• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12904.51
    • RUB161.99
    • EUR14575.64
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +29°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Sayohat

    Jilokor koshin-u, maxsus sarrovlar, cherkovga aylantirilgan salomxona, buzib tashlangan haram. “Shamollar shahri”ning yuragi — Xudoyorxon o‘rdasiga sayohat

    O‘zbekiston yagona Toshkentdan iborat bo‘lmaganidek, sayohatbop maskanlar ham faqatgina Buxoro, Samarqand va Xivada joylashmagan. Poytaxtning kundan kun yakranglashuviga “hissa” qo‘shayotgan tussiz, ko‘rganga zavq bermaydigan imoratlari orasida nafas siqilmasligi uchun hech bo‘lmaganda viloyatlararo sayohat qilib turish kerak. Hech nima dunyoqarashni yurt kezganchalik o‘zgartirolmaydi. Shu bois, “Daryo” “shamollar shahri” — Qo‘qonning tashrif qog‘ozi hisoblangan Xudoyorxon o‘rdasiga yo‘l oldi.

    Sayyoh bo‘lib bir kun

    Xudoyorxon o‘rdasi

    Xudoyorxon o‘rdasi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Qo‘qonning holvasi-yu, patiri mashhur, yana mazali. Buni vodiyga bir marta bo‘lsa ham yo‘li tushgan yo‘lovchi yaxshi biladi. Aslida sayohatga bahona mana shu noz-ne’matlarni muntazam ulashadigan vodiylik hamkasbning oddiygina taklifi bo‘lgandi. 69 ming so‘mga Toshkent—Andijon yo‘nalishidagi poyezdga chipta olingach, hammasi tez boshlandi-yu, negadir yana shunday tez tugab qolgandek bo‘ldi.

    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Toshkent Shimoliy vokzalidan harakatlanadigan poyezd tonggi 07:55 da yo‘lga tushdi. Kupelardagi ahvolni bilmadim-u, lekin o‘tirib ketadigan vagondagi holatga chidasa bo‘ladi — sotuvchi xuddi bozorda yurgandek shirinlik, sendvich va yana allanimalarning nomini aytib, vagonlararo yegulik sotar, poyabzalini yechib olgan ayrim yo‘lovchilar va kolbasali buterbrodning isi qorishganini hisobga olmasa, boshlanishi yaxshi.

    Poyezd oynasining ortidagi manzara

    Poyezd oynasining ortidagi manzara
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Vagon konditsioneri bir maromda ishlab, sekin-asta qiziyotgan kun taftini bilintirmaydi. Manzarasi betakror tog‘-toshlarni kuzatib to‘rt soat qanday o‘tib ketganini bilmaydi odam. Vaqt xiyla ko‘p sarflanishiga qaramay, temiryo‘llar orqali yurishning bir afzalligi bor — chek-chegarasiz tuyuladigan shpallar osmonga tutashib ketayotgandek, hind kinolaridagi sarisining bir uchi to‘satdan uchib ketadigan, qahramonlar yugurib yuradigan purviqor tog‘larning o‘rtasidan kesib o‘tadi. Yana bir qarasang, shaffof daryolar qaqshagan tosh va tuproqli hududga, zum o‘tmay loyqalangan suvli manzara odamlarning suvoqli uylariga ulanib ketadi — bamisoli tabiat Reels’i.

    Poyezd oynasining ortidagi manzara

    Poyezd oynasining ortidagi manzara
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Nihoyat to‘rt soat o‘tib, Qo‘qonga yetdik. Vokzal xodimi shaharda mehmon ekanimiz, qolaversa, har bir qo‘qonlikning “faxri”ni ko‘rgani kelganimizni bilib, taksichilarga 10 mingdan ko‘pga rozi bo‘lmasligimizni, agar erinmasak piyoda yurib, o‘rdagacha 15 daqiqada yetib olishimiz mumkinligini ta’kidladi. Astoydil manzilni tushuntirib, kamiga talabalik yillar o‘zi shu yo‘nalishda piyoda qatnaganini ham aytib berdi. Xuddi shu xodim qo‘qonliklar haqida birinchi tasavvur — ularning samimiy va odamshinavanda ekanliklari to‘g‘risidagi xulosaga sababchi bo‘ldi.

