Ipoteka — bu ko‘chmas mulkni sotib olishga mo‘ljallangan kredit. U bilan uy-joy sotib olib, pulini bo‘lib-bo‘lib to‘lash mumkin.
Banklar o‘z mijozlarining ehtiyojlarini qondiradi va fuqarolarning turli toifalari uchun maxsus dasturlar ishlab chiqadi. Davlat esa imtiyoz va subsidiyalar shaklida qo‘llab-quvvatlaydi.
Ipotekaning mohiyati, afzallik va kamchiliklari qanday, ipoteka kreditini qanday olish mumkin? Bularning barchasi “Daryo” sharhida.
Ipotekaning qanday turlari bor?
O‘zbekistonda ipoteka kreditlari bo‘yicha foizlar ularning pul manbalariga qarab farqlanadi:
- Banklarning o‘z mablag‘lari;
- Moliya vazirligi tomonidan banklariga ajratiladigan mablag‘lar;
- Ipotekani qayta moliyalashtirish kompaniyasi mablag‘lari.
Ushbu turdagi ipotekalarning shartlari va stavkalari turlicha. Masalan, banklari o‘z hisobidan ajratayotgan kreditlarda foiz stavkalari yuqoriroq — 22-26%.
Davlat mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladigan kredit stavkalari esa 17-19% ni tashkil qiladi.
Bundan tashqari, davlat ipotekasi doirasida subsidiyalar olish mumkin.
Yana bir katta farq — stavkalarning o‘zgarishi. Agar Markaziy bankining asosiy stavkasi pasaytirilsa, yangi tartib doirasida ajratilgan kreditlar bo‘yicha stavka ham mutanosib ravishda kamayadi, oshirilgan taqdirda esa o‘zgarishsiz qoladi.
Masalan, ikki tomon o‘rtasida yangi tartib doirasida shartnoma tuzilgan vaqtda, foiz stavkasi yillik 18% qilib belgilangan. O‘sha kuni Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi 14% miqdorda bo‘lgan.
Ma’lum muddatdan so‘ng, Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi 1% ga pasayib, 13% etib belgilansa, shu sanadan boshlab, mijoz olgan ipotekaning foiz stavkasi ham yillik 17% dan hisoblab boriladi. Kreditni qaytarish jadvali ham qayta rasmiylashtiriladi.
Banklarning o‘z mablag‘lari hisobidan berilgan kreditlar bundan mustasno.
Ipotekani kimlar olishi mumkin?
Asosiy mezonlar:
- 18 yoshga to‘lgan va 60 yoshdan oshmagan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bo‘lishi;
- oilaviy daromadi o‘rtacha 10 mln so‘mdan oshmasligi (1 oyda) hamda kamida 6 oy davomida doimiy daromadga egaligi;
- qarz bo‘yicha oylik to‘lovning oilaviy daromadga nisbati 50 foizdan oshmasligi;
- avval olingan qarzlar bo‘yicha muddati o‘tgan qarzdorligi yo‘qligi va oxirgi 12 oy ichida 30 kundan ortiq muddatga to‘lanmagan qarzdorlikka yo‘l qo‘yilmaganligi;
- qarz oluvchida va uning turmush o‘rtog‘ida bankdan qarzdorligi yo‘qligi.
Qanday hujjatlar kerak?
- Kredit ajratilishi yuzasidan ariza;
- qarz oluvchi va birgalikda qarz oluvchining pasport nusxasi;
- ularning (agar mavjud bo‘lsa) daromadlari haqidagi ma’lumotnoma:
- uy-joy qurgan pudrat tashkiloti bilan kvartirani sotib olish to‘g‘risida tuzilgan shartnoma;
- sotib olinayotgan uy-joyning kadastr hujjatlari.
Qanday xarajatlar qilinishi kerak?
