Karl Marksni Amir Temurga almashtirish taklifi, bir yilda 3200 kishi qurbon bo‘lgan O‘zbekiston yo‘llari, Afg‘oniston bilan chegarani yopishda ayblangan Toshkent. O‘zbek matbuoti 26-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.

O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.

90 yil avval. 1932-yil 26-may, payshanba

O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy qo‘mitasi birinchi kotibi Akmal Ikromov (O‘zbekistonning o‘sha vaqtdagi uch rahbaridan biri; qolgan ikkisi — respublika parlamenti raisi Yo‘ldosh Oxunboboyev va hukumat raisi Fayzulla Xo‘jayev) Qoraqalpog‘istonning avtonom viloyatdan avtonom sovet sotsialistik respublikaga aylangani munosabati bilan tabrik yo‘llagan. “Viloyatning muxtor sotsial sho‘rolar jumhuriyati bo‘lib tuzilishi bilan jumhuriyatingizning xo‘jalik va madaniy imkoniyatlarini yanada tezlik bilan rivojlantirish uchun sharoit tug‘diriladi”, — deyiladi tabriknomada. Ma’lum uchun, ushbu respublika 1936-yil dekabrida O‘zbekiston tarkibiga qo‘shiladi.

Oltiariqda “kolxozning topshirgan vazifalarini ortig‘i bilan bajarib, kolxoz va ishlab chiqarish shirkatlari oldida birinchi bo‘lib tanilgan” bir guruh ayollar xursand qilingan. Bu haqda “Qizil O‘zbekiston”da bosilgan “Xotin-qizlardan 50 tasi mukofotlandilar” xabarida shunday deyiladi: “15-mayda chaqirilgan slyotda Jahon Do‘smat qizi, Mo‘maxon Suyar qizi kabi 50 ta kolxozchi xotin-qizlar bosh-oyoq sarpo bilan mukofotlandilar. Bular yana quvonib, o‘z ishlarini zarbdorlik belgisi ostida davom qildirayotirlar”.

Nyu-Yorkda oq gvardiyachilar tomonidan “sho‘rolarga qarshi kurashuv va Amerika kommunistlar partiyasining borgan sari ortayotgan faoliyati tomonidan yuz berayotgan qo‘rqinchga qarshi kurashuv uchun” “Pyotr Velikiy” nomli jamiyat tuzilgan. “Jamiyatning aytishicha, go‘yo uni jumhuriyatchilar partiyasining Nev-York tashkiloti quvvatlaydi emish”, — deyiladi “Nev-Yorkda oq gvardiyachilar jamiyati tuzuldi” xabarida.

Toshkentda “badriddinovchilar” ustida sud davom etmoqda. Hali ham “Badriddinov va uning shaykasi”ga qarshi guvohlar ko‘rsatma bermoqda:

60 yil avval. 1962-yil 26-may, shanba

Mali prezidenti Modibo Keyta O‘zbekiston bo‘ylab safar qilmoqda. “Toshkent dengizi” bilan tanishuv chog‘ida, to‘g‘onni, ortiqcha suvni chiqarib tashlaydigan inshootni va suv omborining boshqa bir qancha inshootlarini tomosha qilgach, “Men o‘z yurtimiz Malida ham shunday inshootlar bo‘lishini istar edim”, — deb aytgan.

1962-yilgi gazetada “To‘la gektar uchun kurash sust”, “G‘o‘zani o‘t bosib yotibdi” kabi sarlavhalarni ko‘rsang, o‘zingni xuddi 1932-yilga tushib qolgandek his qilasan:

“Qizil O‘zbekiston”da tekinxo‘rlikda ayblanayotgan bir kishi haqida qisqa xabar berilgan. Uning ayblari qatorida, masalan, go‘yoki qing‘ir yo‘llar bilan orttirgan “mablag‘lari hisobiga dang‘illama uylar solgani, hatto bu uylar uchun sovxoz territoriyasidagi archalarni kesib ishlatgani” ham sanab o‘tilgan.