    Bizni o‘rdagacha vokzal xodimi aytganidan ham kamroq pul — 8 mingga eltib qo‘ygan haydovchi amaki esa yuqoridagi qo‘qonliklar haqidagi fikrni batamom tasdiqladi. 5 daqiqaga bormaydigan yo‘l davomida u keladigan sayyohlardan tortib, ular orasida 38 ga kirgan bo‘lsa-da turmushga chiqmagan hindistonlik mijozi bo‘lganini ham so‘zlab berdi.

    O‘rda atrofidagi maysalar ustida gurunglashib o‘tirgan yoshlar

    O‘rda atrofidagi maysalar ustida gurunglashib o‘tirgan yoshlar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan uch saroy inshooti (Buxoroda Ark, Xivada Nurullaboy, Qo‘qonda Xudoyorxon o‘rdasi)dan biri hisoblangan Xudoyorxon o‘rdasiga va nihoyat yetib keldik.

    O‘rda — qadimgi turkiy xalqlarda qabilalar ittifoqi, davlat, saltanat ma’nosini anglatgan. Yanayam tushunarliroq aytganda, davlat boshlig‘ining qarorgohi ma’nosini bildiradi. Shuningdek, davlat boshlig‘ining qarorgohi o‘rdadan tashqari saroy va ark deb ham atalgan.

    Uning tevaragidagi hudud bo‘ylab oddiy-u, shu bilan birga g‘ayrioddiy manzara ko‘zga tashlanadi. Yoshlar saroy atrofidagi yam-yashil chim ustida to‘p-to‘p bo‘lib o‘tirishganini ko‘rib, bundan bir necha yil avval Toshkentdagi Mustaqillik maydonida militsiya xodimining yonimga kelib: “Singlim, iltimos turing, o‘tirish mumkin emas. Bizga gap tegadi”, degani, hozirga kelib esa Eko bog‘, yapon va Botanika bog‘laridagina sayr qilib, fotosessiya qiladigan yoshlar yodimga tushdi.

    “Shamollar shahri”ning ko‘rki

    Xudoyorxon o‘rdasining tashqi tomondan ko‘rinishi

    Xudoyorxon o‘rdasining tashqi tomondan ko‘rinishi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Mana u — shamollar shahri deya e’tirof etilgan Qo‘qonning bezagi — Xudoyorxon o‘rdasi. U xuddi raqiblar tomonidan mag‘lub qilishga urinilgan-u, ammo tizzasi bukilsayam kuragi yerga tegmagan kurashchi polvonga o‘xshaydi. Bundan ikki asr avval ushbu qarorgohga kelganlar buning sababini soqchi, saroy a’yonlariga tushuntirishi, bu chindan ham xonni bezovta qilishga arzigulikmi o‘zi yoki yo‘q izohlab berishi zarur bo‘lgan. Biz esa ajdodlarimizdan farqli ravishda hech kimga hisobot bermasdan juda yorqin va jilokor ranglar gammasini o‘zida mujassam qilgan ichki saroy tomon dadil odimladik.

    Ziyrak o‘quvchida “Tashqi saroy qolib, avval ichkisidan boshlaydimi?” degan savol tug‘ilishi mumkin. To‘g‘ri, lekin ayni vaqtda hammasi biroz boshqacha. Buni tushuntirish uchun xayolan xonlik davriga qaytish, uni qurdirgan Xudoyorxon haqida qisqacha ma’lumot berish kerak bo‘ladi.

    Qo‘qon xonligidan meros qolgan so‘nggi o‘rda

    1709-yili Ming urug‘i vakillari tomonidan asos solingan Qo‘qon xonligida 1876-yilgacha, ya’ni Rossiya imperiyasi bosib olguniga qadar 19 ta xon hukmronlik qilgan. Xudoyorxon (1831-yili tug‘ilgan) Ming sulolasi vakili Sayyid Sher Muhammad Alixonning o‘rtancha o‘g‘li edi. Aslida ro‘paramizdagi inshoot o‘rnida Amir Umarxon o‘rdasi bo‘lgan. Muhammad Alixon davrida ta’mirlanib, “Zarrinsaroy” deb atalgan saroy 1842-yili Buxoro amiri Nasrulloxon bostirib kelganida vayronaga aylantirilgan.

    Qo‘qon davlat muzeyi qo‘riqxonasining ilmiy xodimi Nasiba Bahriddinovaning aytishicha, aynan o‘sha istilodan bir necha oy o‘tgach, Xudoyorxonning otasi Sheralixon xonlikni tiklashning uddasidan chiqadi va mudofaa maqsadida shaharni devor bilan o‘raydi. Uzunligi 19 km, balandligi 8, eni esa 4 metr bo‘lgan devorning 12 ta darvozasi bo‘lgan. O‘rdaga tashrif buyurgan sayyoh ulardan birini — saqlanib qolgan yagona qal’a darvozasini ko‘rishi mumkin.

    Xudoyorxon o‘rdasining avvalgi ko‘rinishi

    Xudoyorxon o‘rdasining avvalgi ko‘rinishi
    Foto: Silk Road Andventures

    Sayyid Muhammad Xudoyorxon taxtga o‘tirgach, Jahonoro saroyida istiqomat qilgan. Saroy eskirganidan tashqari otasi va akasining fitna qurboni bo‘lishiga guvohligi uchun ham xonda yangi o‘rda qurdirish fikri tug‘ilgan. Taxtga uchinchi marta o‘tirgan xon (Birinchisi — 1845—1858; ikkinchisi — 1862—1863; uchinchisi — 1865—1875) sanalgan sabablardan tashqari Umarxonning xotirasiga atab o‘rdani aynan shu xaroba o‘rniga qurdirishga farmon beradi. Qurilish ishlari 1865-yilda boshlanib, 1870-yilda nihoyasiga yetadi. Xonlik davridagi yettinchi — oxirgi o‘rda dastlab 3 ta qism (bog‘ni hisobga olmaganda): tashqi, o‘rta va ichki saroydan iborat bo‘lgan.

    Ichki saroy davlatxona, ya’ni “Arki Oliy”, “O‘rdayi Oliy” deb ham atalgan. Ammo istilo sabab maydoni 8 gektarni egallagan va Qur’oni Karimdagi oyatlaridan kelib chiqib xonalar soni 114 tani tashkil etgan o‘rdadan bugunga kelib ichki saroy va 19 ta xonagina saqlanib qolgan, xolos.

    Rang barang koshinlar-u, purma’no kitobalar

    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Aslida kirish darvozasi uchta bo‘lgani, birinchisining o‘rniga ramziy oq arka qo‘ydirilganini ta’kidlagan Nasiba Bariddinovaning izohlashicha, sharqqa qaragani hisobiga quyosh nurlariga javoban yaxshiroq tovlanadigan saroy peshtog‘ining tepadagi mozaikali qismi asl holatda saqlangan, pastki mayolika qismiga qayta ishlov berilgan.

     Sharq arxitekturasida madrasa, masjid va boshqa binolarning old qismi peshtoq deb ataladi.

    Peshtoq sirlab pishirilgan, turfa rang va shakldagi koshinlar bilan qoplangan. Unda ranglar uyg‘unligi, zidligi hamda qorishiqligi mujassam va shunisi bilan ham o‘ziga xos. 1871-yili Qo‘qonga sayohat qilgan rus olimi A.P. Fedchenko asarlaridan birida saroyga kelgan vaqti uning qurilish ishlari to‘liq yakunlanmagani, devorga qoplash uchun ishlatilgan koshinlarning Qo‘qonda tayyorlanganini aytib, ularni bo‘yoqlarning tozaligi va jilosi bo‘yicha qadimgi Samarqanddagi koshinlar bilan solishtirgan. Uning qaydlarida saroy devorlaridagi koshinlar Samarqand koshinlaridan farq qilishi, ammo, ko‘chgan, dog‘ tushgan joylari yo‘qligi-yu, uzoqdan juda yaxshi taassurot qoldirishini yozib qoldirilgan.

