Chigirtkalarga foyda keltirayotgan O‘zbekiston—Tojikiston “janjali”, “Surxon daryo bo‘lib buncha suvni ko‘rmagan”, “avtomobilsozlik sanoatimiz bo‘lmasa, rivojlanmaymiz”. O‘zbek matbuoti 21-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.

O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.

90 yil avval. 1932-yil 21-may, shanba

“Toshkent tramvayi xavf ostida” — “Qizil O‘zbekiston” gazetasi shunday deb bong urmoqda. “Agar bu ymil vagonlar parki qurilib bitmasa, Toshkent tramvayi qiyin holda qolib, shaharning sanoat muassasalariga yuk tashuv va ham yo‘lovchilari harakatiga zarba bergan bo‘ladi. Yana tramvay xo‘jaligida eskirib qolgan izlarni yangi izlarga almashtirish imkoni yo‘qligidan vagonlarning tez buzilib, shaloqlanish holiga keltirmoqda va tramvayning ham yurish sur’ati pasaymoqda”, — deyiladi gazetadagi xabarda.

“Qog‘ozbozlik bilan chigirtka qirilmaydi” xabarida ta’kidlanishicha, O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasida “janjalli” vaziyat yuzaga kelgan: “Kofirnigon atrofida chigirtka bilan kurashuvchi otryadlar bor. Ular Tojikistondan va O‘zbekistondan kelganlar. Biroq ishlari planli yo‘lga qo‘yilmagan. Bu otryadlar o‘zlarining kurash doiralarini aniq bilmaydilar. Har ikki jumhuriyatning otryadlari yetib borish qiyin bo‘lgan joylarni bir-birlariga tashlab keladilar. Ammo chigirtkalar bo‘lsa bunday ‘kurash’dan foydalanib, o‘z ishlarini qilayotirlar. Tojikiston va O‘zbekiston OBV idoralari bu ‘janjal’ni hal qilib, chigirtkalarga qarshi birlashgan kurashni yo‘lga qo‘yganlari yo‘q. Bu haqda O‘zOBVda Tojikistondan olingan telegrammalar bir papka bo‘lib ketdi. Tojikiston OBVsida ham Toshkentdan borgan telegrammalar shundan kam bo‘lmasa kerak. Ammo chigirtkalar telegrammalar va qog‘ozbozlik bilangina qirilmaydilar”.

O‘zimizda shuncha tashvish yetmaganidek, “Shimoliy Amerika Qo‘shma Jumhuriyatlarida tanglik tag‘in chuqurlashdi”, deb yozadi “Qizil O‘zbekiston”. Masalan, “aprel oyida avtomobil mahsuloti faqat 146 ming mashinadan iborat bo‘ldi. Bultur aprel oyida 354 ming dona chiqarilgan edi”.

Gazetaning so‘nggi sahifasida, har doimgidek, “badriddinovchilar sudi”ning yangi tafsilotlari:

60 yil avval. 1962-yil 21-may, dushanba

1962-yil 21-may kuni O‘zbekistonda markaziy gazetalar chop etilmagan.

30 yil avval. 1992-yil 21-may, payshanba

O‘zbekistonda 1992-yilning mayi — toshqinlar, tabiiy ofatlar oyi bo‘ldi. “May oyining boshlarida Surxondaryoda yong‘oqdek-yong‘oqdek do‘l yog‘di. Yerli aholi bilan suhbatda o‘nlab kishilar umri bino bo‘lib bunaqa do‘lni ko‘rmaganligini aytdi... Surxon daryosi daryo bo‘lganidan buyon bunchalik katta suvni ko‘rmagan deyishadi. Undan sekundiga 800 kub suv oqdi. Hozir ilgarigi normada — 100 kub suv oqmoqda”, — deyiladi “Xalq so‘zi” muxbirining reportajida.

“Sel va do‘l qo‘shni Qashqadaryo viloyati paxta dalalariga ham katta talafot yetkazdi... Pachkamar suv omborida u qurilganidan beri birinchi marta 213 kub kilometr suv to‘plandi”, — deyiladi reportajning davomida.

“O‘zbekiston ovozi” gazetasining yozishicha, “xavfli vaziyat yuzaga kelganligi tufayli Pachkamar suv omboridan sekundiga 100 kubometr suv ochib yuborilganligi uchun aholi punktlari bilan aloqa uzildi”.