“Qizil O‘zbekiston”ning bu kungi sonida Toshkentdagi 11-tramvay konduktori Bahromova nomidan “Uch tiyinlik vijdon” nomli material berilgan. Konduktor xola 3 tiyinni to‘lab, lekin chipta olmaydigan yo‘lovchilarni qoralagan. “Men sadaqa so‘raydigan devona emasman”, — deydi u.

Dunyoda nima gap? “Iroq tinchlik tarafdorlari milliy kengashining doimiy byurosi bayonot e’lon qildi. Byuro o‘z bayonotida AQShning Sharqi-Janubiy Osiyodagi agressiyasini qoralaydi va Amerikaning Laos ichki ishlariga oshkora aralashyotganligiga norozilik bildiradi”, — deyiladi “Laosdan qo‘lingni tort!” materialida. Iroqliklar bayonotida ta’kidlanishicha, “kuchsiz mamlakatlarning ichki ishlariga aralashish Amerika siyosatdonlariga xos xususiyat ekanligi ma’lum”.

30 yil avval. 1992-yil 26-may, seshanba

Prezidenti Islom Karimov Germaniyaning O‘zbekistondagi birinchi elchisi Karl Xaynts Kunadan ishonch yorliqlarini qabul qilib olgan:

“Gulxan” jurnali bosh muharriri Oydin Hojiyeva va “Saodat” jurnali bosh muharriri Halima Xudoyberdiyevani “O‘zbekiston xalq shoiri”, “Mushtum” jurnali bosh muharriri Ne’mat Aminovni “O‘zbekiston xalq yozuvchisi” faxriy unvonlari bilan taqdirlash to‘g‘risidagi prezident farmoni e’lon qilingan:

Hukumat qarori bilan pillaga davlat buyurtmasi kamaytirilgan:

Oliy Kengash deputati, Toshkent viloyati hokimi o‘rinbosari Turmuhammad Botirov “og‘ir va uzoq davom etgan kasallikdan so‘ng 1992-yil 22-mayda vafot etgan”:

Surxondaryoda yangi tashkil etilgan Bandixon tumaniga birinchi hokim tayinlangan:

Kanada O‘zbekiston bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatgan:

Toshkentda rubl (O‘zbekistonda uni o‘sha vaqtda so‘m deb atashgan) muomalada bo‘lgan zona davlatlari markaziy va milliy banklari rahbarlari uchrashuvi bo‘lib o‘tgan. “So‘m makonidagi barcha davlatlar so‘mni barqarorlashtirishdan bab-baravar manfaatdordirlar. Rossiya yetakchi o‘rin tutadi, chunki pul o‘sha yerda bosiladi. Ammo muammoning umumiy yechimini izlash kerak. Hozir pulning qadrsizlanishini to‘xtatish — har bir davlat uchun muhim vazifadir”, — degan uchrashuvda so‘zga chiqqan O‘zbekiston Markaziy bank raisi Fayzulla Mullajonov.

“O‘zbekiston Afg‘oniston bilan chegarasini yopib qo‘yibdi” qabilida tarqalgan xabarlar yuzasidan (Afg‘onistonning sobiq yetakchisi chegaradan o‘tolmagach, shunday gap-so‘zlar tarqalgan bo‘lsa kerak) O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligi bayonot bergan. “O‘zbekiston Afg‘oniston orqali tashqi dunyoga chiqish uchun o‘z darvozasiga ega va bu darvozani yopmoqchi emas”, — deyiladi TIV bayonotida.

O‘zbekistonliklarning Haj ziyorati boshlangan. “Ma’lumotlarga qaraganda, bu yil 4 mingga yaqin musulmon Haj ibodatini niyat qilgan”, — deyiladi “Xalq so‘zi” xabarida.

Samarqand viloyati hokimligi qarori bilan, Shohizinda obidalari dindorlar tasarrufiga qaytarilgan. Shu munosabat bilan o‘tkazilgan tadbirda Movaraunnahr musulmonlari diniy boshqarmasi raisi, muftiy Muhammad Yusuf Muhammad Sodiq ham qatnashgan.