Turar-joy kreditlarini olish jarayonida mijozdan quyidagi xarajatlar talab etiladi:
- notarial tartibda oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha xarajatlar;
- kvartiraning kadastr hujjatlarini tayyorlash xarajatlari;
- sug‘urta qilish bo‘yicha xarajatlar.
Ipoteka qanday shartlar bilan beriladi?
Markaziy bankning “Bank xizmatlari” portalidagi ma’lumotlarga ko‘ra, bugungi kunda O‘zbekistonda 20 ta bank ipoteka kreditini taklif etadi.
7 dan 17 % stavkasigacha ipoteka qarzlarini beruvchi banklar ro‘yxati va shartlari
Qishloq Qurilish bank — 7-14 foiz stavkasi asosida 20 yil muddatga 257,4 million so‘m miqdorgacha ipoteka mablag‘ini ajratiladi.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatining 10% miqdorida to‘lanadi.
- Imtiyoz davri bir yil.
- Ta’minot summasi — 125%
Ipoteka bank — 416,5 million so‘mgacha 17% stavkasi asosida 240 oy muddatga beriladi.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatining 15% miqdorida to‘lanadi.
- Imtiyoz davri — 6 oy.
- Ta’minot summasi aynan ko‘rsatilmagan.
Xalq banki — 17% stavkasi asosida 20 yilga 416,5 milliongacha “Ayollarga ko‘mak” kreditini ajratadi.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatining 15% miqdorida.
- Imtiyoz davri — 6 oy.
- Ta’minot summasi mulk qiymatining 125% miqdorida.
Orient Finans bank — 17% stavkasi asosida 20 yil muddatga 416,5 million ajratadi.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatining 15% dan kam bo‘lmagan miqdorda to‘lanadi.
- Imtiyoz davri 6 oy.
- Ta’minot summasi — mulk qiymatining 117 foizdan kam bo‘lmagan miqdorda.
QQBning “Yangi tartib asosida ipoteka kreditlari” 17% stavka asosida miqdori 416,5 milliongacha bo‘lgan summa 20 yil muddatga beriladi.
- Boshlang‘ich badal — 15%
- Imtiyoz davri — 6 oy
- Ta’minot summasi — 125 foizgacha.
Xalq banki — 17% stavkasi asosida 20 yil muddatga 416,5 million so‘mgacha “Farovon hayot” kreditlari beriladi.
- Boshlang‘ich badal — 15%
- Imtiyoz davri 6 oy
- Ta’minot summasi mulk qiymatidan 125% miqdorda.
18 dan 28 % stavkasigacha qarz beruvchi banklar ro‘yxati va shartlari
Aloqa bank — 17-18 foiz stavkasi asosida 416,5 million so‘mgacha 20 yil muddatga beriladi.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatining 15 foizi miqdorida.
- Imtiyoz davri 6 oy.
- Ta’minot summasi aniq ko‘rsatilmagan.
Agro bank — 17-18% stavkasi asosida 20 yil muddatga 416,5 million so‘mgacha “Yangi uylarga ipoteka krediti (birlamchi bozor)”ni ajratadi.
- Boshlang‘ich badal — 15%
- Imtiyoz muddati — 6 oy
- Ta’minot summasi mavjud, lekin ko‘rsatilmagan.
Sanoat Qurilish banki — 17-18% stavkasi asosida 416,5 million so‘mgacha 20 yil muddatga beriladi.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatining 15 foizi miqdorigacha eti belgilangan.
- Imtiyoz davri 6 oygacha.
- Ta’minot summasi mavjud, lekin ko‘rsatilmagan.
O‘zbekiston Milliy banki (NBU) — 18% stavkasi asosida 20 yil muddatga beriladi. Miqdori — 416,5 million so‘mgacha.
- Boshlang‘ich badal mulk qiymatidan 15%
- Imtiyoz davri — 6 oy
- Ta’minot summasi mavjud, lekin ko‘rsatilmagan.
Ipoteka bank — 252 oy muddatga 22 Foiz stavkasi asosida 416,5 million summagacha ajratadi.