Toshqinlar butun O‘zbekistonni qamrab olgan. “Uyimni uch marta suv bosdi. Bu gal (14-mayda)gisi og‘ir bo‘ldi. Oilada 14 jonmiz. Bir amallab chorva mollarimizni qutqarib qoldik”, — deydi Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumani “Savay” davlat xo‘jaligida yashovchi keksa paxtakor Abdusattor Toshmatov.

Toshkent avtomobil yo‘llari instituti vakillari jurnalistlar bilan uchrashgan. Uchrashuvda “O‘zbekistonda avtomobilsozlik sanoatini yaratsa bo‘ladimi yoki yo‘qmi?” degan masala muhokama qilingan. Uchrashuv qatnashchilaridan biri professor Xudoybergan Mamatovdan keltirilgan iqtibosga ko‘ra, “avtomobilsozlik sanoati yaratilib, rivojlanmas ekan, davlat taraqqiy etmay qolaveradi. Turli davlatlarda avtomobilsozlik sanoati yaxshi yo‘lga qo‘yilgani, taraqqiy etgani sababli ham boshqa tarmoqlari o‘z-o‘zidan gurkirab ketgan”. Professorning qo‘shimcha qilishicha, “qaysi mamlakatda neft bo‘lsa, u mamlakat boy davlat hisoblanadi, biz esa boymiz”.

Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Atamashunoslik qo‘mitasi o‘zbekchalashtirilayotgan bir qancha atamalarning navbatdagi ro‘yxatini jamoatchilik e’tiboriga havola qilgan (eski ro‘yxatlarning biri bilan bu yerda tanishish mumkin). Unga ko‘ra, “biznesmen”ni “pultopar”, “birja”ni “tijoratgoh”, “dotatsiya”ni “yordampul” deb o‘zbekchalashtirish taklif qilingan.

Qozog‘istonni 30 yilcha boshqargan Dinmuhammad Qunayev Toshkentga kelgan. “Elimizda ‘Bo‘linganni bo‘ri yer’ degan dono naql mavjud. Bir-birimizni qo‘llab-quvvatlab, boru yo‘g‘imizdan boxabar tursak, kelajagimiz, shubhasiz, nurafshon bo‘ladi”, — deb aytgan 80 yoshli Qunayev Toshkentda jurnalistlar bilan muloqotda. “Qunayev Toshkent safari yakunida Sharof Rashidov farzandlari xonadoniga tashrif buyurib, yelkadosh va safdosh do‘sti, benazir birodari xotirasiga duoi fotiha qildi”, — deyiladi “Xalq so‘zi” xabarida.

Xorijda nima gap? Rossiya tashqi ishlar vaziri Andrey Kozirov Yugoslaviya bo‘ylab safarini to‘xtatishga majbur bo‘lgan, chunki Rossiya parlamentida “Qrim tevaragidagi vaziyat masalasi muhokama qilinadigan” bo‘lib qolgan, vazir shunda qatnashishi kerak.

“Kecha Moldova prezidenti Mircha Snegur Dnestrbo‘yida harbiy harakatlar kuchayib ketganligi munosabati bilan milliy televideniye orqali Moldova fuqarolariga murojaat qildi”, — deyiladi “Toshkent oqshomi”dagi yana bir qisqa xabarda.

Turkiya prezidenti Turg‘ut O‘zol esa Naxichevanga qo‘shinlar yuborish kerak, degan fikrni bildirgan. “Aks holda u yerda Tog‘li Qorabog‘da sodir bo‘lgani kabi voqealar takrorlanishi mumkin”, deb aytgan Turkiya yetakchisi.

Bu qiziq: 1992-yilgi turlar. Masalan, Turkiyaga 4 kunlik tur (aftidan, mehmonxona darajasiga qarab), 117 dollardan 138 dollargacha, har ikki holatda ham yana 10 340 so‘mdan to‘lash kerak. Bir haftalik tur esa 299 dollar va yana o‘sha 10 340 so‘mni to‘lash kerak.

1992-yilda 10 340 so‘m — bu katta pulmi? Bu savolga “Xalq so‘zi” gazetasida sut sog‘uvchi Qurbonoy Keldibekova nomidan e’lon qilingan “Sut qimmat deb ranjimang” materialidagi ma’lumotlar javob bera olsa kerak: “To‘g‘risini aytganda, hozir bir litr sut salkam to‘rt so‘m bo‘lganidan uyalayapmiz. Ammo o‘tgan yili mart oyida men 300 so‘m maosh olardim, unga 40 kilo go‘sht xarid qilish mumkin edi. Bugun 1250 so‘m olgan bo‘lsam, unga atigi 12,5 kilo go‘sht keladi. Bu yog‘ini o‘zingiz hisoblab olavering”.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi