O‘zbekistonda “tonirovka”ning taqiqlanishi, Shahrisabzning 1962-yilgi millioneri, Andijon tarixidagi eng vayronkor ikkinchi zilzila. O‘zbek matbuoti 20-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.

O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.

90 yil avval. 20-may, juma

“Badriddinovchilar ishi”ni ko‘rib chiqayotgan sud hay’atiga “Yangi Farg‘ona” gazetasi va uning ishchi-dehqon muxbirlaridan telegramma kelgan. Unda, jumladan, shunday deyiladi: “‘Yangi Farg‘ona’ gazetasining kollektivi va ishchi-dehqon muxbirlari proletar sudidan qora guruh Cho‘qayevning aksilinqilobiy qoldig‘i — qosimovchilarga, Badriddinov, Ahmedov va sheriklariga eng oliy jazo berilishini talab qiladi”.

“Badriddinovchilar sudi”ning navbatdagi tafsilotlari bilan quyida tanishish mumkin:

So‘nggi kunlarda jahonning diqqat markazida turgan voqea — Hindistondagi diniy nizolar. Bombeydagi musulmonlar va hindilar o‘rtasidagi to‘qnashuvlarda kamida 70 kishi halok bo‘lgani aytiladi.

Germaniyada “Hitler partiyasining tashqi siyosat programmasiga doir yashirin bir hujjat” e’lon qilingan. Ushbu programmada, jumladan, “Sho‘ro Ittifoqi bilan aloqani uzish” to‘g‘risida band bor.

Toshkentning 1932-yilgi madaniy hayoti haqida: “Xiva” kinoteatrining yozgi zalida “Mulen Ruj” nomli chet el filmi qo‘yiladi. E’londa “16 yoshgacha bo‘lgan bolalar tomoshaga kirgizilmasligi” alohida ko‘rsatib o‘tilgan. Qayd etish joiz, Amerikaning o‘zida ham “Mulen Ruj”ning (2001-yilda suratga olingan) eng yangisini 13 yoshdan kichik bolalar ko‘rishi tavsiya etilmaydi.

60 yil avval. 20-may, yakshanba

1962-yil 19-may kuni SSSR Pioner tashkiloti tashkil etilganiga 40 yil to‘lgan. Shu munosabat bilan, Ittifoqning boshqa respublikalari poytaxtida bo‘lgani singari, Toshkentda ham bayram tantanalari bo‘lib o‘tgan. Unda toshkentlik maktab o‘quvchisi Natasha Sultonova O‘zbekiston yetakchisi Sharof Rashidovga “O‘zbekiston yosh leninchilarining pioner ikki yilligi qanday bajarilgani to‘g‘risidagi raportini” topshirgan. Shundan so‘ng “bir qancha o‘quvchilar minbarga chiqib, respublika partiya, sovet va jamoat tashkilotlarining rahbarlari, mehmonlarning bo‘yniga qizil galstuklar taqqan”.

Gazetaning shu sonida e’lon qilingan muhim xabarlardan biri — Amu-Qorako‘l kanalining birinchi navbati ishga tushirilgan:

Sovetcha ibrat: “Bir kishi ikki kishining ishini qilyapti”.

1962-yilda haqiqiy ma’noda millionerga aylana olgan Shahrisabzdagi kushxona rahbari haqida fosh etuvchi qisqa material (buni 1980-yillarda uyushtirilgan “Paxta ishi”ga juda o‘xshash bo‘lgani bois, “Go‘sht ishi” desa ham bo‘ladi).

30 yil avval. 20-may, chorshanba

15-may kuni, Toshkentda MDH sammiti o‘tayotgan vaqtda zilzila yuz bergani, o‘shanda Islom Karimov majlisdagi qolgan hamkasblarini tinchlantirgani haqida avval yozilgandi. Islom Karimovning bunday harakat qilishiga zarurat tug‘ilgani bejiz emas — zilzila shu qadar vahimali va kuchli bo‘lganki, uning epitsentri Andijon katta zarar ko‘rgan.

“Izboskan rayonidagi Tillaboyev, Yusupov, Telman, Oxunboboyev nomli, ‘Sharq yulduzi’, ‘Komsomol’ jamoa xo‘jaliklarida, ‘Oktabr 50 yilligi’ davlat xo‘jaligida yoqqan kuchli yomg‘ir jala-selga aylanib ketdi. Ko‘m-ko‘k yashnab turgan ekin maydonlari sathini suv qopladi. Oradan 6—7 soat o‘tgach, xuddi shu xo‘jaliklar hududi yo‘nalishida qattiq yer silkindi. Seysmologlarning qayd etishicha, uning quvvati 6—7 ballni tashkil etdi. Tarixiy manbalarga qaraganda, Andijonda bunday zilzila 1902-yildan so‘ng bo‘lmagan”, — deb yozadi “Xalq so‘zi” gazetasi.

Birgina Izboskan tumanining o‘zida 18 mingdan ortiq bino turli darajada talofat ko‘rgan. “Viloyatning Paxtaobod, Andijon, Izboskan rayonlarida, umuman, viloyatda yerosti silkinishi deyarli har kuni qayd etilyapti. Odamlar tunni palatkalar, yog‘och so‘rilarda o‘tkazyapti. Maktablarning boshlang‘ich sinflarida mashg‘ulotlar 23-maygacha to‘xtatildi. Ishlab chiqarish korxonalarida dastlabki ikki kun davomida ish bo‘lmadi”, — deyiladi gazeta axborotida.

