• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12768.26
    • RUB162.63
    • EUR14400.04
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +28°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    “Millat sevgisichalik buyuk mukofot yo‘q”. Xalqini o‘z “uyi”da asir bo‘lishiga izn bermagan, rivojlanish uchun ta’limni dastak qilgan Turkiyaning birinchi prezidenti — Mustafo Kamol Otaturk

    O‘zgargani, o‘rniga boshqa odam o‘tirganidan keyin qilgan islohotlari unutilgan, loy chaplangan siyosatchi-yu, amaldorlar ko‘plab topiladi. Lekin bu siz-u biz bilgan rahbarlarning bari o‘z maqsadlari yo‘lida hokimiyatdan foydalangani, hukumatni qurol qilib ishlatganini anglatmaydi. “Daryo” oradan shuncha yil o‘tsa ham turk xalqi tomonidan sevib eslanadigan, shaxsiga nisbatan bugungi avlod vakillarining hurmati haligacha cheksiz bo‘lgan Turkiyaning birinchi prezidenti Mustafo Kamolning hayot yo‘liga nazar tashlaydi.

    Bojxona xodimining moviy ko‘z farzandi

    Otaturk dunyoga kelgan uy

    Otaturk dunyoga kelgan uy
    Foto: Milliyet

    1881-yil Usmoniylar imperiyasining tasarrufidagi Saloniki shahrida istiqomat qiluvchi, farzand dog‘i nimaligini yaxshi biladigan Ali Rizo va Zubayda xonimlarning oilasida moviy ko‘z bolakay dunyoga keladi. Sog‘ligidagi muammo sabab keyinchalik faoliyat sohasini o‘zgartirgan sobiq bojxona xodimi o‘g‘liga yaxshi niyat bilan Mustafo deb ism qo‘yadi. Ota uning bir kun kelib tarixda qolishini xayoliga ham keltirmas, ammo o‘qimishli, ziyoli inson bo‘lib voyaga yetishini orzu qilardi. Ammo olti farzanddan to‘rttasini tuproqqa qo‘ygan otaning o‘zi ham Mustafoning kamolini ko‘rolmay hayotdan erta ko‘z yumadi.

    Onasi farzandlaridan ayrilgani yetmagandek erta beva, singlisi esa yetim qolgan, ularning Mustafodan boshqa suyanadigan kishisi yo‘q edi. Oilasidagilar timsolida ayollarning naqadar matonatli va irodali bo‘lishi, lekin shunga qaramay jamiyatda ularga nisbatan nohaq munosabatlar, cheklovlar yetarlicha ekanini his qilib katta bo‘lgani Mustafong keyinchalik nozik jins vakillari ta’limi, kasbiy faoliyati va haq-huquqlari bilan bog‘liq erkinliklarning tenglashtirish harakatiga turtki bo‘ladi.

    Mustafo Kamolning onasi Zubayda xonim

    Mustafo Kamolning onasi Zubayda xonim
    Foto: Milliyet

    Qarorlarni mustaqil qabul qilishni yoqtiradigan faol yigitcha, tengdoshlariga nisbatan vaqtini yolg‘iz o‘tkazishni ma’qul biladi. Fe’l-atvorida o‘zi tanlagan yo‘ldan borishni afzal bilish yaqqol ko‘zga tashlanadi. U hech qachon o‘z haqiqatlarini aytishdan cho‘chimaydi, aynan shu jihati keyinchalik kimlarningdir hurmati, ayrimlarning esa nafratiga sabab bo‘lgan.

    Onasi uni diniy ta’lim beradigan mahalla maktabiga borishi, kelajakda esa qozi yoki muallim bo‘lishini orzu qilar, otasi bo‘lsa yangicha, ta’lim beradigan muassasaga yuborishni xohlagandi. Shuning hisobiga dastlab mahalladagi Hofiz Mehmet afandi maktabiga yozdirilgan bola keyinroq yangi uslubda o‘qitadigan Shemsi afandi maktabida tahsil oladi.

    Ta’lim va intellektual erkinlik

    18 yashar Mustafo Kamol (tepa qatorda chapdan ikkinchi) do‘stlari bilan

    18 yashar Mustafo Kamol (tepa qatorda chapdan ikkinchi) do‘stlari bilan
    Foto: Milliyet

    Maktabini o‘zgartirish bilan bog‘liq qarori kelajakda nafaqat uning o‘zi, balki millatining hayoti bilan bog‘liq keskin o‘zgarishlarga ham asos bo‘ladi. Negaki, aynan o‘quvchilik yillari unga zamonaviy ta’lim va intellektual erkinlikning har nedan qadrliroq ekanini tushunib yetish imkonini beradi. Tez o‘zlashtirishi, tirishqoqligi sabab matematika ustozi uning yetukligiga nisbat bergan holda Kamol deb chaqiradi boshlaydi.

