Avvalroq O‘zbekistonda inflyatsiya iyun oyida 0,9 foiz bo‘lgani haqida xabar berilgan edi. Yil boshidan buyon inflyatsiya 6,5 foizni, yillik nisbatda esa 12,2 foizni tashkil etdi.
Inflyatsiya har oy va har yil yakunida hisoblanadi. Bu raqamlar va foizlar nima uchun kerak — bularning hammasi ‘‘Daryo’’ sharhida.
Inflyatsiya — lotincha “inflatio” so‘zidan olingan bo‘lib, “shishish”, “bo‘rtish”, “ko‘tarilish” degan ma’nolarni anglatib, mamlakatdagi tovar va xizmatlar bahosi umumiy darajasining oshishi (o‘sishi) tushuniladi.
Narxlarning umumiy darajasi ko‘tarilishi natijasida mamlakat pul birligi (milliy valyuta) xarid qobiliyatining pasayishi ro‘y beradi. Bu esa o‘z navbatida, davlat pul birligining qadrsizlanishiga olib keladi.
Pulning qadrsizlanishi deganda nima tushuniladi?
Pulning qadrsizlanishi deganda, bir xil miqdordagi pulga vaqti kelib kamroq bo‘lgan tovar va xizmatlarni sotib olish tushuniladi.
Misol uchun, yilning boshida 100 ming so‘mga sotib olish mumkin bo‘lgan kundalik iste’moldagi tovar va xizmatlarning miqdori yilning oxiriga kelib kamayadi.
Bu esa 100 ming so‘mga yilning oxirida yilning boshidagiga nisbatan xuddi o‘sha tovar va xizmatlarni kamroq miqdorda sotib olishni bildiradi.
Inflyatsiyaning asosiy ko‘rsatkichi iste’mol narxlarining ma’lum bir davrdagi o‘zgarishi hisoblanadi.
Ushbu umumiy ko‘rsatkich iste’mol savatidagi har bir tovar va xizmat uchun narxlarning o‘zgarishini inobatga olgan holda hisoblanadi.
Uzoq vaqt mobaynida tovar va xizmatlar narxlari barqaror bo‘lgan, rivojlangan mamlakatlarda inflyatsiyaning o‘rta muddatli ko‘rsatkichi 2 foiz atrofida bo‘ladi.
Ushbu ko‘rsatkich rivojlanayotgan va bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan davlatlar uchun esa nisbatan yuqoriroq, taxminan 2-6 foiz atrofida bo‘lishi maqbul deb topilgan.
Mamlakat ichidagi tovar va xizmatlar bahosining o‘sib borishiga ko‘ra inflyatsiya turli darajalarda bo‘ladi:
- Sudraluvchi (mo‘tadil) inflyatsiya;
- Shiddatli (galloping) inflyatsiya;
- Giperflyatsiya.
Sudraluvchi (mo‘tadil) inflyatsiya — Uzoq vaqt davomida barqaror va past darajada bo‘lgan inflyatsiya (zamonaviy iqtisodiyot uchun yiliga 1-4 foiz normal hisoblanadi).
Shiddatli (galloping) inflyatsiya — Inflyatsiyani yillik darajasi 10 foizdan oshib, har oyda o‘sib boradi.
Giperflyatsiya— Mamlakatda o‘rtacha narx-navoning haddan tashqari oshgandagi holati bo‘lib, oyiga 50 foiz, yiliga esa 50 baravardan ham ko‘proq oshishi mumkin.
Bugungi kunda har qanday darajadagi inflyatsiya salbiy jihatga ega degan fikr ommada mavjud bo‘lib, aslini olganda inflyatsiyaning har qanday darajasi ham iqtisodiyot uchun zararli emas. Iqtisodiy o‘sish uchun kam foizli barqaror inflyatsiya bu tabiiy jarayon.
Past darajadagi inflyatsiya iqtisodiyotda qo‘shimcha talab yaratishi orqali iqtisodiy o‘sishga turtki beradi. Inflyatsiyaning umuman yo‘q bo‘lishi esa iqtisodiyotning o‘sish sur’atini pasaytirib yuborishi mumkin.
Inflyatsiyani kelib chiqishiga ko‘ra ikki toifaga ajratish mumkin:
- talab inflyatsiyasi;
- taklif inflyatsiyasi.
Talab inflyatsiyasi — Inflyatsiyaning bu turi talabning keskin oshishi natijasida iqtisodiyotda pul taklifining oshishiga yoki xaridorlar tomonidan inflyatsion kutilmalarni shakllanishiga olib keladi.
Soddaroq qilib aytganda, ishlab chiqarish sohasi aholining talabini to‘la qondira olmaydi, taklifga nisbatan talab oshib ketadi. Natijada tovar va xizmatlar narxlari o‘sadi.
Taklif inflyatsiyasi — inflyatsiyaning bu turi ishlab chiqarish xarajatlarining keskin oshishi natijasida sodir bo‘ladi.
Ya’ni, har xil jarayonlar va tarkibiy o‘zgarishlar tufayli mehnat unumdorligining pasayishi natijasida mahsulot ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar oshadi. Natijada ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarning narxlari oshadi.
Shiddatli inflyatsiya kelgusida yuqori inflyatsiyaga olib kelib, iqtisodiyotni izdan chiqarib yuborish xavfi bor. Shu nuqtayi nazardan past darajadagi barqaror inflyatsiya ijobiy hisoblanadi.
Maqolada “Bankxizmati.uz” saytining ma’lumotidan foydalanilgan
Izoh (0)