Jahonda asosiy oziq-ovqatlar narxlarining o‘zgarishi: buning oqibatlari va butun dunyoga ta’siri qanday?

Bugungi kunda ko‘plab yirik eksportyor mamlakatlar tomonidan asosiy turdagi iste’mol tovarlarini eksportiga miqdoriy kvotalar yoki cheklovlar kiritish holatlari ko‘payib bormoqda. Bu haqda Markaziy bank ma’lumot bermoqda.

Bu esa jahon bozorida mahsulotlarning taklif hajmi qisqarishiga olib keldi va sotuv narxlarida ham o‘z aksini topdi.

Xususan, Hindiston hukumati ichki bozorda shakar tanqisligini yumshatish maqsadida, shakar eksportiga cheklovlar joriy qilgani (1-iyundan 31-oktabrgacha), jahon bozorida shakar eksporti taklifini 10 mln tonnagacha qisqarishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Hindiston shakar ishlab chiqarish va eksport qilish bo‘yicha Braziliyadan keyin 2-o‘rinni egallagani bois shakarga cheklovlar jahon bozori narxlariga sezilarli ta’sir o‘tkazdi.

Shu o‘rinda, jahonda oziq-ovqat va energiya resurslari narxlari oshishida cheklovlar bilan bir qatorda yetkazib berish va logistikadagi muammolarning ham roli katta bo‘lmoqda.

Geosiyosiy holatning beqarorligi fonida Qora dengiz portlaridan yuklarni tashish imkoniyatining cheklangani Ukrainadan katta miqdorda bug‘doy va o‘simlik yog‘ini yetkazib berish bo‘yicha qiyinchiliklarga sabab bo‘lmoqda.

Bundan tashqari, Xitoy hukumati tomonidan o‘rnatilgan qat’iy karantin choralari sababli mavjud yirik (Shanxay) port faoliyati to‘xtab qolgan. Bu esa, jahon xomashyo va tovarlar ta’minot zanjiriga sezilarli salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

Yuqoridagi holatlar, fevral—aprel oylarida asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlari (bug‘doy, o‘simlik yog‘i va shakar) va energiya resurslarining jahon narxlarini sezilarli darajada qimmatlashishiga olib kelgan bo‘lsa, buning O‘zbekistonga ta’sirlari may—iyun oylaridan sezila boshladi.

FAO ma’lumotlariga ko‘ra, 2022-yilning yanvar—mart oylarida jahon bozorida asosiy oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining sezilarli darajada qimmatlashdi. Aprel—iyun oylarida esa ushbu narxlarning biroz pasaygani kuzatilmoqda.

Narxlarning qimmatlashishiga bir tomondan, bugungi kunda yuzaga kelgan geosiyosiy vaziyat, shuningdek, shimoliy yarimsharda parranda grippining avj olishi bilan taklif omillarining qisqarishi ta’sir ko‘rsatgan.

Ikkinchi tomondan, Xitoyning Braziliyadan go‘sht eksportiga qo‘ygan taqiqini bekor qilinishi go‘shtga talabning jonlanishiga xizmat qildi.

Shuningdek, iyun oyida Avstraliya va Yangi Zelandiyada mol va qo‘y go‘shti zaxiralarining kamayishi bilan eksportda qisqarishlar kuzatilgan bo‘lib, bu ham mol va qo‘y go‘shti narxi oshishiga olib keldi.

Tovuq go‘shti ishlab chiqarish biroz ko‘payib (0,8 foizga), narxi 2,9 foizga pasayishi mumkin.

Yog‘ mahsulotlari

Ishlab chiqarishning mavsumiy ko‘payishi bilan jahon bozorida yog‘ mahsulotlari narxida pasayish qayd etildi.

Xususan, iyun oyida oylik 7,6 foizga arzonlashgan bo‘lsa, yillik hisobda o‘sishi 34,3 foizgacha sekinlashdi. Mart oyida yillik o‘sish 58,1 foizga teng edi.

Shu o‘rinda, kungaboqar yog‘ining jahon narxlari pasayib borishiga yirik importyorlar tomonidan talabning kamaygani, shuningdek, Indoneziyada yog‘ mahsuloti zaxiralarining ko‘payishi sharoitida bozorga taklifning ortishi bilan izohlash mumkin.

USDA prognozlariga ko‘ra, 2022-yilda kungaboqar urug‘ini yetishtirish 8 foizga, zaxiralari esa 2,8 foizga oshishi kutilmoqda

Bug‘doy

2022-yilning iyun oyida don mahsulotlari narxi 4,1 foizga pasaygan bo‘lsa, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan o‘sish 27,6 foizni tashkil etdi.

Qulay iqlim sharoitlari bug‘doy hosili bo‘yicha ijobiy kutilmalar shakllanishiga xizmat qildi. Shuningdek, Ukrainadan bug‘doy importining tiklanib borayotgani jahon bozoridagi narxlarning sezilarli darajada pasayishiga xizmat qildi.

Xalqaro tahlilchilarning iyun oyi prognozlariga ko‘ra, 2022-yilda dunyo bo‘yicha jami bug‘doy hosili kamayib, 774,8 mln tonna bo‘lishi kutilmoqda. Shuningdek, Ukrainada bug‘doy hosili joriy yilda 35 foizga tushib, 21,5 mln tonnaga yetishi prognoz qilinmoqda.

Dastlabki prognozlarga ko‘ra, yil davomida 1 tonna bug‘doyning o‘rtacha narxi 315-360 dollar atrofida bo‘ladi.

Shakar

FAO ma’lumotlariga ko‘ra, jahon bozorida shakar narxi o‘sishi qolgan mahsulotlarga nisbatan pastroq ko‘rsatkichlarda shakllandi.

Xususan, 2022-yilning iyun oyida shakar mahsuloti narxi oylik 2,6 foizga arzonlashgan bo‘lsa, yillik hisobda o‘sishi 8,9 foizgacha sekinlashdi.

Narxlarning sezilarli pasayishi Braziliyada yangi hosil hamda eksporti bo‘yicha ijobiy kutilmalar, Braziliya valyutasining AQSH dollariga nisbatan qadrsizlangani, shuningdek, etanol narxining pasayishi natijasida shakar ishlab chiqarish hajmi ortgani bilan izohlash mumkin.

USDA prognozlariga ko‘ra, 2022—2023-yilgi mavsumda shakar ishlab chiqarish hajmi ko‘payib, 182,9 mln tonna (Braziliyada — 36,4 mln tonna, Hindistonda — 35,8 mln tonna) bo‘lishi kutilmoqda.