Bayden Ukrainaga qurol yetkazib berishni soddalashtirish uchun mo‘ljallangan lend-liz to‘g‘risidagi qonunni imzoladi.
AQSH qonunchilari ittifoqchilarga uzoq muddatli kreditlar yoki harbiy texnikani ijaraga berishga ruxsat beruvchi Ikkinchi jahon urushi qonunini qayta tiklamoqda.
Qonun AQSH prezidentiga 2022- va 2023-moliya yillari uchun mudofaa qobiliyatini mustahkamlash va tinch aholini himoya qilish uchun mudofaa aktivlarini vaqtincha foydalanish yoki ijaraga berish to‘g‘risida Ukraina hukumati bilan shartnomalar tuzish bo‘yicha kengaytirilgan vakolatlarni beradi.
Shunga o‘xshash qarorlar Amerika hukumati tomonidan Rossiyaning Ukrainadagi urushi ta’sir ko‘rsatgan Sharqiy Yevropaning boshqa mamlakatlariga nisbatan qabul qilinishi mumkin.
Tarixiy tajriba
Amerikaning lend-liz to‘g‘risidagi qonuni 1940-yilda natsizmga qarshi kurashda Fransiya va Britaniya ekspeditsiya kuchlari mag‘lubiyatga uchraganidan keyin paydo bo‘ldi.
1941-yil yanvar oyida ushbu qonun Prezident Franklin Ruzvelt tomonidan Kongressga taklif qilingan. Qonun loyihasining maqsadi ssuda va ijara asosida jang qilayotgan ittifoqchilarga yordam berish edi.
Bungacha Qo‘shma Shtatlarda urishayotgan davlat bilan faqat naqd pul evaziga savdo qilishga ruxsat beruvchi qonun mavjud edi.
Ruzvelt qonunchilarga o‘z taklifini shunday tushuntirdi:
Faraz qilaylik, qo‘shnimning uyi yonib ketdi va menda 15 dollarlik bog‘ shlangi bor. Qo‘shnim buning yordamida yong‘inni o‘chira oladi. Men qo‘shnimga 15 dollar to‘lashini aytmagan bo‘lardim — bu menga kerak emas, yong‘in o‘chganida shlangni qaytarib olaman, xolos.Shunday qilib, 1941-yil mart oyida mudofaasi Qo‘shma Shtatlar xavfsizligi uchun muhim deb hisoblangan mamlakatga har qanday sanoat va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini “sotish, o‘tkazish, almashtirish, ijaraga berish, qarz berish yoki boshqa yo‘llar bilan yetkazib berish” imkonini beruvchi lend-liz qonuni qabul qilindi. Qonun Ruzvelt tomonidan imzolandi.
Avvaliga qonun faqat Buyuk Britaniya va Gretsiyaga tegishli edi. Ammo 1941-yil noyabriga kelib, SSSR ham bu ro‘yxatga qo‘shildi.
Tanklar bo‘yicha tarixchi Mixail Baryatinskiy Sovet Ittifoqi AQSH, Angliya va Kanadadan 10 395 tank olganligini hisoblab chiqdi. Natijada, AQSH va Buyuk Britaniya tomonidan yetkazib berilgan tanklarning ulushi Sovet ishlab chiqarishining qariyb 16 foizini tashkil qilgan.
AQSH, Buyuk Britaniya va Kanada SSSRga 477 785 dona avtomobil yetkazib bergan — bu o‘sha paytda Sovet Ittifoqida ishlab chiqarish sonidan 2,3 baravar ko‘p. Uskunalardan tashqari, telefon kabellari va telefonlar, radiolokatsion stansiyalar, neft mahsulotlari, porox, portlovchi moddalar va ularning butlovchi qismlari keng miqyosda olib kelingan. AQSH SSSRga 610 ming tonna shakar va 664,6 ming tonna go‘sht konservasini topshirgan.
Shu bilan birga, kredit foizsiz bo‘lib, urush paytida yo‘q qilingan, yo‘qolgan yoki foydalanilgan harbiy texnika va turli materiallar uchun to‘lanmaydi.
Urushdan keyin qolgan va fuqarolik maqsadlarida foydalanish uchun yaroqli mol-mulk to‘liq yoki qisman to‘lanishi kerak edi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin SSSR qarzni to‘lash uchun AQSH bilan uzoq muzokaralar olib bordi.
Amerikaliklar omon qolgan fuqarolik jihozlari uchun amortizatsiyani hisobga olgan holda Sovet Ittifoqining 2,6 mlrd dollar qarzi borligini hisoblab chiqdi.
Keyinchalik bu miqdor ikki baravar kamaytirilib, 1,3 mlrd dollarga yetkazilgan. Biroq SSSR bunga rozi bo‘lmaydi.
Kreditor davlatlarni birlashtirgan Parij klubiga oxirgi to‘lov 2006-yil 21-avgustda amalga oshirilgan.
Izoh (0)