“Daryo” “Xorijdagi o‘zbekistonliklar” loyihasi doirasida xorijda o‘qiyotgan, mehnat faoliyatini olib borayotgan yurtdoshlarimizning hayotini yoritishda davom etadi. Loyihaning bu galgi qahramoni — Germaniyaning Caritas Fortbildung institutida magistraturada tahsil olayotgan Nodira Nazar.
Nodira Nazar 1991-yil Qashqadaryo viloyati Yakkabog‘ tumani No‘g‘ayli qishlog‘ida tavallud topgan.
O‘zbekiston davlat Jahon tillari universitetining roman-german filologiyasi fakultetini tamomlagan. Rus, ingliz, nemis va turk tillarini biladi. Ushbu tillardan o‘zbek tiliga tarjimalar qiladi. Bir qator she’riy to‘plamlari chop etilgan.
Hozirda Germaniyaning Munster shahridagi Caritas Fortbildung institutida magistraturada tahsil olmoqda.
Germaniyaga ketish orzusi menda hech qachon bo‘lmagan
Bolaligimda boshqalar kabi xorijda o‘qiyman, ishlayman, degan orzum bo‘lmagan. Onam maktabda nemis tilidan dars berardi. Tilni ham ulardan hech yo‘q o‘qituvchi, juda borsa, tarjimon yoki xalqaro jurnalist bo‘laman, degan niyatda yaxshi o‘rganganman.Esimda, 5-sinfda o‘qib yurgan paytlarim, onam uyimizda abituriyentlarga repetitorlik qilardi. Men ham bolalar bilan birga berilgan barcha vazifalarni bajarib o‘tirardim. Shuning uchunmi, nemis tilim juda kuchli bo‘lgan.
Maktabni bitirib, yuridik yo‘nalishda o‘qishni juda istagandim. Biroq oilamizdagi turli iqtisodiy yetishmovchiliklar sabab fikrimdan qaytishga majbur bo‘ldim.
Tengdoshlarim qatori repetitorlarga qatnab yurmadim. Nemis tilini yaxshi bilganim uchun Jahon tillari universitetiga hujjatlarimni topshirdim va to‘lov shartnoma asosida o‘qishga qabul qilindim.
Talabalik paytlarim turli xalqaro dasturlarda qatnashib, Germaniyaga boraman deb yurardim, lekin bu istagim u qadar jiddiy emasdi.
Universitetni bitirib, ish izlay boshladim. Ochig‘ini aytsam, baland maoshli tugul, tayinli ish joyi topishga juda qiynaldim. Boisi hatto poytaxtdagi maktablarda ham nemis tiliga dars soatlari kam miqdorda ajratilgandi. Hamma yerda ingliz tili so‘ralardi.
Qishloqda esa uydagilarim o‘qishni ham bitirganimni, endi erga tegishim kerakligini aytib, holi jonimga qo‘yishmasdi. Ayniqsa, dadam o‘zi tanigan boy xonadonga meni uzatish niyatida edi.
Xullas, uydagilarning qistovi bilan uchrashuvga chiqdim, yigit bilan negadir chiqisholmadik. Bir-birimizga mos emasdik go‘yo. Lekin otamning ra’yiga qarshi borolmadim.
Ular “O‘g‘limiz bilan Toshkentda yashaydi, kerakli barcha sharoitlarini qilib beramiz” deyishyapti-ku, to‘ydan keyin balki hammasi risoladagidek bo‘lib ketar, degan umidda rozi bo‘ldim. Bir oy ichida to‘yimiz bo‘ldi.
Afsuski, birinchi kundan gapimiz qovushmadi, hatto to‘ydan avvalgi kunlar ham begonadek edik. Lekin hammasi yaxshi bo‘lishiga umid qilardim.
Oradan ko‘p o‘tmay malaka oshirishdagi o‘qishim tufayli Toshkentga birgalikda keldik va qaynopamning uyida yashay boshladik.
