i yoki voyaga yetmagan farzandining o‘qishini o‘sha hududga ko‘chirmoqchi bo‘lsa (ishga kirgan vazirlik xati asosida). Qolgan holatlarda “ichki ko‘chirish”ga ruxsat yo‘q – boshqa hududga ham, o‘z hududidagi boshqa OTMga ham.
Xorijdan o‘qishni ko‘chirishga quyidagi hollarda ruxsat beriladi:
Mos va turdosh yo‘nalishga test yoki ijodiy imtihon topshiradi va o‘tish ballini to‘plash talab etiladi;
O‘tish ballini to‘play olmasa, bir martalik tabaqalashtirilgan to‘lov-kontrak asosida o‘qishini ko‘chirishga ruxsat beriladi. Xorijdan mos va turdosh bo‘lmagan yo‘nalishga o‘qishni ko‘chirishga ruxsat berilmaydi. O‘qishni ko‘chirish to‘liqligicha shaffof va korrupsiyadan xoli tarzda o‘tkaziladi.
To‘rtinchidan, professor-o‘qituvchilarning obro‘yi va maqomi oshirildi. Ularning moddiy daromadi va ijtimoiy himoyasi (uy-joy, mashina, davolanish) yaxshilandi. Xususan, professor-o‘qituvchilarga ipoteka va iste’mol kreditlari ajratish, ularning sog‘lig‘ini mustahkamlash, sanatoriy va kurortlarda davolanishini tashkil etish masalalariga jiddiy e’tibor berildi. Bunday imkoniyat orqali professor-o‘qituvchilar boshqalarning “qo‘liga qarab qolmay” farovon va sog‘lom hayot kechirishlariga zamin yaratildi.
Beshinchidan, oliy ta’lim muassasalari faoliyatining ochiqligi ta’minlandi. Zaruriy axborotlar (ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha qabul kvotlari, bo‘sh ish o‘rinlari, moliyaviy hisobotlar, daromadlar va xarajatlar smetasi va boshq.) oliy ta’lim muassasalarining internetdagi rasmiy saytlari va ijtimoiy tarmoqlar orqali keng jamoatchilikka taqdim etilmoqda. Shu bilan birga, ta’lim muassasalarida boshqaruv, o‘quv, ilmiy va ma’naviy-ma’rifiy ishlarni samarali tashkil etish maqsadida tovar-moddiy zahiralar, mebel jihozlari, o‘quv va boshqa vositalar xaridlarini amalga oshirishda “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi qonun talablari asosida, elektron auksion va elektron do‘kon orqali xaridlar amalga oshirilmoqda.
Oltinchidan, oliy ta’lim muassasalariga pedagog xodimlar va ishchi xizmatchilarni ishga qabul qilish bo‘yicha shaffof tizim yo‘lga qo‘yildi. Talabgorlarni ishga olish jarayonida mavjud nizom talablari asosida hujjatlarning malaka talablariga mosligini tekshirish, nomzodning keng dunyoqarash va ilmiy tafakkur sohibi ekanligini aniqlash maqsadida o‘tkaziladigan suhbatlar keng jamoatchilikka namoyish qilingan holda ochiq va shaffof tarzda tashkil etila boshlandi. Mavjud bo‘sh (vakant) ish o‘rinlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar “Yagona milliy mehnat tizimi” idoralararo dasturiy apparat kompleksiga muntazam kiritib borilishi ta’minlandi.
Yettinchidan, aholi murojaatlari bilan ishlash va ta’lim muassasalarida korrupsiogen xavf-xatarlarni aniqlash hamda bartaraf etish ishlari tizimli yo‘lga qo‘yildi. Prezidentning 2020-yil 27-maydagi “O‘zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoniga asosan, barcha oliy ta’lim muassasalarida korrupsiyaga qarshi kurashish “Komplayens nazorat” tizimini boshqarish bo‘limi hamda bo‘lim negizida korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha talaba-yoshlar klubi tashkil etildi.
Shuningdek, joriy yildan boshlab oliy ta’lim muassasalarida jinoyatchilik va huquqbuzarlikni oldini olish, talabalarning xavfsizligi va huquqlarini himoya qilish maqsadida talabalar bilan ishlashga mas’ul profilaktika inspektorlari faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Natijada, oliy ta’lim muassasalarida “Talababay” ishlashning yangicha mexanizmi shakllandi, talabalar tomonidan sodir etiladigan jinoyatchilik va huquqbuzarlikning soni sezilarli darajada kamaydi.
Talabalar va ota-onalarni qiynayotgan muammolarni o‘z vaqtida aniqlash, korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarning oldini olish, korrupsiogen holatlarni barvaqt aniqlash va bartaraf etish maqsadida murojaatlarini elektron qabul qilish uchun barcha ta’lim muassasalari rektorlari va rahbar xodimlarining maxsus botlari ishga tushirildi.
Xulosa qilganda, oliy ta’lim tizimida korrupsiyaning oldini olish va uning har qanday ko‘rinishlariga qarshi murosasiz kurashish ishlari qisqa fursatda o‘z samarasini bera boshladi. Ayni davrda O‘zbekiston oliy ta’limi sohasida sezilarli ijobiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Bilim dargohlarining qiyofasi o‘zgarib, moddiy-texnik bazasi yaxshilanyapti, ilmiy ishlanmalarni moliyalashtirish va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash kuchaytirilmoqda, jumladan, professor-o‘qituvchilarning daromadlari ham oshmoqda. Bularning barchasi oliy ta’limga bo‘lgan yondashuvni o‘zgartirib, uning sifati hamda darajasini ko‘tarishga xizmat qilishi aniq.
Elyor Ibragimov
Yoshlar masalalari va ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha birinchi prorektor
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)