- Imtiyoz davri — 18 oy
- Boshlang‘ich badal — 26%
- Ta’minot summasi mavjud, lekin aniq ko‘rsatilmagan.
Tenge bank — 22,9-23,9 foiz stavkalari asosida 640 million so‘m 15 yilgacha muddatga beriladi.
- Boshlang‘ich badal — 25% dan boshlanadi
- Imtiyoz davri mavjud emas
- Ta’minot summasi — 125%
Oriyent Finans bank — 22-25% stavkasi asosida 20 yil muddatga chegaralanmagan miqdorda qarz ajratadi.
- Boshlang‘ich badal — mulk qiymatidan 20% dan kam bo‘lmagan miqdorda to‘lanadi.
- Imtiyoz davri — 3 oy
- Ta’minot summasi 125 foizdan kam bo‘lmagan miqdorda.
Ziraat bank — 24% stavkasi asosida 900 million so‘mgacha 61-84 oy muddatga beradi.
- Boshlang‘ich badal 25 foiz.
- Imtiyoz davri mavjud emas.
- Ta’minot summasi — 125%.
Milliy bank (NBU) — 12-24 foiz stavkalari asosida 675 million so‘mgacha mablag‘ni 10 yil muddatga beradi.
- Boshlang‘ich badal 25%.
- Imtiyoz davri — ikki yil.Ta’minot summasi ko‘rsatilmagan.
InFin bank — 24,99% stavkasi asosida 10-15 yil muddatga 1 mlrd 155 mln so‘mgacha bo‘lgan summani taqdim etadi.
- Boshlang‘ich badal 26%
- Imtiyoz muddati mavjud emas
- Ta’minot summasi — 125%
Turon bank — 26 foiz stavkasi asosida 810 million so‘mni 10 yil muddatga beradi.
- Boshlang‘ich badal — 25%
- Imtiyoz davri — 12 oygacha
- Ta’minot summasi — 125%
Davr bank — 28% stavkasi asosida uy narxining 85% gacha miqdorini 120 oy muddatga beradi.
- “Ipoteka uy-joy krediti”ning boshlang‘ich badali birlamchi va ikkilamchi uy narxidan kelib chiqib, 15% belgilangan.
- Imtiyoz davri mavjud emas.
- Ta’minot summasi — ajratilgan mablag‘ning 140% miqdorida.
Yuqorida keltirilgan kreditlarning barcha turida qarzlar har oy muddatda to‘lab boriladi.
Quyidagi namuna shablon orqali ipotekalarni hisoblash mumkin:
Shaxsiy tajriba
Ipoteka kreditidan foydalanayotgan 20 yoshli Og‘abek Samisov shaxsiy tajribasi bilan bo‘lishdi.
Birinchi bosqich — uy olish g‘oyasi va ma’lumot to‘plash
Toshkent shahridan uy olishni anchadan buyon rejalashtirib yurardim. Poytaxtdagi uylarning har qaysinisi — eskilari ham, yangilari ham qimmat ekani esa barchaga ma’lum.
Ozgina yiqqan pulim bor edi. Toshkentdagi qurilish kompaniyalaridan birida boshlang‘ich to‘lovi yiqqan pulimga mos yangi uy qurilayotgani haqida xabar topdim.
Avvaliga, boshlang‘ich to‘lov qilib, keyin krediti orqali to‘lash kerak edi.
Bank ajratgan foizli qarz muddati 20 yilgacha ekani ham ma’qul keldi.
Uy olish bo‘yicha ma’lumotlarning barchasini o‘sha qurilish kompaniyasining o‘zi bergan. Bankka borib ma’lumot yig‘ib o‘tirishga hojat qolmagan.
Ikkinchi bosqich — zarur hujjatlar to‘plash va uyni band qilish
Men uy olgan qurilish kompaniyasi bir bank bilan hamkorlikda ishlashini aytdi.