    Ot minish, boksga qiziqqan, milliy kurashni “kuch va tafakkur o‘yini” deb hisoblagan bo‘lajak siyosatchi asosiy fanlardan tashqari vatanparvar turk shoiri Namiq Kamol hamda fransuz faylasuflari — Jan Jak Russo,Volter va boshqa tarixiy shaxslarning biografiyasi, faoliyati bilan tanishib chiqadi. Undagi mamlakatining ertasi bilan bog‘liq g‘oyalar aynan shuning negizda kurtak ota boshlaydi.

    Jim turolmagani uchun ozodlikdan mahkum qilingan zobit

    Foto: Milliyet

    Ta’limni avval harbiy bilim yurt, keyinroq esa Istanbuldagi akademiyada davom ettiradi. Bu vaqtda ozodlik, hurlik g‘oyalarini yoyish uchun do‘stlari bilan birlashib qo‘lyozma gazeta chiqara boshlaydi. Talabalik davri u o‘lkadagi muammolarga shunchaki jim qarab turolmaydigan, millatining ertasi haqida qayg‘uradigan zobit sifatida taniladi. Hukumatga qarshi fikrlari bo‘lsa qarshiliksiz qolmaydi, boshqalardek jim yurolmagan Mustafo 24 yoshida ozodlikdan mahkum qilinadi.

    1905-yilda Shom (Damashq)da xizmat o‘tay boshlagan Kamol shu yili yashirincha “Vatan va hurriyat” jamiyatini tashkil qiladi. 1906-yilda Salonikida ochilgan jamiyat bo‘linmasi xuddi shu yili yosh turklarning “Birlik va taraqqiyot” jamiyatiga qo‘shiladi.

    1897-yilga kelib yunon va turklar orasida nizolar jiddiylashgandi. Bu vaqtda imperiyaning yuragi bo‘lgan Istanbul ikkiga — yo‘qsillik ichida yashovchi va badavlat kishilar yashaydigan hududlarga bo‘lingandi.

    Turklar o‘z yurtida asir kabi yashaydigan, hokimiyat yoki podshohni tanqid qilish mumkin bo‘lmagan tang ahvolga qayg‘urmaslikning iloji yo‘q edi. Dovrug‘i dunyoga doston bo‘lgan imperiya buyuk kuchlar bilan dastaklangan g‘arbning aralashuvi tufayli yemirilish arafasida edi.

    Hukmronlik davri tarixda muhtasham yuz yil bo‘lib qolgan imperatorlik XIX asrga kelib parchalana boshlaydi. 1908-yili yosh zobitlarga tayangan yosh turklar Abdulhamid II taxtdan tushiradi. Ammo bu bilan ahvol yaxshilanib qolmaydi, imperiyada ichki muammolar, nizolar tobora ortadi.

    Erk uchun kurash

    Foto: Milliyet

    Uzoq vaqt davomida Yevropaning yirik derjavasi hisoblangan Usmonli imperiyasidagi mutlaq hokimlik (avtokratiya) ichki parchalanishga sabab bo‘lgan-u, urush unga qaqshatqich zarba bergan edi, go‘yo. Yevropa mamlakatlari undan o‘z bo‘laklarini yulib olishni istar, ittifoqdoshlar bo‘lsa Usmonlilar hududini bo‘lib olishga yashirincha kelishib olgan, Britaniya ham bu fursatni boy bergisi kelmasdi.

    Otaturk imperiyaning nemislar bilan ittifoqdosh bo‘lgani, Germaniya Turkiyani urushga tortganini hazm qila olmagan bo‘lsa-da, jang qilish kerak bo‘lgan jabhada shaxsiy qarashlarini yig‘ishtirib, unga ishonib topshirilgan qo‘shinni mohirlik bilan boshqaradi. 1915-yilning aprelida Britaniya qo‘shinlariga qarshi yarim oydan ko‘proq vaqt davomida kurashib, vazifasini qoyilmaqom bajaradi.

    1918-yili Halap yaqinida inglizlar bilan qilgan jangida ham muvaffaqiyatga erishadi. Mamlakatda Mustafo Kamol boshchiligida bosqinchilarga qarshi kurashlar boshlanadi. Sulton tomonidan 1920-yil Sevr bitimini imzolangani va unda imperiya, xususan, Turkiya hududini bo‘lib olish ko‘zda tutilganidan norozi bolgan aholining katta qismi ozodlik kurashchisi Mustafo Kamol taraf bo‘ladi. Uning armiyasi Istanbul tomon harakatlanganida, ittifoqdoshlar Gretsiyadan yordam istaydi. Yunonlar bilan bo‘lgan 18 oylik urush 1922-yilda Mustafo Kamol armiyasining g‘alabasi bilan yakuniga yetadi.