Ikki xonali domda bizdan tashqari qaynopam va eri, qaynukam ayoli bilan turardi. Uy kichkinaligi uchun ayollar bir xonada, erkaklar esa boshqa xonada uxlardi. Balki shu ham oramizga sovuqchilik tushirgandir, bilmayman.
Erim Rossiyaga borib-kelib, ishlab yurgan bola edi. Hali Toshkentda biror ishga joylashmagandi. Pul topmagani uchun men yo‘lkira va boshqa xarajatlarga qaynukamning qo‘liga qarab qolgandim yoki kursdoshlarimdan qarz olib, o‘qishga qatnab yurardim.
Qistovim bilan ukasining mashinasini olib, ora-sirada kira qilishni boshladi. O‘qishdan tashqari u Toshkentni yaxshi bilmagani uchun birgalikda taksichilik qilar edik. Shu jarayonda ham dilim og‘rigan holatlar, uyga yig‘lab qaytgan kunlarim ko‘p bo‘lgan.
Xullas, kunlarimiz janjal, moddiy yetishmovchiliklar bilan o‘taverdi. Bir kuni u menga qo‘l ko‘tardi va men hammasiga nuqta qo‘ydim.
Dadamga borib, vaziyatni tushuntirdim. Ular qarorimga e’tiroz bildirmadi. Chunki oramizdagi munosabatdan xabardor edi. Shuncha payt dadamning “sabr qil, qizim, hozir uyga qaytsang, odamlar gap-so‘z qilib yuborishadi,” degan gaplari uchun sabr qilar edim. Afsuski, toqatim uzoqqa yetmadi.
Dadamning “… bo‘ldi, yasholmaysan, kelaver, qizim”, degan gapidan so‘ng hech kimga hech nima demay, ota uyimga ketdim. Ertasi kuniyoq ajrimga ariza topshirdim. FXDY bizga uch oy vaqt berdi.Bu orada dadam aytgandek, gap-so‘zga, bokiralik bilan bog‘liq ne-ne tuhmatlarga qoldirishdi. Ko‘pchilik tanishlarim hatto o‘zimga qo‘ng‘iroq qilib, “shunday gap eshitdik, seni kuyov uyingga tashlab ketibdi-ya”, deya uyalmay so‘rashdi. Nima bo‘lgan taqdirda ham, fikrimni o‘zgartirmadim. Kuyov taraf olib ketamiz, deb necha bor kelishsa ham, rozi bo‘lmadim.
Boshqa ayollar kabi kaltak yeb yashashni o‘zimga ravo ko‘rmadim
Hayotim odatdagiday o‘qish, ish bilan o‘tayotgan paytim birdan dadam vafot etdi. Haqiqiy qiyinchiliklar shundan keyin boshlandi. O‘sha paytlari aka-opalarim, butun qarindoshlar mendan norozi edi.Dadamning vafotiga men sababchi edim go‘yo. Meni o‘rtaga olib, “ering bilan yarash, uyingga qayt, hamma shunaqa chidab, sabr qilib, yashab yuribdi” deb nasihat qilishardi.
Lekin boshqa ayollar kabi kaltak yeb, qiynalib yashashni o‘zimga ravo ko‘rmadim, yarashmayman dedim. Aka opalarim gapiga kirmaganim uchun mendan xafa bo‘lishdi, oramizga sovuqchilik tushdi.
Biroq topayotgan pulim bilan hali-veri otamning qarzlarini uzolmasdim. Chetga ketish haqida o‘ylay boshladim. Nemis tilini yaxshi bilganim uchun men uchun eng maqbul davlat Germaniya bo‘ldi.
Internetdan BFD (Bundesfreiwilligendiyenst) dasturi haqida o‘qib qoldim. Bunda Germaniyadagi yolg‘iz qariyalarga tibbiy yordam ko‘rsatish uchun til biladigan yoshlar tanlab olinardi va oylik hamda yotoq-joy bilan ta’minlardi. Shunga yarasha hujjat topshirgan ko‘p, g‘olib bo‘lish uchun bir qator bosqichlardan o‘tish kerak edi. Ba’zilar javoblarini yillab kutishardi.
Toshkentdagi bir agentlik orqali hujjatlarimni topshirdim, barcha suhbatlardan muvaffaqiyatli o‘tdim. Omadim kelib, bir oy ichida ishim hal bo‘lib ketgan, o‘zim ham bunchalik tez bo‘ladi deb o‘ylamagandim.
Germaniyaga ketishga imkon bor-u, faqat biletga bir so‘m ham pulim yo‘q edi. Bir amallab, kompyuterlarimni sotib, yetmaganiga kursdoshlarimdan qarz olib, 2017-yili Germaniyaga qarab yo‘l oldim.
Germaniya har taraflama toza mamlakat
Ilk kelgan kunim hech esimdan chiqmaydi. Samolyotda bir amaki bilan gaplashib kelgandik. O‘g‘illari mehmonga chaqirgan ekan. O‘sha kishiga ham, o‘g‘illariga ham rosa havas qilgandim, chunki ota-onani bu yerga mehmonga chaqirish ham oson emasligini ko‘p eshitgandim.Uzun-uzun avtobuslar, salqin havo, bir-biri bilan ishi yo‘q odamlar… Bir olam taassurot olganman.
Ayniqsa, faqat kitoblarda ko‘rgan nemischa so‘zlarni avtobuslarda, bekatlarda, yo‘llarda ko‘rib, nahotki men Germaniyadaman, deb ich-ichimdan quvonib ketardim. Ko‘zlarimga ishonmasdim.
Chunki bu kungacha juda-juda qiyinchiliklar, sinovlar, og‘riqlarni boshdan kechirgandim. Bo‘ldi, hayotim tugadi, deb o‘ylagan joyimdan men uchun yangi bir sahifa ochila boshlagan edi… Germaniya menga kulishni o‘rgata boshladi.
Turar joyim, yeb-ichishim, oyligim tayin bo‘lsa-da, baribir boshida qiynalgan. Yangi dunyoga ko‘nikolmaslik, begonalik hissi meni ham chetlab o‘tmagan. Hatto olmonlar juda sovuq xalq ekan, degan fikrlar ham xayolimdan o‘tgan, lekin vaqt o‘tgan sari fikrlar o‘zgara boshladi.
Ko‘cha to‘la velosiped va istalgan joyda qulflab qoldirib ketish mumkin. Hech kim o‘g‘irlamaydi. Men boshida velosipedimni qulflab ham o‘tirmasdim va hech afsuslanmaganman.
Qolaversa, Germaniya har taraflama ozoda mamlakat. Biri ko‘chalardagi chang-g‘uborning yo‘qligi bo‘lsa, ikkinchidan, ish, o‘qish — faoliyatdagi tozalik. Bu yerda korrupsiya, tanish-bilishchilik, yolg‘on yo‘q! Bunga besh yillik hayotim davomida ko‘p bora amin bo‘ldim.
Bizda qizlar odamning ko‘ziga qarab gapirishi uyat, Germaniyada esa...
Garchi bundan xabarim bo‘lsa-da, nemislarning bir-biriga sensirab gapirishlari juda g‘alati ko‘ringan. Bizga o‘xshab bu odam yoshi katta, hurmat qilish kerak deb qarash yo‘q.Qaytaga, senlasangiz, meni o‘ziga yaqin ko‘rdi deb xursand bo‘lishadi. Lekin men haligacha senlashga qiynalaman.
Yana meni hayratlantirgan joyi, olmonlarda ko‘zni olib qochish — yolg‘on gapirishdan darak, degan fikr mavjud ekan. Shuning uchun suhbatlashayotganda ko‘zlarini o‘sha odamdan uzmasdan gapirishadi.
Esimni taniganimdan beri dadamning “ayol kishi birovning ko‘ziga tik boqmaydi, onang haligacha menga bunday qaramaydi” degan gaplarini eshitib o‘sganim uchunmi, bunga ko‘nikishim juda qiyin bo‘lgan. Hozir esa buni biroz uddalayapman.