Andijonlik tadbirkor intizorlik bilan kutilgan nevarasi tug‘ilgani munosabati bilan u dunyoga kelgan tug‘uruqxonaga yo‘lka qurib bergan:

O‘zbekiston xalq yozuvchisi o‘zbek tilini o‘zbekchalashtirishga haddan tashqari berilib ketilayotgani, sobiq Ittifoq davrida o‘zbek tilini “boyitish” uchun nuqul yevropacha so‘zlar, iboralar, atamalar ishlatilgan bo‘lsa, “endi arablashtirish va forslashtirishga ruju qila boshlaganimiz” yuzasidan o‘z mulohazalarini bildirgan.

“Toshkentdagi ma’lumot xizmatlarining birortasi o‘zbekcha javob bermaydi”, — deb yozadi Ibrohim Jiyanov “Xalq so‘zi”da e’lon qilingan “Qonun yetib bormagan qo‘rg‘on” maqolasida:

Jamoatchilikdan shunday taklif tushyapti: “Toshkentdagi Engels ko‘chasi o‘zgartirilib, unga Amir Temur nomi berilishi haqiqat qaror topayotganligining isbotidir. Shuningdek, mazkur ko‘cha kelib tutashgan Oktabr inqilobi xiyoboni ham Markaziy xiyobon deb qayta nomlangani nur ustiga nur bo‘ldi. Shulardan kelib chiqib, quyidagi taklifni o‘rtaga tashlamoqchimiz: Markaziy xiyobondagi Karl Marks yodgorligi o‘rniga Amir Temur haykali o‘rnatilsa”. Haykallarni o‘rnatish tarixi, mana, qanday boshlanadi…

Toshkent shahar tabiatni muhofaza qilish komiteti raisi birinchi o‘rinbosari Boriy Alixonov quvonch bilan “nihoyat Toshkentda ham chiqindilarni qayta ishlaydigan zavod qurilishi o‘rnidan siljiydigan bo‘ldi”, deb yozyapti “Tezroq qurilsaydi” sarlavhali maqolasida. Uning umid bildirishicha, O‘zbekiston kelajakda “yiliga 400 ming ishlaydigan zavodlarni qurish imkoniyatiga ega bo‘ladi”. Maqolada sanab o‘tilgan shartlar bajarilsa, albatta.

“Toshkent oqshomi”ning qayd etishicha, B.Ortiqxo‘jayev rahbarlik qilayotgan Yunusobod tuman Ko‘kalamzorlashtirish, obodonlashtirish va sug‘orish ishlari boshqarmasi tasarrufidagi hududlarda daraxtlarni besabab kesish holatlari ro‘y bermoqda. “1991-yili Sofiya ko‘chasidagi 300—350 ta daraxt kesib tashlangan, shulardan 36 tasining diametri 1 metrdan (!) ortiqdir”, — deyiladi “Sog‘lig‘imiz uchun zarur” maqolasida.

1962-yilda konduktorlar yo‘lovchilar yo‘l haqini to‘lab, chipta olmayotganidan noliyotgandi. Oradan 30 yil o‘tib, hali ham o‘sha muammo — ba’zi yo‘lovchilar hali ham chipta olmayapti; chiptani olmasa mayli, lekin endi yo‘l haqini ham to‘lashmayapti-da.

Ma’lumotlarga ko‘ra, 1991-yili O‘zbekistonda 18 267 ta yo‘l-transport hodisasi yuz bergan va buning oqibatida 3188 kishi halok bo‘lgan. Qurbonlarning 750 nafari bolalardir.

Qo‘rqinchli 90-yillar: “O‘tgan yilning yoz oylarida falokat tufayli oilamiz boshiga og‘ir musibat tushdi. Nomard kimsalar ikki o‘g‘limni benzin bilan yoqib yuborishdi…”.

Quyidagi kabi jirkanch jinoyatlar esa, afsuski, bugungi kunda ham uchrab turadi:

Yana bir ayanchli holat — Farg‘onada miltiq o‘ynagan bolalar 10 yoshli tengdoshini otib qo‘ygan:

Reklama (30 yil avvalgi SMM): “‘Uzdunrobita’ O‘zbekiston—Amerika qo‘shma korxonasi hozirgi texnik asrimizdagi aloqaning eng zamonaviy, taraqqiy etgan turi bo‘lgan sot uslubidagi radiotelefonlarni taklif etadi. Erkin muomaladagi valyuta bilan hisob-kitob qilinadi”.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi