Bu yil O‘zbekistonda gilos mavsumi yuqori narxlar va eksportning keskin qisqarishi bilan o‘tgan yilgidan farq qildi. Buning asosiy sababi bahorning birinchi oyida ob-havo anomaliyalari tufayli hosil past bo‘lganligidir, deya qayd etmoqda EastFruit tahlilchilari.
Bu yilgi mart oyining birinchi yarmida g‘ayritabiiy yog‘ingarchilik bo‘lib, yomg‘irning intensivligi va davomiyligi misli ko‘rilmagan darajada edi.
Shu davrda yog‘ingarchilik deyarli 2 oylik me’yorga teng bo‘ldi, tog‘li va tog‘oldi hududlarda odatdagidan 2-3 barobar ko‘p yomg‘ir yog‘di.
Ammo ob-havoning kutilmagan hodisalari shu bilan tugamadi, mart oyining ikkinchi yarmida yomg‘irli ob-havo anomal sovuqqa o‘rnini bo‘shatib berdi.
Ma’lumki, Farg‘ona vodiysida gilos mart oyida gullaydi va ushbu mevaning hosili hajmi hamda sifati bevosita changlanish jarayoniga bog‘liq.
Biroq, kuzatilgan ob-havo sharoiti changlanishga imkon bermadi. Xuddi shu ob-havo anomaliyalari O‘zbekistondagi bodom va o‘rik hosiliga ham jiddiy zarar yetkazgan.
O‘zbekistonda gilos yetishtirishda asosiy hudud hisoblanmish Farg‘ona vodiysi fermerlarining fikricha, 2022-yilda ushbu mahsulotdan olingan hosil o‘tgan yilga nisbatan qariyb ikki barobar kam bo‘lgan.
Gilosning o‘rtapishar va kechki navlari eng ko‘p zarar ko‘rgan navlar bo‘ldi, ushbu navlar hosilidan bozorga 26 mm va undan ziyod kalibrli yirik giloslar chiqadi.
2022-yilgi mavsumda kalibri 26 mm dan ortiq gilosning ulgurji partiyalari O‘zbekiston bozorlariga 15—20-may kunlari — o‘tgan yilgi bilan bir vaqtda chiqdi.
Katta kalibrli gilosning birinchi ulgurji partiyalari bozorlarga 2021-yilning shu sanasiga nisbatan 2,5 barobar arzon narxda kirib kelganiga qaramay, bir haftadan so‘ng ushbu mahsulotning ulgurji narxlari 2,5 barobar oshdi.
Yirik kalibrli gilos hosilini yig‘ib olishning ayni qizg‘in pallasida uning ulgurji narxlari o‘tgan yilgidan sezilarli darajada yuqori bo‘ldi.
Masalan, 2022-yilning may oyi oxirida kalibri 26 mm dan ziyod gilosning o‘rtacha ulgurji narxlari o‘tgan yilgi darajadan 28-30 foizga, joriy yilning iyun oyi boshida esa ushbu mahsulotning ulgurji narxlari 2021-yilning shu davridagi darajadan ikki barobar yuqori bo‘ldi.
Ammo mart oyidagi ob-havo anomaliyalari tufayli gilosning ertagi navlari hosiliga yetgan zarar minimal bo‘ldi, chunki ob-havo injiqlari boshlanishidan avval u changlanishga ulgurgan edi.
Biroq ertagi gilosning mahalliy navlari kichik kalibrga ega, ya’ni, 26 mm dan kam. 2022-yilda O‘zbekiston bozorlarida ertagi gilosning birinchi ulgurji partiyalari xuddi o‘tgan yilgidek, may oyi boshida paydo bo‘ldi — 2021-yilning xuddi shu sanasiga nisbatan 17 foiz arzon narxda — 1 kg uchun 25 ming so‘mdan sotildi.
Ichki ta’minot o‘sishi bilan 26 mm dan kam kalibrli gilosning o‘rtacha ulgurji narxlari tez tusha boshladi.
2022-yilning 6-mayidan 20-mayigacha bo‘lgan davrda ushbu gilosning o‘rtacha ulgurji narxlari 3 barobar — 1 kg uchun 25 mingdan 8 ming so‘mga arzonlashdi.
Biroq, ertagi navlar hosilini yig‘ish mavsumi tugashi va o‘rtapishar navlarni ommaviy yig‘ish boshlanishi bilan kichik kalibrli gilos narxi keskin o‘sa boshladi.
2022-yilning 20-mayidan 17-iyuniga qadar bunday kalibrli gilosning o‘rtacha ulgurji narxlari 1 kg uchun 8 mingdan 30 ming so‘mgacha, ya’ni, 3,8 barobar oshdi.
Shu bilan birga, o‘rtacha ulgurji narxlar 2022-yilning iyun oyi o‘rtalarida o‘tgan yilning shu sanasida qayd etilgan darajadan 3,3 barobar yuqori bo‘ldi. 2022-yilgi gilos mavsumi shunday yuqori narxlarda yakunlandi.
O‘zbekistonda 2022-yilgi gilos mavsumi qisqa bo‘ldi, bu, asosan, o‘rtapishar va kechki navlar yig‘im-terimi mavsumining sezilarli qisqarishi bilan bog‘liq bo‘lib, narxlar o‘rta hisobda o‘tgan yilga nisbatan sezilarli darajada yuqori bo‘ldi (ayniqsa, yirik kalibrli gilos uchun).
Buning oqibatida, 2022-yilgi mavsumda O‘zbekistondan gilos eksporti hajmi bir necha barobar kamaydi. Gilos meva segmentida O‘zbekistonning asosiy eksport pozitsiyalaridan biri hisoblanadi.
2022-yilda O‘zbekistondan gilos eksporti mavsumi may oyining birinchi kunlaridan, o‘tgan yilga nisbatan qariyb bir hafta avval boshlandi va taxminan iyun oyining uchinchi o‘n kunligi o‘rtalarida, 2021-yilga nisbatan o‘n kun avval yakunlandi.
Rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2022-yilgi mavsumda O‘zbekiston 25,3 ming tonna gilos eksport qilgan, bu o‘tgan yilgi rekord ko‘rsatkichdan 2,4 barobar, 2020-yilga nisbatan qariyb 20 foizga kamdir.
O‘zbekistondan gilos eksporti umumiy hajmining deyarli yarmi (49 foiz) Farg‘ona viloyati hissasiga to‘g‘ri keladi, Farg‘ona vodiysining (Farg‘ona, Andijon va Namangan viloyatlari) umumiy ulushi esa 63,6 foizni tashkil etdi.
Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, gilos eksportida salmoqli ulushga ega bo‘lgan hududlar bu Samarqand viloyati – 2,5 ming tonna (umumiy eksportning 10 foizi) va Toshkent viloyati – 2,2 ming tonna (8,7 foiz) hisoblanadi.
Yuqorida qayd etilgan besh viloyatning umumiy ulushi 2022-yilgi gilos eksportining 82,2 foiziga to‘g‘ri keladi.
Eksport geografiyasiga kelsak, 2022-yilda eksportning qariyb 99 foizi Yevrosiyo iqtisodiy ittifoqi mamlakatlari bozorlariga, 1 foizdan kamrog‘i Janubiy Koreyaga (183 tonna) va kichik partiyalar Polsha (52 tonna), Turkmaniston (17 tonna), BAA (17 tonna), Mo‘g‘uliston (4 tonna) va Xitoyga (3 tonna) jo‘natildi.