19-may kuni hodisa joyiga prezident Islom Karimov kelgan. “O‘zbekiston ovozi”ning yozishicha, “Prezident Madaniyat qishlog‘ida Bektoshevlar xonadonida bo‘ldi. U yerda uch xo‘jalik istiqomat qiladi. Bu xonadon uy-joylari ham zilziladan jiddiy shikastlangandi. Prezident oila boshlig‘i bilan suhbatlashib, hukumat zilziladan zarar ko‘rgan barcha oilalarga, jumladan, Bektoshevlarga ham yangi uy qurib berishini, iqtisodiy yordam ko‘rsatilishini ta’kidladi. Kishilarning omon qolganligi — katta baxt... Zilzila sodir bo‘lgan qishloq o‘rnida gazlashtirilgan, ichimlik suvi bilan ta’minlangan zamonaviy qo‘rg‘on barpo etiladi... Baxtimiz shuki, bu yerda odamlar nobud bo‘lmagan, dedi prezident”.

Mamlakatdagi tabiiy ofatlar shu bilan cheklanib qolmagan. Samarqandda kuchli yog‘ingarchilik va do‘l sabab sel kelishi kuzatilgan, hodisa oqibati kamida uch kishi — bir ota ikki qizi bilan birgalikda halok bo‘lgan.

Bekoboddagi sel toshqinlari oqibatida 32 ta xonadon va to‘rtta ko‘prik vayron bo‘lgan. “Shoshilinch ko‘rilgan ehtiyot choralari tufayli odamlar hayoti saqlab qolindi”, — deyiladi “Xalq so‘zi” xabarida.

O‘zbekistonning bosh ko‘rgazmasi (hozirgi “O‘zekspomarkaz”)ning “Paxtachilik” pavilyonida Janubiy Koreyannig Samsung kompaniyasi “o‘zining rang-barang nafis buyumlarini o‘zbek ishbilarmonlarining diqqatiga havola etgan”. Ko‘rgazmaga prezident Islom Karimov bosh vazir Abdulhoshim Mutalov, tashqi ishlar vaziri Ubaydulla Abdurazzoqov va Toshkent hokimi Adhambek Fozilbekov hamrohligida tashrif buyurgan.

Prezident haqida yana bir xabar — u o‘tgan hafta davomida Ro‘zi Nazarni ham qabul qilgan.

O‘zbekiston parlamentining Boysun, Qumqo‘rg‘on va Leninyo‘li (hozirgi Qiziriq) tumanlarining bir qism yerlari hisobidan Surxondaryo viloyati tarkibida Bandixon tumanini tashkil etish haqida qarori e’lon qilingan (bu tuman 2010-yil dekabrida tugatiladi, 2019-yil oktabrida esa qayta tiklanadi).

1992-yil 1-iyundan O‘zbekiston hududida yangi tahrirdagi Yo‘l harakati qoidalari amal qila boshlashi kerak. Soha mas’ullari “Xalq so‘zi” muxbiri bilan bo‘lajak yangilanishlar haqida suhbatlasharkan, jumladan, shunday deydi: “Avtomobil oynalarini qoraytirib olganlarni ko‘p uchratamiz. Yangi qonunga ko‘ra, notabiiy oynalardan foydalanish taqiqlanadi”.

Aynan shu qoidalar bilan bir vaqtda takroriy qoidabuzarliklar uchun og‘irroq jazolarni belgilovchi qonun ham qabul qilingan. Jurnalistning “Qoidabuzarlikning takrorlanishini qanday qayd etish mumkin?”, degan savoliga berilgan javob bunday: “Buning uchun bundan uch yil muqaddam bekor etilgan haydovchi guvohnomasining taloni qaytadan joriy etiladi”.

“Qashshoqlar kasalligi” sarlavhasi ostida berilgan davra suhbatidan ma’lum bo‘lishicha, “O‘zbekistonda sil dardchiligiga yo‘liqish yuqori darajaga chiqib ketgan”, masalan, birgina “Samarqand viloyatida silga chalinganlar har yili o‘rtacha 4700 nafar atrofida bo‘lmoqda”.

Dunyoda nima gap? Qrim parlamenti yarimorolning mustaqilligi to‘g‘risidagi hujjatni bekor qilish haqida qaror chiqargan.

Nursulton Nazarboyev esa AQShda. U Chevron korporatsiyasi bilan kelgusi 40 yil davomida Qozog‘istonga 80 milliard dollar keltirishi mumkin bo‘lgan shartnoma imzolagan.

Afg‘onistonda yana kelishmovchiliklar: “Mo‘jodiddiy isyonkor Hikmatyordan Kobuldagi boshqa mujohidlarga qarshi jangovar harakat boshlaganligi uchun kechirim so‘rashni talab qildi. Shundagina u hozirgi ma’muriyatda qatnashishi mumkin. Ba’zi ma’lumotlarga qaraganda, Hikmatyor bu talabni qabul qilgan, boshqa ma’lumotlarda aytilishicha, bu talabni qat’iy rad etib, uni haqoratomuz talab deb atagan. U mamlakat rahbariyatidagi hozirgi hokimiyat taqsimotidan norozi bo‘lib, yana 14 yilgacha fuqaro urushini davom ettirish bilan do‘q qilganligi haqida ham xabar olindi”. Baxtga qarshi, urush yana 29 yil davom etdi, balki hozir ham “to‘xtadi” deb bo‘lmas.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi