15-iyul kuni AQSH prezidenti Jo Bayden Saudiya Arabistoni qiroli Salmon bin Abdulaziz al Saud bilan muzokaralar o‘tkazdi, uchrashuvda amalda mamlakatni boshqarayotgan valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon ham ishtirok etdi. AQSH shahzodani saudiyalik jurnalist Jamol Qoshiqchiga suiqasd uyushtirgan va muxolifatchi saudiyaliklarni quvg‘in qilgan shaxs deb biladi. Baydenning Yaqin Sharqqa safardan asosiy maqsadiga aylangan Saudiya Arabistoniga tashrifi AQSHda bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi. AQSH prezidentini Jiddaga nima yetaklab kelgani haqida Meduza hikoya qiladi.
Jo Bayden Isroildan Saudiya Arabistonining iqtisodiy poytaxti Jiddaga uchib keldi — tarixda birinchi marta AQSH prezidenti ushbu yo‘nalishda to‘g‘ridan to‘g‘ri reysni amalga oshirdi. 15-iyul kuni Jiddada Bahrayn, Qatar, Kuvayt, Birlashgan Arab Amirliklari, Ummon va Saudiya Arabistoni davlatlarini o‘z ichiga olgan Fors ko‘rfazi hamkorlik kengashining yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Bu yilgi yig‘ilishda Misr, Iroq va Iordaniya ham ishtirok etdi.
Isroilda Bayden bosh vazir Yair Lapid bilan muzokaralar olib borgan, Hindiston, Isroil va BAA rahbarlari bilan to‘rt tomonlama onlayn sammitda ishtirok etgan va Falastin prezidenti Mahmud Abbos bilan muzokaralar o‘tkazgan edi. Prezidentning Saudiya Arabistoniga tashrifidan maqsad 2018-yilda jurnalist Jamol Qoshiqchi o‘ldirilganidan so‘ng mamlakatlar o‘rtasida yomonlashgan munosabatlarni tiklash, shuningdek, energetika sohasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish edi.
AQSH prezidentining tashrifi uzoq tarixga ega. 2019-yilda prezidentlikka nomzod sifatida debatda nutq so‘zlagan Bayden, prezident Barak Obamadan farqli o‘laroq, u Qo‘shma Shtatlarni boshqarsa, Saudiya Arabistoniga qurol sotmasligini, aksincha uni “g‘arib” qilib qo‘yishini, bu mamlakatni qilmishlariga javob berishga majbur qilishini aytgan. Shuningdek, u Saudiya Arabistonining amaldagi hukumati “juda kam ijtimoiy ahamiyatga ega” ekanini ta’kidlagan. Ammo endi Bayden aynan shu hukumat bilan energetika sohasidagi hamkorlik masalalarini hal qilishga majbur bo‘lmoqda. Eron yadro qurolini yaratishga tayyorlanayotgan, Rossiya esa Ukrainaga bosqinidan keyin joriy etilgan sanksiyalar tufayli tushib ketgan mavqeyini yaxshilash uchun jahon neft va gaz bozoridan foydalanishi mumkin bo‘lgan bir paytda AQSHga Saudiya kabi ittifoqchi kerak.
15-iyul kuni bo‘lib o‘tgan tashrif chog‘ida AQSH va Saudiya Arabistoni o‘rtasida energetika, aloqa, koinot, sog‘liqni saqlash, toza energiya, atom energetikasi va uran qazib olish sohalarida 18 ta hamkorlik shartnomasi imzolandi, shuningdek, Eronning yadro quroliga ega bo‘lishini oldini olish zarurligi haqida kelishib olindi.
Iyul oyi boshida, Yaqin Sharqqa tashrif buyurishdan oldin, Bayden The Washington Post gazetasida “Men Saudiya Arabistoniga nima uchun ketyapman?” deb nomlangan maqola yozgan edi. Unda Bayden prezidentlik muddati boshida uning ma’muriyati duch kelgan Fors ko‘rfazi mamlakatlaridagi siyosiy vaziyatni tasvirlab berdi va jamoasi qo‘lga kiritgan muvaffaqiyatlarni qayd etdi:
Iroqda biz AQSHning jangovar missiyasini yakunladik va harbiy ishtirokimizni iroqliklarni o‘qitishga qaratdik, shu bilan birga IShIDga qarshi men vitse-prezident bo‘lganimda yaratilgan global koalitsiyani qo‘llab-quvvatladik, hozir bu koalitsiya IShIDning qayta tiklanishini oldini olishga yo‘naltirilgan. Amerikaliklarga qarshi tahdidlarga ham javob qaytardik. Eron homiyligidagi hujumlar soni ikki yil oldingiga nisbatan keskin kamaydi. O‘tgan fevral oyida Suriyada biz IShID yetakchisi Hoji Abdullohni yo‘q qildik, shu orqali terror tahdidlari qayerda yashirinishga urinmasin, Amerika ularni bartaraf eta olishini namoyish etdik.Muvaffaqiyatlar qatorida Bayden Saudiya Arabistoni Fors ko‘rfazi hamkorlik kengashining olti davlati o‘rtasida birdamlikni tiklashga yordam berganini, shuningdek, Yaman bilan sulhni to‘liq qo‘llab-quvvatlaganini, bunga Saudiya qiroli Salmon bin Abdulaziz al Saud yordamida diplomatiya yo‘li bilan erishilganini ta’kidladi. “Natijada Yamanda bir necha oydan buyon so‘nggi yetti yil ichidagi eng tinch vaziyat hukm surmoqda”, — deya xulosa qilgan Bayden.