Zarur hujjatlar borasida esa menga qurilish kompaniyasining mas’ul xodimi ko‘maklashdi.
Avvaliga o‘zimni va menga kafil bo‘lgan shaxsining pasport ma’lumotlarini tashlab berdim.
Keyin u tekshirtirib, rasmiy maoshlarimiz banklar ajratadigan turar joy uchun foizli qarz olishga yetarli ekanini aytdi. Shundan so‘ng qurilish kompaniyasi taqdim etgan ayrim hujjatlarni to‘ldirib berdik.
Uyni band qilish uchun 3 million so‘m to‘laganimdan keyin 3 kun ichida bankka uyning boshlang‘ich badalini to‘lashim kerakligini aytishdi.
Uchinchi bosqich — boshlang‘ich badal va sug‘urta to‘lovlari
Bankning markaziy ofisida to‘lovni amalga oshirdim. O‘sha kunning o‘zida filialiga borib, kredit bo‘limiga uchrashdim va zarur hujjatlarni to‘ldirdik.
Shuningdek, sug‘urta pulini ham o‘sha yerda to‘ladim. Ikki kundan keyin sug‘urtaga oid hujjatlarni olib ketgani bordim.
Belgilangan summani 20 yil davomida to‘lab boraman. Hozircha 20 foiz stavkasi asosida to‘lov qilinadi.
Uyning kadastri chiqqach, 17 foizga tushib, oylik to‘lov ham kamayar ekan.
Uyning boshlang‘ich to‘lovi, bron qilish hamda sug‘urtasi bilan umumiy 65—70 mln to‘ladim.
Turar-joy kreditlarining qulaylik va kamchiliklari
Har qanday holatda ham bankdan foizli qarz asosida uy ol olish qulay deb o‘ylayman. Agar mijozning Toshkent sharoitida yaxshi daromadli ishi bo‘lsa, bemalol to‘lab, qutilishi mumkin.
Har oyning ma’lum sanasida belgilangan to‘lov qilinadi. Zarur ma’lumotlarni esa istalgan vaqtda bankdan aniqlashtirib olish mumkin.
Hozircha, menga ma’qul.
Agar uyni to‘liq to‘lov qilib olish imkoni bo‘lmasa, turar-joy uchun ajratiladigan kreditlardan foydalanish, menimcha yaxshi yechim. Biroq, bu vaqtda boshqa qarzlaringiz bo‘lmagani ma’qul.
Yana bir jihati bor. Masalan, ko‘pchilik “20 yil pul to‘lash qiyin, bu katta summaga aylanib ketadi, 20 yil davomida daromadingizning asosiy qismini bankka to‘lab, qiynalib qolish ehtimoli bor”, deb o‘ylashi mumkin.
Biroq, bugungi kunda topayotgan daromadimiz 6 oy, 1 yildan keyin oshadi, qarz summasi esa o‘zgarmaydi. Yoki inflyatsiya hisobiga so‘mning qadri tushib ketishi ham mumkin.
Ya’ni, qandaydir 5-6 mln ma’lum muddatdan keyin hozirgi 2-3 millionga teng bo‘lib, topayotgan daromadimizning bir qismiga aylanib qolishi mumkin.
Dastlabki 3 yil qiyin bo‘lishi tabiiy. Lekin inson o‘z ehtiyojlari uchun o‘zi harakat qilishi kerak.
Mavzuga doir:
- Toshkent shahrida yashovchi fuqarolar endi subsidiya asosida Toshkent viloyatida qurilgan uy-joylarni ham sotib olishi mumkin
- Uy sotib olish, ularni qurish va rekonstruksiya qilish uchun subsidiya to‘lash tartibi o‘zgartirilmoqda
- 40 million so‘mgacha subsidiya: Qanday qilib kam foizli ipoteka kreditlarini olish mumkin?
- O‘zbekistonda yarim yilda 36,4 mingta odamga 6,5 trln so‘m ipoteka kreditlari ajratilgan
Izoh (0)