    Foto: Milliyet
    Mustafo Kamol boshliq milliy ozodlik harakati turk xalqinining kelajagini saqlab qolgan, mag‘lubiyat g‘alabaga aylangandi. Birinchi jahon urushi, keyin bo‘lsa yunonlar bilan jangda muvaffaqiyat qozongan Mustafo Kamol shu tariqa mustaqillik tomon yo‘l ochgandi.

    Ta’limga asoslangan islohotlar

    Foto: Milliyet

    1922-yilning 1-noyabrida Buyuk Millat Majlisi sultonlik va xalifalikni ajratish to‘g‘risida qaror qabul qilgach, 1923-yil 29-oktabrda Turkiya respublika, Mustafo Kamol esa uning prezidenti bo‘ldi. Shundan keyin parlament va konstitutsiya bilan yangi boshqaruv tizimi qabul qilinadi.

    Mustafo Kamol bo‘lib o‘tgan voqealardan so‘ng Turkiyaning oyoqqa turishi uchun fundamental o‘zgarishlar qilish lozimligini yaxshi bilardi. Buning uchun u ilm va fanni rivojlantirish, ta’limga e’tibor berish, mamlakatdagi islohotlar eskilik sarqiti emas, respublika konstitutsiyasiga muvofiq amalga oshirilishi kerak, deb biladi.

    Rivojlanish uchun kezi kelganda halimlik, vaqti kelsa qattiqqo‘llik qilinadi. Poytaxt Istanbuldan Anqaraga ko‘chiriladi. Til borasidagi islohotlar qatorida arab alifbosidan voz kechiladi. Qur’oni Karim ham turk tiliga tarjima qilinadi. Ayollarga har jabhada erkinlik va imkoniyat beriladi, ularning jamiyatda erkaklar bilan teng huquqli bo‘lishi ta’minlanadi.

    Turk o‘g‘lonining qalbini zabt etgan qorako‘z Latifa

    Otaturk rafiqasi Latifa xonim bilan

    Otaturk rafiqasi Latifa xonim bilan
    Foto: Milliyet

    U seriallardagi ayonlar davrasida, rang-barang gilamlar fonida o‘tiradigan, salla va soqolli sultonlardan tamoman farq qilardi. Sochlariga oz-moz oq oralagan, so‘nggi urfda kiyinadigan Mustafo Kamolning ko‘rinishi siyosatchidan ham ko‘ra aktyorni esga solardi.

    Kiyinishi yevropacha uslubda bo‘lganiga qaramay, Otaturkning turk madaniyati, xususan, milliy ashula-yu raqslar, shuningdek, tansiq taomlarga mehri bo‘lakcha edi. Zamonaviylik va milliylik o‘rtasida balans ushlashni uddasidan chiqqan insonning juftida esa kamida shunday o‘ziga xosliklar mujassam bo‘lishi kerak edi.

    Yevropada huquq bo‘yicha ta’lim olib, fransuz tilida biyron so‘zlashadigan, ko‘zlari sharq ayollariga xos tim qora Latifa buning uchun eng yaxshi nomzod edi. Zamonasining aksariyat qizlari medalyoni (tumori)ni ichida Mustafo Kamolning suratini saqlardi. U bilan ozodlik uchun kurash vaqtida tanishgan Latifa bundan mustasno bo‘lmasa-da, sir boy bermaslikka harakat qilardi.

    Undagi ushbu farqli xislat Mustafoni o‘ziga rom qilmay qo‘ymagandi. Ilk tanishuvdan keyin bir muddat maktub yozishib yurgan juftlik shu tariqa hayotini bog‘lashga qaror qiladi. Oila qurganidan keyin ular ko‘plab uchrashuv va marosimlarga birgalikda tashrif buyuradi, Latifa hamisha unga hamrohlik qiladi. Ammo qanchadan qancha odam havas bilan qaragan, 1923-yilda qurilgan turmushga 1925-yilning 5-avgustida nuqta qo‘yiladi. O‘zining biologik farzandi bo‘lmaganiga qaramay, Otaturk sakkiz nafar farzandni asrab oladi.

    Millat otasi

    Foto: Milliyet

    Bir vaqtlar bolalikdagi do‘sti unda sultonlarga xos nimadir borligini aytgan va o‘zi bilmagan holda qaysidir ma’noda kelajakni bashorat qilgandi. Vaqti kelib mamlakat rahbariga aylangan Mustafo hayotining bir qismini chindan ham sultonlardek, Usmoniylarning so‘nggi rezidensiyasi —barokko, rokoko va neoklassizm singari me’moriy uslublarni o‘zida mujassam qilgan Dolmabahche saroyida o‘tkazadi.

