“Pampersga ketib”, “daydilikda gumon qilingan” va hojatxonada qo‘lga olingan “jinoyatchilar”. “Miranda qoidasi” muhokamasi ijtimoiy tarmoqlarda qanday aks-sado berdi?

Shu kunlarda O‘zbekistonda konstitutsion islohotlar muhokamasi davom etmoqda. Xususan, “Miranda qoidasi”ni asosiy qonunga kiritish bo‘yicha berilgan taklif bir qator bloger va jamoatchilik faollarining munosabatlariga sabab bo‘ldi.

Gap shundaki, “Miranda qoidasi”ga ko‘ra, huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan qo‘lga olingan shaxslar sukut saqlash, aytgan har qanday narsa sudda unga qarshi ishlatilishi mumkinligi, so‘roq jarayonida o‘zi yollagan yoki davlat tomonidan taqdim etiladigan advokat ishtirokini talab etish hamda o‘z huquqlarini tushunishi haqida ogohlantirilishini talab qilishi mumkin.

Afsuski, shu paytga qadar O‘zbekistonda shu kabi holatlarda inson huquqlari ko‘p bora buzilgan. Ayrim bloger va jamoatchilik vakillarining mazkur qoida muhokamasi fonida bir necha qiziq voqealarni yodga olishdi. Quyida ularni o‘quvchilar e’tiboriga havola etamiz.

Bakiroo, bloger:

“Hojatxonada ushlangan jinoyatchi”

O‘tgan kuni bir yaqin oshnam bilan bir kilo go‘sht ustida gaplashib o‘tirib, “qora tush” ko‘rgan davrlarimizni esladik. O‘ylab qarasam, o‘sha paytlardagi ba’zi voqealar qora tushga o‘xshab ketadi rostdan. Ayniqsa, Toshkentda “melisa”lar qo‘lga tushaverishdan bezor bo‘lgan viloyatliklar haqida gaplashsangiz ham kulgili, ham yig‘latadigan voqealarni gapirib berishadi.

Xullas, o‘sha tanishimni bir safar “formali akaxonlar” Qo‘yliqdagi mardikorlar mahallasidan ushlab ketishadi. “Hovlida turardim. Hojatxonadan chiqsam, ikkita formali melisalar turibdi, ha desam, hujjatingiz deydi. Qanaqa hujjat, ko‘rmayapsanmi qayerdan chiqqanimni, endi hojatxonagayam pasport ko‘tarib kiraymi deganimni bilaman, shimimning kamaridan ko‘tarib avtobusga tiqib opketishdi” deb eslaydi sho‘rlik. Rosa kulishdik.

O‘zi aslida JPK 224-moddasiga ko‘ra, militsiya xodimi kimnidir to‘xtatib tekshirsa, nega to‘xtatgani, qanaqa huquqi borligi va hkzlarni tushuntirish kerak. Lekin ming afsuski, bizda bu qonunlar ishlamaydi. Yo siz ko‘rganmisiz ushlangan odamning birorta huquqi tushuntirilganini? Rahm qilsa, kamaridan ushlab ko‘taradi, rahm qilmasa, nimalar qilishini o‘zingiz bilasiz.

Baribir shu narsalarni ana, falon qonunda bor-ku, demasdan Konstitutsiyagayam kiritib qo‘yaverish shartga o‘xshaydi. Odamlar o‘zlari taklif qilib, o‘zlari muhokama qilib, o‘zlari ovoz bergan hujjatning ishlashiniyam o‘zlari talab qilib olishlariga juda qattiq umid qilaman. Noumid shayton.

Bloger Bakirooning “Hojatxonada ushlangan jinoyatchi” postini o‘qib, o‘zimizning oilamiz bilan bo‘lgan voqealar yodga tushib ketdi.

7—8 yilcha bo‘ldi bunga. Bir kuni turmush o‘rtog‘im soat 23:00 larda bolamizga “pampers” olib kelgani do‘konga chiqib ketdilar. 10 minut o‘tdi — yo‘qlar, yarim soat o‘tdi — yo‘qlar, ancha vaqtgacha kelavermadilar. Telefon qilay desam, zaryadga qo‘yilgan holda uyda qolgan ekan. Xavotirga tushdim. Bola bilan ko‘chaga chiqolmayman. Allamahalda jig‘ibiyronlari chiqib qaytib keldilar.

— Tinchlikmi, nima bo‘ldi?