Shu bilan birga, prezident 2021-yilning fevralida Qo‘shma Shtatlar saudiyalik jurnalist Jamol Qoshiqchining o‘ldirilishi bo‘yicha AQSH razvedkasi hisobotini e’lon qilganini, shundan so‘ng Saudiya Arabistonining tezkor harakat kuchlari va qotillikka aloqador shaxslarga nisbatan sanksiyalar joriy qilganini eslatib o‘tdi. O‘sha paytda The New York Times manbalarining aytishicha, Bayden suiqasdning asosiy buyurtmachisi hisoblangan Saudiya shahzodasining o‘ziga nisbatan sanksiyalar qo‘llashni noo‘rin deb hisoblagan. AQSH prezidentining fikricha, bu chora ikki davlat munosabatlarini yomonlashtirishi mumkin, deydi manbalar.
WP’da maqolasi chop etilishidan bir oy oldin Bayden jurnalistlarga shahzoda bilan shaxsiy uchrashuvni rejalashtirmayotganini aytgandi: u shahzoda bilan muloqoti faqat keng doiradagi ishtirokchilar bilan xalqaro uchrashuvlar doirasida bo‘lishini aytgan.“Mening ma’muriyatim AQSH birorta hukumatning dissidentlar va faollarga nisbatan mamlakatidan tashqaridagi tahdidlar va ta’qiblariga toqat qilmasligini aniq qilib bildirgan”, — degan Bayden o‘z maqolasida Muhammad bin Salmonga ishora qilib. AQSH prezidenti Jiddaga borish qarorini tanqid qilganlarga shunday javob bergan:
Avval boshidanoq maqsadim 80 yildan buyon strategik sherik bo‘lib kelgan davlat bilan munosabatlarni buzmaslik, yo‘nalishni o‘zgartirish edi.15-iyul kuni Bayden Saudiya qiroli va shahzodasi bilan uchrashdi. U qirol bilan qo‘l berib ko‘rishdi, shahzoda bilan esa mushtini mushtiga urib salomlashdi – prezident buni koronavirus cheklovlari bilan izohladi. Prezident saudiyaliklar bilan uchrashuvdan bir necha kun oldin Isroilda ham qo‘l siqish o‘rniga musht urib salomlasha boshlagan, vaholanki, bundan oldin AQSHda u boshqa siyosatchilar bilan faol qo‘l berib ko‘rishar edi. Isroilda Bayden suhbatdoshlari bilan bir necha bor qo‘l berib ham salomlashdi. CNN jurnalistlarining taxminicha, protokol xizmati valiahd shahzoda Muhammad bilan qo‘l berishishdan qochish uchun prezidentning salomlashuv tarzini atay o‘zgartirgan.Saudiya Arabistoniga borish qarorimdan ko‘pchilik noroziligini bilaman. Inson huquqlari haqidagi qarashlarim uzoq yillardan beri aniq qilib belgilangan. Chet elga shu jumladan, Isroil va G‘arbiy Sohilga safarimda ham asosiy erkinliklar masalasi hamisha kun tartibimda bo‘ladi.
AQSH prezidentining keyinchalik jurnalistlarga ma’lum qilishicha, salomlashuvdan ko‘p o‘tmay, Bayden shahzodaga jurnalist Qoshiqchining o‘limi uchun uni javobgar deb bilishini “to‘g‘ridan to‘g‘ri va qat’iy qilib” aytgan. Prezidentning so‘zlariga ko‘ra, bunga javoban Muhammad jurnalistning o‘ldirilishiga javobgar emasligini aytgan, Bayden esa shahzodani aybdor deb bilishini yana takrorlagan.
Uchrashuvda ishtirok etgan Saudiya Arabistoni tashqi ishlar vaziri Adel al-Jubayrning jurnalistlarga aytishicha, u valiahd shahzodaning ayblanayotganini eshitmagan, biroq vazir Bayden chindan ham inson huquqlarining ahamiyati va Jamol Qoshiqchi ishi haqida gapirganini tasdiqladi.
AQSHda joylashgan “Arab dunyosi uchun demokratiya hozir” (DAWN) qonun himoyachilari guruhi 15-iyul kuni jurnalist Qoshiqchining advokati, AQSH fuqarosi va tashkilot direktorlar kengashi a’zosi Asim G‘ofur BAAda siyosiy sabablarga ko‘ra hibsga olinganini ma’lum qildi. Huquq himoyachilari Jo Baydenni Jiddada BAA rasmiylari bilan uchrashuvda G‘afurning hibsga olinishiga e’tibor qaratishga undagan.
Baydenning tashrifi xalqaro izolyatsiyada bo‘lgan Rossiya va Eron o‘rtasida harbiy hamkorlik yuzaga kelishi fonida bo‘lib o‘tdi. Avvalroq Oq uy razvedka ma’lumotlariga tayanib, Eron Rossiyaga Ukrainadagi harbiy amaliyotlarda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan dronlarni yetkazib bermoqchiligi va rossiyalik askarlarni ularni boshqarishga o‘rgatmoqchiligi haqida xabar qilgandi. Tehron bu xabarni rad etdi.
16-iyul kuni CNN AQSH milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchisi Jeyk Sallivanga tayanib, Rossiya delegatsiyasi iyun va iyul oyining boshlarida Eronning Kashan aerodromiga tashrif buyurib, aniq boshqariladigan raketalarni tashishga qodir Shahed-191 va Shahed-129 jangovar dronlarini o‘rgangani haqida xabar berdi.
Izoh (0)