Yana har xil vaziyatlar bo‘ladi, ba’zida noliymiz. Qolgan barcha harakatlar insonlar uchun! Mening nazarimda Germaniya demokratiyasi o‘z xalqining barcha xatolari ustidan g‘olib keladi.
Ozgina pul jamg‘arib, ortga qaytaman derdim
Kelganimdan so‘ng dastur doirasida ijtimoiy himoyaga muhtoj qariyalarga yordam ko‘rsatdim. Oyligimning qo‘lga tegishi 500 yevro atrofida edi. Ikki yil davomida topganimni onamga jo‘natib, dadamning va o‘zimning qarzlarimni uzdim.Uyning kam-ko‘stiga yordam berdim. Keyin Caritas Fortbildung institutiga magistraturaga topshirdim.
O‘shanda ko‘pchilik tanishlarim bundan yuqoriroq oliygohlarga kirolishimni aytishdi. Ammo o‘sha paytlari Toshkentdan uy sotib olsam bo‘ldi, qaytib ketaman, degan niyatim borligi uchun boshqa universitetga kirib, vaqt, mablag‘ yo‘qotgim kelmadi.
Kontrakti yo‘q, har oy stipendiya beradigan Caritas Fortbildung institutining Imkoniyati cheklanganlar bilan ishlash yo‘nalishiga hujjatlarimni topshirdim. O‘qish davomida esa ortga qaytish haqidagi fikrlarim butunlay o‘zgardi.
Mamlakatda o‘rtacha ish haqi 4 ming yevro atrofida
Ko‘pchilik uchun juda qiziq bo‘lgan oylik daromadlarga kelsak, mamlakatda o‘rtacha ish haqi 2000-4000 yevroni tashkil etadi. Talabalarning ishlashiga qonuniy ruxsat bor. Faqat ularning daromadiga cheklov bor, ya’ni maoshi 450 yevrodan oshmasligi kerak.Daromadga nisbatan oziq-ovqat mahsulotlari juda arzon. Biz o‘zbeklar ko‘pincha o‘zbek so‘mi bilan hisoblab, shuncha qimmatga olamanmi, deb bir-bir hazillashib turamiz. Umuman olganda, bir oyda 200 yevro yetadi, o‘rtacha. Lekin har kuni biror tamaddixonadan ovqatlansak, tabiiyki, 1000 yevro ham kam.
Ayni paytda o‘qish bilan birgalikda Check 24 kompaniyasida sahifalovchi bo‘lib ishlayman. Gyote institutining ko‘plab loyihalarda tarjimon sifatida qatnashaman. O‘rtacha daromadim hozircha 2500-3000 yevro atrofida. Xudo xohlasa, o‘qishni yaxshi tamomlab olsak, bu raqamlar, albatta, o‘zgaradi.
Bilimli inson ortda qolib ketmaydi
Universitetlarida o‘qish uchun bizdagidek imtihon topshirib o‘tirmaysiz, hisobingizga 9600 yevro pul qo‘yasiz yoki Germaniya fuqarosi bo‘lgan kimningdir kafilligini olasiz, bo‘ldi, masala hal — o‘qiyverasiz!Germaniyada o‘qishning eng qulay tarafi — har kuni dars bo‘lmaydi. O‘zingiz necha yillarda tamomlashni hisoblab tanlaysiz, masalan, 4 yoki 6 yil. Termin olib, imtihon topshirib kelaverasiz. Bo‘sh vaqtlar tayyorgarlik ko‘riladi yoki ishlash mumkin. Mening yo‘nalishimda 2 oy dars, 3 oy amaliyot shaklida davom etiladi.
Umuman olganda, hammasi o‘z qo‘lingizda! Imtihondan o‘tolmadingizmi, imkon berishadi. Shunda ham eplolmasangiz, diplomsiz qolasiz. Tanish-bilish yoki pora kabi narsalar haqida gap bo‘lishi ham mumkin emas. Menga ham aynan shu shaffoflik yoqadi, chunki bilimli inson ortda qolib ketmaydi. Har kim mehnatiga ko‘ra baholanadi.