— Magazin qidirib “Farhod” bozori tomon ketayotsam, reyd bo‘layotgan ekan. Ikki militsioner pasport ko‘rsating, bo‘lmasa, biz bilan uchastkaga yurasiz, shaxsingizga aniqlik kiritamiz, deydi. Nimaga, men magazinga chiqdim, yonimda pasport olib chiqmayman-ku, deb 1 soat tortishdim. Uchastkaga borib, barmoq izimni olib qolarmish — sababi noma’lum!

Turmush o‘rtog‘im o‘z huquqini bilgani holida qancha asabbuzarlik bilan mash’um “Otayo‘l”ga chiqmay, uyga omon qaytib kelgandilar.

Yana bir kun kechasi soat 2 da xo‘jayinimning telefonlari jiringladi. Shifokor jiyanimiz ekan.

— Aka, tez yetib keling. Meni Chilonzordagi militsiya bo‘limiga olib kelishdi.

Xo‘jaynim shoshib ketdilar, yaqin 2 soat ming xayolda qoldim. Keyin bilsam, jiyanimiz 16-shahar kasalxonasidan navbatchilikdan chiqib, uyga toza havoda piyoda ketayotgan ekan. Yo‘li “Shuhrat” chorrahasidan o‘tadi, trotuarda oldinda 2 qiz ketayotgan bo‘lgan, ular o‘z yo‘lida, bu o‘z yo‘lida davom etgan. Shu payt PPS paydo bo‘lib, so‘roq-savol ham qilib o‘tirmay, qizlarniyam, doktor jiyanimizniyam ushlab, reyd deb uchastkaga olib ketgan. Qizlarni “yomon qizlar”, uni esa “mijoz” deb hisoblashgan...

Jiyanimizning “aybi” shevada gapiradi, qoramag‘izroq va kechasi bejo ko‘ringani...

Bunday nohaqliklar har bir katta oilaning boshidan o‘tgan, menimcha.

Bakiroo aytayotganidek, Konstitutsiyaning 25-moddasiga “Shaxsni ushlash chog‘ida uning huquqlari va ushlanish asoslari unga tushunarli tilda tushuntirilishi kerak”, deb o‘zgartirish kiritilyapti. Buni xalqaro amaliyotda “Miranda qoidasi” deb ham ataladi.

Unga ko‘ra, shaxs sukut saqlash, so‘roq jarayonida advokati ishtirokini talab qilish va boshqa huquqlarga egaligi sodda tilda shaxsga ilk soniyalardayoq tushuntiriladi. Shaxs sudning qarorisiz qirq sakkiz soatdan ko‘p muddat ushlab turilishi mumkin emas.

Albatta, Konstitutsiyaga olamshumul o‘zgarishlar, yangiliklar kiritish mumkin, lekin uni ishlatish, huquqni talab qilish, burchni bajarish baribir yana o‘z qo‘limizda qoladi.

Bakiroo va Aziza Qurbonovaning yozganlarini o‘qib “melisa”lar bilan bog‘liq bir voqeani esladim.

Yo 2009 yo 2010-yil, 3-iyul kuni edi. Sana esimda qolgani — tug‘ilgan kunim edi, yaqin oshnam (oshnam hozir juda mashhur bo‘lib ketgan, Facebook’dayam bor, tag‘in xafa bo‘lmasin deb ismini yozmayapman) bilan “Chorsu”ga bozorlik qilishga bordik. O‘sha paytlar “Chorsu” go‘sht bozori oldida sal naridagi mardikor bozoridagilarni tutib ketish uchun panjara bilan o‘ralgan avtobus turardi.

Taksidan tushishimiz bilan melisalarga duch keldik. Ikkovmiz ham TVda ishlaymiz, tushuntirmoqchi bo‘ldim, lekin bizni birov eshitmadiyam. Shunchaki hujjat so‘radi, u yo‘qligini bilgach, sudrab oborib avtobusga tiqdi.

Avtobus to‘la mardikor yigitlar. Ular o‘rganib ketishgan shekilli, askiya avjida. Kelinglar-kelinglar deb xuddi mehmonni kutvoganday kutvolishyapti bizni)) Rosa asabiylashyapman, jo‘ramga qarasam, u xotirjam. Ha desam, jim o‘tir, befoyda baribir deydi.

