Iqtisodiyotni bosqin paytida boshqarishga urinayotgan odam sifatida Sergey Marchenko g‘alati darajada optimistdir, deb yozadi The Economist.
Rossiyaliklar uning mamlakatining asosiy portlarini bosib olgan yoki blokada qilgan va aksariyat korxonalarni yopishga majbur qilgan bo‘lishi mumkin, ammo Ukraina moliya vaziri bunga xotirjamlik bilan yondashmoqda.
Vaziyat juda murakkab, men buni yumshatmoqchi emasman. Ammo biz buni hal qila olamiz, — deydi u vazirligi yaqinidagi hashamatli kafeda latte ichib.
Havo hujumi sirenasi suhbatni to‘xtatganda, u shunchaki e’tibor bermagan.
Vahima qo‘zg‘atmaslikning sabablari juda ko‘p. Ukraina urushga yaxshi holatda kirdi, iqtisodi yillik choraklik sur’atlarda deyarli 7 foizga o‘sdi.
Aholi COVID-19 tomonidan qattiq zarar ko‘rmagan, don, temir va po‘lat eksporti uchun yaxshi xalqaro narxlar, yaxshi nazorat qilinadigan bank sanoati va o‘tgan yili yalpi ichki mahsulotning 3 foizdan kam bo‘lmagan hukumat kamomadi mavjud.
Urush arafasida uning qarzi yalpi ichki mahsulotning sal kam 50 foizini tashkil etdi, bu ko‘pchilik moliya vazirlari orzu qilishi mumkin bo‘lgan holat. Raqamlashtirilgan soliq va imtiyozlar tizimi urushga qaramay, iqtisodiyotning hali ham ishlayotgan qismlaridan daromadlar muammosiz tushayotganini anglatadi.
Ukrainaning interneti va 3G uyali aloqasi deyarli hamma joyda urushdan zararlanmaganligi sababli, hatto hozir Rossiya bosib olgan hududlarda ham pensiyalar va davlat maoshlari to‘lanadi.
Aksariyat korxonalar hozircha o‘z xodimlariga doimiy yoki umuman ishlay olmasalar ham maosh to‘lashmoqda. Ish haqi solig‘i bor-yo‘g‘i 1 foizga kamaygan.
Lekin bu oson emas. Jahon banki Ukraina yalpi ichki mahsuloti 2022-yilda 45 foizgacha qisqarishini bashorat qilgan.
Hukumat soliqlarining muhim qismi bo‘lgan bojxona daromadlari importning kamayishi va ko‘plab bojlarning to‘xtatilishi tufayli urushdan oldingi darajasining chorak qismiga tushib ketdi.
G‘arb tarafdorlari qurol va o‘q-dorilarni tekinga yetkazib berayotgan bo‘lsa ham, harbiy maoshlarni to‘lash uchun ham katta mablag‘ talab qilinadi. Kichik va o‘rta biznes endi ixtiyoriy ravishda soliq to‘layapti, biroq Marchenko ularning vatanparvarlik munosabatidan hayratda qolganini aytadi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, bularning barchasi har oyda taxminan 5 mlrd dollarlik moliyaviy bo‘shliqqa olib keladi. Bu urush davom etayotgan har oy uchun Ukraina yalpi ichki mahsulotining qariyb 5 foizini tashkil qiladi.
Bu bo‘shliqni qanday to‘ldirish kerak?
Markaziy bank ko‘proq pul chop etishi orqali qisman to‘ldirish mumkin. Shuningdek, hukumat hozirda inflyatsiya darajasidan past bo‘lgan 11 foiz atrofida ulush to‘layotgan urush obligatsiyalarini chiqarish orqali.
Lekin asosiy manba xorijiy valyuta bo‘lishi kerak bo‘ladi. Moliya vaziriga ko‘ra, u kunining ko‘p qismini xorij hukumatlaridan yordam so‘rab lobbi qilish bilan o‘tkazmoqda. Amerika uning eng katta umidlari bo‘lgan joy.
Avvalroq Bayden AQSH kongressidan Ukrainani qo‘llab-quvvatlash uchun 33 mlrd dollar ajratishni so‘ragani haqida xabar berilgan edi.
Shu bilan birga, 20 milliard dollar Ukraina va boshqa frontdagi mamlakatlarni ko‘proq qurol bilan ta’minlash uchun sarflanadi. Faqat taxminan 8,5 milliard dollar iqtisodiy yordamga, qolgan qismi gumanitar yordamga qaratilgan.
Bu yaxshi yangilik, lekin Amerika paketi qanday ko‘rinishga ega bo‘ladi va u qachon keladi, biz bilmaymiz, - deydi vazir.
Bu holat barqaror emas, agar urush yana uch-to‘rt oydan ko‘proq davom etsa, soliqlarni katta miqdorda oshirish va xarajatlarni keskin qisqartirish kabi og‘riqli choralar ko‘rish kerak bo‘ladi.
Qora dengizda Rossiya harbiy-dengiz kuchlarining mavjudligi, shuningdek, Ukraina harbiy-dengiz kuchlarining minalarni mudofaa maqsadida joylashtirishi Ukrainaning asosiy porti Odessaning butunlay yopilganini anglatadi.
Xuddi shu narsa uning yaqinida joylashgan ikkinchi va uchinchi portlariga ham tegishli. To‘rtinchi va beshinchi Berdyansk va Mariupol hozir Rossiya nazorati ostida. Ko‘p donni saqlash ham mumkin emas; mamlakat g‘alla siloslari asosan yaqinda yig‘ib olingan qishki hosilga to‘la bo‘lib, ular odatda xorijga jo‘natiladi.
Agar don dengiz orqali chiqa olmasa, u Polsha, Ruminiya va Vengriya orqali Qora dengiz yoki Dunay daryosidagi xavfsiz portlarga avtomobil va temiryo‘l orqali borishi kerak bo‘ladi. Ammo muammolar ko‘p — yo‘llar bunchalik og‘ir tirbandlikka bardosh bera olmaydi, muqobil portlar cheklangan zaxira quvvatiga ega.
Eng yomoni, Ukrainaning Yevropa Ittifoqi bilan chegaralarida bojxona tartiblari sekin. Bojxona va fitosanitariya tekshiruvlari allaqachon 10 km masofani orqaga qaytarishga sabab bo‘lmoqda.
Yevropa qoidalariga ko‘ra, Ukraina Ittifoq a’zosi emasligi sababli, faqat cheklangan miqdordagi Ukraina yuk mashinalari Yevropaga kirishi mumkin.
Byurokratiya ishlarni kuchaytirmoqda va agar u bloklanmasa, Ukraina, Yevropa va haqiqatan ham butun dunyo sentabr oyida yig‘im-terim davridan keyin jiddiy oziq-ovqat tanqisligiga duch keladi.
Bizga Yevropadagi har bir davlat o‘z hududiga yuk mashinalarimiz erkin kirishi urush ruxsat berishi kerak. Ular o‘zlariga tegmoqchi bo‘lgan bug‘doy miqdorini tushunmayotganga o‘xshaydi, — deydi vazir.
Avvalroq AQSH Ukrainaga 40 mlrd dollar taqdim etyotgani haqida xabar berilgan edi.
Izoh (0)