Qozog‘iston konstitutsiyaga tuzatishlar kiritish bo‘yicha referendumga tayyorlanmoqda

Qozog‘istonda 5-iyun kuni mamlakat konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish masalasi bo‘yicha referendum bo‘lib o‘tadi, deb yozadi “Gazeta.uz”. Bu haqdagi qonun loyihasi asosiy qonunning 33 ta moddasiga kiritiladigan 56 ta tuzatishni ko‘zda tutadi. O‘zgartirishlar prezident Qosim-Jo‘mart To‘qayev tomonidan taklif etilgan. Yanvarda mamlakatda tartibsizliklar bo‘lib o‘tgan, ular ko‘p sonli qurbonlar va jabrlanganlarni keltirib chiqargandi.

“Referendum har bir fuqaroga mamlakat taqdirini hal qilishda bevosita ishtirok etish imkonini beradi hamda yangi Qozog‘istonni qurish va har tomonlama demokratlashish yo‘nalishini mustahkamlaydi”, — degan edi Qozog‘iston prezidenti aprel oxirida.

U o‘zgarishlar jiddiy xususiyatga ega ekanini va Qozog‘istonning siyosiy tizimini tubdan o‘zgartirishini qayd etib, taklif etilayotgan siyosiy tizimni “ikkinchi respublika” deb atadi.

Konstitutsiyaga tuzatishlar super prezidentlik respublikasidan voz kechish, parlament va mahalliy vakillik hukumati organlari (maslahatlar) vakolatlarini kuchaytirish va partiyaviy-siyosiy sohani modernizatsiyalashni nazarda tutadi.

“Zakon.kz” aniqlik kiritishicha, referendumda faqat bitta savol qo‘yiladi: “Siz ommaviy axborot vositalarida 2022-yil 6-may kuni e’lon qilingan ‘Qozog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida’gi qonun loyihasida keltirilgan Qozog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalarni qabul qilasizmi?”

Qonun loyihasi quyidagilarni taklif qiladi:

• o‘lim jazosini taqiqlash (o‘tgan yil dekabrida o‘lim jazosi bekor qilingandi; hozir konstitutsiyada o‘lim jazosi favqulodda jazo sifatida belgilanadigan jinoyatlarga izoh berilgan);
• yer, uning qa’ri, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi, boshqa tabiiy manbalar xalqqa tegishli deb belgilash va davlat tomonidan mulkchilik huquqining xalq nomidan amalga oshirilishi;
• Qozog‘iston prezidenti lavozimiga ikki muddatdan ortiq saylanishga taqiq mamlakat birinchi prezidentiga nisbatan amal qilmasligi haqidagi bandni olib tashlash;
• prezidentning yaqin qarindoshlariga siyosiy davlat xizmatchilari va kvazi-davlat sektori (davlat ishtirokida yaratilgan tuzilma) subyektlarining rahbarlari lavozimlarini egallashni taqiqlash;
• respublika faoliyatining uning birinchi prezidenti tomonidan belgilangan eng muhim tamoyillari va uning maqomi o‘zgarmasligi haqidagi qoidani olib tashlash;
• konstitutsiyaviy sud tomonidan fuqarolarning murojaatlari bo‘yicha bevosita ularning huquq va erkinliklariga aloqador normativ huquqiy hujjatlarning konstitutsiyaga muvofiqligini ko‘rib chiqish haqidagi me’yorning belgilanishi.

Qozog‘iston adliya vaziri o‘rinbosari Alma Mukanova hamma tuzatishlar bitta savol bilan kiritilayotgani sababini izohladi: “Bu barcha tuzatishlar o‘zaro aloqadorligi va chambarchas bog‘langani bilan izohlanadi. Boshqa bir tuzatishning ma’nosini buzmasdan turib ularning qaysidir biriga ovoz berish mumkin emas”.

Referendumga 16,4 milliard tenge (37,8 million dollar) sarflash rejalashtirilmoqda. Uchastka va hududiy komissiyalardagi ishlarga 71 ming kishi jalb etiladi.

Bundan avvalgi referendum Qozog‘istonda 1995-yilda o‘tkazilgan, o‘shanda amaldagi konstitutsiya tasdiqlangan edi.