RUVDga oborishdi. Qo‘ylarni qo‘raga qamaganday bir panjara bilan o‘ralgan joyga tiqishdi. Birin-ketin ro‘yxatga olishyapti. Bizga navbat kelganda ro‘yxatni sarlavhasini o‘qisam, “Daydilikda gumon qilinganlar ro‘yxati” deb yozilgan ekan))) Jo‘ramga ko‘rsatib, ikkovmiz bugundan boshlab jurnalist emas, daydilikda gumon qilinganlarmiz dedim))).

Ko‘p o‘tmay kattaroq odamni topib tug‘ilgan kunim ekani, aslida daydi emas, jurnalistlar ekanimizni amallab tushuntirdik. U paytlar jurnalistlarni birov bir tiyinga olmasdi, shunday bo‘lsayam xayriyat, yo tushundi, yo rahmi keldi, ishqilib eshikdan chiqarib qo‘yib, suringlar dedi, mingga qo‘yib qochdik)

Haligacha mavzu ochilsa, sen daydilikda gumon qilingansan deb bir-birimizni ustimizdan kulamiz))) O‘sha kunlar orqada qolgani rost bo‘lsin. Qaytib kelmasin. Agar hamma gapirayotgan “Miranda qoidasi” ishlab ketsa-ku “vapshe” dahshat bo‘ladi. Xullas, nihoyat, bulutlar orasidan bo‘lsayam quyosh ko‘rinyapti.

“Xudoying ham yordam berolmaydi” – tumanimiz IIB boshlig‘i Toshkent shahriga doimiy propiskaga qo‘yish haqida

Bakiroo, Aziza Qurbonova va Ahmadjon Yusupovlarning melisalar haqida yozganlarini o‘qib men ham o‘sha paytdagi boshqa bir kaaaatta muammo haqida yozgim keldi. “Melisa”lar bilan bog‘liq voqealar ham bo‘lgan. U haqda keyinroq yozarman.

2012 yoki 2013-yil, talabaman. Xalq tilida “Mardikor bozor” deb ataluvchi vaqtincha ish bozoriga chiqib, yuqori lavozimda ishlaydigan bir inson bilan tanishib qoldim. To‘g‘rirog‘i, bir dunyo odam ichidan meni o‘zining yumushini bitirib berish uchun olib ketgan inson bilan tanishdik. U odamning ishini (tomorqasida ishladim) bitirib berdim. Ishim ma’qul bo‘ldi shekilli, shu bilan har hafta u odamni tomorqasiga o‘zim qaraydigan bo‘ldim.

Haqiqatan yaxshi inson edi. O‘sha paytda propiska muammo edi. U odamdan Toshkent shahriga propiskaga qo‘yishda yordam so‘radim. U odam yordam berishini, hatto o‘zining uyiga propiskaga qo‘yib berishini aytdi. Buning uchun viloyatdan propiskadan chiqarib kelishimni, keyin Toshkentga propiska qilish mumkinligini aytdi.

Shu maqsadda viloyatga bordim. Tuman IIB boshlig‘iga kirdim va unga nega kelganimni aytdim. Doimiy yashash joyimdan ro‘yxatdan chiqarib berishini, Toshkent shahriga propiskaga qo‘yishimni aytdim. Shunda u birdan men uchun dahshatli gap gapirdi: “Toshkentga Xudoying ham propiskaga qo‘yib berolmaydi”, deya do‘q qildi. Astag‘firulloh! Unaqa demang, dedim. U yana o‘sha gapni qaytardi.

Propiskadan chiqarib bering, Toshkentga propiska qilaman, dedim. Propiskadan chiqarib berdi. Shu orada Toshkentdagi tanishim chet elga ketdi va mening ishimni qizi hal qilib berishini aytdi. Lekin negadir qizi hal qilib berolmadi. Shu-shu propiska qoldi.

Va nihoyat 2019-yil oxirida propiskaga qo‘ydik. Ming shukrki, hozir propiska qilish muammo emas, yana bir quvonarlisi, ishga kirish uchun propiska umuman so‘ralmayapti ham. Mana, bo‘larkan-ku, shu oting o‘chgani rost bo‘lsin, propiskasiz ham ishlab yursa bo‘larkan-ku.

O‘zi bir o‘ylab qaralsa, propiska muammo bo‘lgan davrdan ko‘ra, propiska yechilgan davrning rivojlanishida yer bilan osmoncha farq bor. Demakki, biz to‘g‘ri yo‘ldan ketyapmiz.