    Devor va ravoqdagi rang-barang naqshlar

    Devor va ravoqdagi rang-barang naqshlar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Tashqarisini tomosha qilish davomida yuqori qismdan chiqib turgan yog‘ochlar xuddi saroy husnini buzib turgandek tuyuldi. Ammo yo‘lboshlovchining tushuntirishicha, sarrov deb ataluvchi yog‘ochlar bejiz o‘rnatilmagan. Devor ichidagi namni tortib tashqariga chiqarishdan tashqari, sarrovlar kechalari yoritish uchun xizmat qiladigan fonuslarni ilishda ham ayni muddao bo‘lgan. Shuningdek, ko‘z tegmasin degan maqsadda ham irim qilingan.

    Oldingi sayohatlardan birida minoralarning qanday maqsadda qurilgani haqida ma’lumot berib o‘tgan edik. Saroy tashqarisidagi biz minora deb o‘ylagan unsurlar esa ulardan farqli ravishda zinadan holi bo‘lib, burj yoki guldasta deb atalgan. Ular mustahkamlikni ta’minlashdan tashqari, ko‘rk berishi maqsadida ham qurilgan.

    Ichki saroyning chap tomonidagi kitoba

    Ichki saroyning chap tomonidagi kitoba
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Umrining qirq yildan ortiq vaqtini ushbu shahar tarixini o‘rganishga sarflagan, Qo‘qon davlat muzey-qo‘riqxonasi yetakchi ilmiy xodimi Yahyoxon Dadaboyevning tadqiqotlarida saroy qurilishiga zamonasining ko‘zga ko‘ringan me’mori Mir Ubaydullo bosh-qosh bo‘lgani, binoni bezash, koshinlar bilan qoplash ishlariga esa rishtonlik kulol Usta Abdullo mas’ul bo‘lgani qayd etilgan.

    Binolarning yozuv bitilgan qismi kitoba deyiladi.

    Tashqi tarafdagi ravoqlardan yuqorida kitobalar borligi e’tiborni tortadi. Nasiba opaning ta’kidlashicha, O‘ng tarafdagi kitoba Xudodan ko‘z tegishidan saqlash, ustun kelgan dushmanlarni daf etishi so‘ralgani ma’nosini bildirsa, chap tarafga: “Naqshlarni joylashtirgan me’mor Bekzod kabidir va u o‘z sirini xonning ruxsatisiz ayta olmaydi”, degan yozuv tushirilgan.

    Sharq adabiyotida ta’rix abjad asosida kelib chiqqan janr hisoblanib, unga ko‘ra ahamiyatli hodisaning bo‘lib o‘tgan vaqti, ya’ni ta’rixi she’riy ifodalangan.

    Peshtoqning yuqori qismida Qur’oni Karimdan oyat keltirilib, unda mulklarning bari yagona va har ishga qodir Allohniki ekani eslatib qo‘yiladi. Shuningdek, kitobalar orasida saroyni qurdirgan xonning ism-sharifi va qayd qilingan ta’rixni ko‘rish mumkin.

    Naqshlar orasiga yashiringan hikmat

    Saroy ostonasidan darvozaxonaning ko‘rinishi

    Saroy ostonasidan darvozaxonaning ko‘rinishi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Yo‘lboshchining qo‘shimcha qilishicha, asl holatda bo‘lgan darvoza hozirgi kunda Tojikiston hududida joylashgan Ashobo (hozirgi Asht) qishlog‘idagi chinordan yasalgan. Darvozadagi islimiy, o‘simliksimon naqshlarning orasida arab yozuvi borligini payqash uchun o‘ta ziyrak bo‘lish, ma’nosini anglash uchun esa darvozaning har ikki tavaqasini birlashtirish kerak bo‘ladi. Shunda “Ko‘rkam yuzidan saxovati sezilib turgan dono me’mor qulog‘imga dedi: ishtiyoqli ijod xayrli natija beradi”, degan so‘zlar hosil bo‘ladi.