    O‘z xalqi tomonidan millat otasi deb e’tirof etiladigan siyosatchi 1938-yil 10-noyabrda jigar serrozidan vafot etadi. Uning qabri joylashgan Anitqabir esa Anqaradagi eng zamonaviy va shu bilan birga o‘ziga xos arxitektura namunasi hisoblanadi.

    Otaturkning suratlarini bugungi kunda Turkiyadagi davlat muassasalari-yu kafelarda, haykalini bo‘lsa shahar maydoni va skverlarda uchratish mumkin. Turk siyosatchilari, harbiy, professor va talabalarning nutqida undan iqtibos keltirilishi, moviy ko‘zlari-yu tuganmas energiyasi yana temirdek qattiq irodasi haqida esa soatlab gapirilishi mumkin.

    Millat otasi deb e’tirof qilingan Otaturk hukmronligi davomida uni yoqlovchilar bilan birga, qarshiligini yashirmagan tomonlar yetarlicha bo‘lgan. Bunga uning o‘z yo‘li va so‘zi bo‘lgani-yu, har bir insonga xos kamchiliklardan xoli bo‘lmagani sabab bo‘lgan.

     

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Mavzuga doir:

    • Intiho. Buyuk Usmonlilar sultonligi va xalifaligining tarix sahifasidan o‘chirilishi
    • Foto: Turkiyadagi eng katta saroy — Dolmabaxchega sayohat

    23.05.2022, 18:10   Izoh (0)   40181
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    ANORBANK va BS/2 O‘zbekistonda banklarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini kengaytirmoqda


    InfinBANK Visa Direct orqali xalqaro pul o‘tkazmalariga qo‘yilgan limitlarni oshirdi 


    “Akkermann sement” xalqaro forumi: qurilish materiallari sohasidagi muammolar keng tahlil qilindi


    “Biznesni rivojlantirish banki” biznes uchun qulay innovatsion bank bo‘lishga intilmoqda


    MKBANK xalqaro moliya bozorida: Qozog‘iston banklaridan 15 million dollar jalb qilindi


    Octobank bankomatlarni BS/2 bilan birga “aqlliroq” qiladi


    Chery gazga o‘tmoqda: kafolat to'liq saqlanib qolinadi, o‘rnatish esa 31 maygacha bepul! 


    2025-yilning 5 oyi davomida Mobiuz minglab tayanch stansiyalarini ishga tushirdi va texnik infratuzilmani zamonaviylashtirdi


    Abadiy ishonchlilik va xavfsizlik: GWM sohaning yangi standartlarini joriy etmoqda


    Sistit — bu uyat emas!


    “O‘zbekinvest” IUA aʼzosiga aylandi va Londonning global sug‘urta bozorida o‘z mavqeini mustahkamladi


    Centrum Air yangi Airbus A320neo — aviaparkidagi to‘qqizinchi samolyotni qabul qilib oldi 


    Ipoteka Bank OTP Group o‘zini o‘zi band qilganlarga yangi ipoteka dasturini ishga tushirdi: hujjatlarsiz, asabbuzarliksiz, samarali natijalar bilan


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    UZTELECOM 10 Gbit/s tezlikdagi uy internetini foydalanuvchilarga taqdim etdi

     

    Tavsiya etamiz

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00

    Ayol ovchilardan ilg‘or samolyotlarga qadar — Ukraina rus Shahed’larini qanday ovlaydi?

    19 may, 20:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Yaqinlarining qistovi bilan mashhur rollarga rozi bo‘lgan Gollivud aktyorlari

    Kino | 31 may, 11:40

    Qizil kitobga kiritilgan 15 ta ilonni O‘zbekistondan olib ketayotgan fuqaro qo‘lga tushdi

    O‘zbekiston | 31 may, 11:20

    Tramp Putin va Zelenskiyni juda qaysar deb atadi

    Dunyo | 31 may, 10:50

    TikTok tashxis qo‘ymoqda: ChatGPT va ijtimoiy tarmoqlardagi tibbiy maslahatlarga qanchalik ishonsa bo‘ladi?

    Maslahatlar | 31 may, 10:30

    Bishkekdagi bar egasi qanday qilib Pentagon bilan 7 mlrd dollarlik shartnoma tuzgani haqida

    Dunyo | 31 may, 10:15

    Farg‘onada sifati kafolatlanmagan 8 mlrd so‘mlik dorilar savdoga chiqarilishining oldi olindi

    O‘zbekiston | 31 may, 09:56

    4-iyundan boshlab AQSHdan po‘lat va alyuminiy importiga 50 foizlik bojlar kuchga kiradi

    Dunyo | 31 may, 09:23
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.