Har kimga bir marta bo‘lsa ham, imkoniyat berilishi kerak
Ko‘pchilikka ma’lumki, O‘zbekiston va Germaniya ta’lim tizimi orasida juda katta farq bor.Nazarimda, bizning oliy ta’lim muassasalarida abituriyentlar sinov muddati asosida qabul qilinishi, ma’lum bir vaqt o‘tganidan so‘ng, imtihon bilan o‘qishda qolishi yoki ketishi hal etilishi kerak.
Chunki har bir inson ilm borasidami, shaxsiy hayotdami — umuman, u o‘zini topishi mumkin jarayonlarda bir martalik imkoniyatga ega bo‘lishga haqli deb bilaman. Kontrakt, super-kontraktlardan ham voz kechilsa, bizda hozirgidan ham ko‘p ziyolilar qatlami paydo bo‘larmidi, bilmayman.
Chunki hammaning ham o‘qishga kirishi uchun o‘quv kurslariga borishga yoki kontrakt to‘lashga imkoni yo‘q.
Men ham bu borada juda ko‘p qiyinchiliklar ko‘rganman, hatto avtobus uchun yo‘l puli topolmay, darslardan qolgan vaqtlarim bo‘lgan. Repetitor haqini ham oylab to‘lolmaganmiz. Ustozim Xolbozor Tilovov vaziyatimni bilgach, qarzlardan voz kechishdan tashqari, keyingi oylar uchun ham mendan bir so‘m olmay o‘qitgandilar.
Germaniyaga kelmoqchi bo‘lganlarga tavsiyalar
Menga juda ko‘pchilik ish masalasida yozishadi. Yurtdoshlarimizga jon deb yordam berar edim. Ammo bu faqat menga bog‘liq emas. Hatto bu borada YouTube sahifamda bir nechta vloglar tayyorlab joylaganman. Kelmoqchi bo‘lganlarga birinchi tavsiyam — avvalo, nemis tilini kamida A2, B1 darajada o‘rgansin. Til bilganga yo‘llar o‘z-o‘zidan ochilaveradi.
Ajrashganimdan afsuslanmayman
Shaxsiy hayotim haqida gapirsam, yuqorida aytganimdek, ajrashganman.O‘sha paytlari odamlarning malomatlari ichida qolganimda, qiz bola bo‘lib tug‘ilganimdan qattiq afsuslanganman. Birortasiga chiqib, “hech bir ayol baxtli yashayotgan uyini tark etmaydi.
Ketdimi, demak, jiddiy sabablar bo‘ladi. Bilib-bilmay birovning hayotini muhokama qilmanglar” deb aytolmaganman. Og‘riqlarimni jim ichimga yutganman. Endi avvalgidek, gap so‘zlarga e’tiborli emasman. Ajrashganimdan afsuslanmayman.
Butun Yevropani kezib chiqish orzusidaman
Bugungacha Istanbul, Moskva, Sankt-Peturburg shaharlarida bo‘lganman. Butun Yevropani kezib chiqish orzusidaman. Afsuski, menda sayohatlar uchun vaqt kam, har kuni darslardan keyin ishlayman. Chunki onam bilan bog‘liq orzularim ko‘p.Ularni tezroq amalga oshirishim zarur. Ba’zida onam va jigarlarimni qattiq sog‘inganimda O‘zbekistonga butunlay qaytib ketgim keladi. Biroq ishlarimni yarim yo‘lda tashlab ketish niyatim yo‘q. O‘qishni tamomlash arafasidaman, bir muddat qolib ishlashni reja qilyapman.
Mabodo, onam “ortga qayt” desalar, o‘sha kuniyoq uyga qaytaman. Chunki ularning ko‘ngli og‘rishini aslo istamayman. Lekin mening volidam doimo meni duo qilib, qo‘llab-quvvatlaydi. Shuning uchun ham begona yurtlarda hech narsadan qo‘rqmayman, o‘zimga ishonaman!
Xonzodabegim A’zamova suhbatlashdi
Izoh (0)