    Ashobo qishlog‘idagi chinordan yasalgan darvoza

    Ashobo qishlog‘idagi chinordan yasalgan darvoza
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Muzey xodimi islimiy, o‘simliksimon va ganjli naqshlarning rivojlanish sababi islomda surat chizishning taqiqlangani bilan bog‘liq ekanini qo‘shimcha qiladi. Hovliga kirishdan avval darvozaxonaga to‘xtalmay iloj yo‘q.

    Darvozaxonaning ichki gumbazi

    Darvozaxonaning ichki gumbazi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Mo‘jaz ekaniga qaramay, unda ham serma’no qaydlar yozilgan. Gumbazining ichki qismi islimiy naqshlar bilan bezatilgan darvozaxonada “Bismillahir rohmanir rohiym”, ro‘parasida esa saroy qurilishida ishtirok etgan ustalarning ismi: Muhammad Olim Sirchi, Usta Muhammad Kamol o‘g‘li deb yozilgan.

    Asosiy hovliga chiqaverishdagi kitobalar

    Asosiy hovliga chiqaverishdagi kitobalar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Asosiy hovliga o‘tishdagi ikki chetda doira shaklida Ixlos surasi, doiralar o‘rtasidagi lavhga esa Abdurahmon Jomiyning: “Ko‘zingni bir ochib yumguninggacha bahor o‘tib, kuz keladi, bu dunyo g‘am-g‘ussa chekishga arziydimi?”, degan purma’no, hikmatli so‘zlari tushirilgan. Shuningdek, darvozaxonada oqava suvlari chiqib ketisin deb o‘rnatilgan kanalizatsiyani ham uchratish mumkin.

    Darvozaxona

    Darvozaxona
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    Undan o‘ngda davlat ishlari amalga oshirilgan jami 9 xonadan iborat devon hovlisi joylashgan. Xon elchi-yu, mehmonlarni qabul qiladigan salomxona esa darvozaxonaning so‘l tarafida. Unga kirishdan avval biri boshqasini takrorlamaydigan ustunlar ko‘zga tashlanadi.

    Cherkovga aylantirilgan salomxona

    Saroy hududida yog‘ochdan unumli foydalanilgan

    Saroy hududida yog‘ochdan unumli foydalanilgan
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Asosiy hovlidan salomxonaga kirilgani uchun ham ushbu hovli Dorussalom — “tinchlik-omonlik salomatlik uyi” deb atalgan. Hozirgi qabulxonalarga qiyoslasa bo‘ladigan salomxonaga to‘g‘ridan to‘g‘ri kirib borilmagan, eshikog‘a xonasida kirishga izn berilishi kutilgan.

    Salomxona hovlisining ustunlari

    Salomxona hovlisining ustunlari
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Tepa va o‘rta qismlari ta’mirlangan, devorning pastki qismi – sopol detallar saqlab qolingan xona oddiy, shu bilan birga shiftidagi naqshlar ko‘zni qamashtiradi.

    Salomxona hovlisi

    Salomxona hovlisi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Ta’kidlanishicha, har bir xonning o‘z shiyponi bo‘lgan. U qanday ko‘rinishda bo‘lgani haqida esa usta Qodirjon tomonidan kichraytirib ishlangan maket yaxshi tushuncha beradi. Meliboy Baratov tomonidan kattalashtirilib ishlangan ustunning tepa qismi — muqarnas esa hunarmandchilikdan dunyoga kelgan “garmoshka”ni yodga soladi. Qizig‘i, uni tayyorlash vaqtida usta tomonidan birorta mix yoki yelim ishlatilmagan, ayrim qismlari pona uslubida bir-biriga biriktirilgan.

    Ustun va shiyponning maketi

    Ustun va shiyponning maketi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Eshik og‘asining xonasidan salomxonaga kirilgan. Ta’zim bilan kirilgani uchun xona katta salomxona deb atalgan. Tavoze bilan kirishga mo‘ljallangan pastqam eshik keyinchalik ruslar istilosi vaqtida boshqasiga almashtirilgan. Eng yaxshi va chiroyli uslubda saqlanib qolgan xonaligini aytgan Nasiba opa tepadagi 14 ta hovzak akustika so‘zlayotgan kishining ovozini balandroq eshitishga xizmat qilganini qo‘shimcha qiladi. Xona devorlarining quyi qismi koshin bilan, koshindan yuqori qismi ganchkor naqsh va turfa rangli bezaklar bilan ziynatlangan.

    Salomxona

    Salomxona
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Naqshlar yangilangan, xon o‘tiradigan yerning yuqori qismi va boshqa bitta ikki burchaklarda asl holatdagisi bo‘yoq berilmay, shundayligicha qoldirilgan. Sal o‘tib xonaga kirib kelgan bir guruh fransuz sayyohlari ham xuddi bizdek uzoq vaqt shiftdan ko‘zlarini uzisholmadi.

    2009-yili “Qo‘qon shamoli” filmi suratga olinganda ishlatilib, muzeyga esdalik sifatida berilgan taxt

    2009-yili “Qo‘qon shamoli” filmi suratga olinganda ishlatilib, muzeyga esdalik sifatida berilgan taxt
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Xonada taxt bo‘lishiga qaramay, asli saqlanib qolmagan. 2009-yili saroyda “Qo‘qon shamoli” filmi suratga olingan va jarayonda ishlatilgan taxt muzeyga esdalik sifatida berilgan. Xonlik tugatilgach, bu yerda rus harbiy gornizoni joylashgan.

    Salomxonadagi kitoba va naqshlar

    Salomxonadagi kitoba va naqshlar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Aynan mana shu xona ruslar uchun bir muncha vaqt pravoslav cherkovi vazifasini bajargan va eski deraza o‘rnida eshik ochilgan. Mehrobning ichidagi muqarnaslarning bir qismi buzib tashlanib, ikona uchun to‘rtburchak shaklda joy ochilgan.

    Salomxona shiftidagi naqshlar

    Salomxona shiftidagi naqshlar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Shunga qaramay, xon o‘tirgan joyning tepa qismidagi: “Foydani yoki ziyonni o‘ylamasdan uzoqni o‘ylab ish tut va vaqtning qadriga yet” degan falsafiy so‘zlar saqlab qolingan.

    Saroyning maketi

    Saroyning maketi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    Salomxonaning o‘rtasida saroyning kichik maketi saqlanadi. Aytishlaricha, o‘rda binosi ma’muriy jihatdan harbiy qism hisoblanmish qal’a, davlatxona, haram, shahnishin hovlisi, xo‘jalik bo‘limi va ma’naviy bo‘limdan iborat yirik qismlarga bo‘lingan. Hozirgi kunda 7 ta hovlidan 4 tasi qolgan.

    Nomahramlar kiritilmagan, xonzodalar 11 yoshigacha yashagan haram

    O‘rdani aylanayotgan yoshlar

    O‘rdani aylanayotgan yoshlar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Saroyning eng chiroyli, ayollar yashagan haram qismi ruslar tomonidan buzib tashlangan. Unda siz-u biz tarixiy seriallarda ko‘rganimiz singari ayollar erkaklardan alohida yashagan.

    Begonalar uchun harom, ya’ni taqiqlangan joy ma’nosini anglatuvchi haram, haramsaro — podshoh va davlatmand kishilar saroyidagi xotinlarga maxsus ichki hovli va o‘rda ma’nosini anglatgan. Bu yerga faqatgina mahram huquqidagi erkak va 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar kirishi mumkin bo‘lgan.

    Haram qismida Xudoyorxonning nikohidagi ayollardan tashqari, kanizak va xonning farzandlari yashagan. O‘g‘il farzandlar onalari oldida 11 yoshgacha yashab, 12 ga to‘lganidan xonzodalar qismiga o‘tkazilgan.

    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Saroyning boshqa qismlari bir, haram esa 2 qavatli qilib qurilgan. Jami 64 xonadan iborat ayollar qismida xonning volidasi, opa-singillaridan tashqari, xotin va qizlari yashagan. Agar opa-singillari turmushga chiqib ketgan bo‘lsa, kelib turishlari uchun alohida xona ajratilgan.

    Qadimiy turkiy saltanatlarda xon va xoqonlarning rafiqalari “xotun”, Temuriylar davrida “begim”, “xonim” deb aytilgan bo‘lsa, Qo‘qon xonligida “oyim” (Hokim oyim, Ming oyim va boshqalar) deyilgan.

    Yildan-yilga saroyning eski holatini saqlab qolish qiyin. Buni ancha orqaga tashlangan devorlardan payqash qiyin emas. Nasiba opa bu bekorga emasligini ta’kidlaydi.

    Shiftdagi ranglar uyg‘unligi

    Shiftdagi ranglar uyg‘unligi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    Uning so‘zlariga ko‘ra, sovet hukmronligi davrida bog‘ning atrofida bolalar uchun temir yo‘l attraksioni qurilgan bo‘lib, poyezdning har kungi tebranishiga devorlar shunchaki mum tishlab qarab turolmagan, hech bo‘lmasa o‘zgarish bilan javob berishni afzal bilgan.

    Ko‘rpacha to‘shalgan hujrayi ixlos

    Hujrayi ixlos

    Hujrayi ixlos
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Uzoqdan kelgan elchi-yu mehmonlarni taxtida savlat to‘kib kutib olgan xon yaqinlari, mahalliy aholi bilan boshqa bir hujrayi ixlos deb nomlangan xonada o‘zbekona davrada bamaylixotir suhbatlashgan. Qibla tarafi mehrob qilib ajratib qo‘yilgan xonada namoz ham o‘qilgan. Kitobalar yo‘qligini aytmasa, bezatilishi salomxonaga o‘xshab ketiladi.

    Ko‘zni qamashtiradigan darajada yorqin ranglar bilan bezalgan shift

    Ko‘zni qamashtiradigan darajada yorqin ranglar bilan bezalgan shift
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    Shiftdagi naqshlar asosan zarhal bilan ishlangani hisobiga ham bu xona “Zarrin” deb atalgan. Bu yerda ham katta qabulxonadagidek umumiylik bor — ta’mirlash ishlaridan keyin shiftning bir chetida to‘rtburchak shaklda qisman asl holati qoldirilgan, o‘chgan ranglari yangilangan. Aslida biz hozir kirib kelgan eshik o‘rnida ham deraza bo‘lgan, sababi xonning huzuriga hech qachon to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirib borilmagan. Hujrayi ixlosdan keyini xona 1956-yili usta Norqo‘ziyev tomonidan ta’mirlangan. Ganjkor o‘ymakor naqshlar, sopol plitalar saqlab qolinmagan. Darvoqe, “O‘tkan kunlar” filmida Otabekning qaynotasi bilan xon huzuriga keltirilish sahnasi aynan shu yerda suratga olingan.

    “Qadrdon hovli”dagi aravalar

    Qo‘qon aravalari

    Qo‘qon aravalari
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Xon saltanat ishlaridan holi bo‘lganida dam oladigan hovli Shahnishin deb atalib, 6 xona va ayvonni o‘z ichiga olgan. Undan Dorussalom, xonzodalar hovlisi va haram, shuningdek, bog‘ga chiqish uchun to‘rtta eshik bo‘lgan. Hovlilardan birida o‘sha vaqtning notekis yo‘llarida yurish uchun qulay bo‘lgan Qo‘qon aravalarini uchratish mumkin. 500 kilogacha yuk ko‘tara oladigan aravalarning ayollarga mo‘ljallanganining usti yopiq bo‘lgan. Aravalarni tomosha qilib, rasmlar galereyasini ham ko‘ramiz, desak, shanba kuni ishlamas ekan.

    Shiftdagi ranglar uyg‘unligi

    Shiftdagi ranglar uyg‘unligi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Musavvirlarning san’at asarlarini ko‘rishdan benasib qolgan bo‘lsak-da, shu hovlida esdalik buyumlari sotadigan ayol bilan samimiy suhbat qurdik. Qo‘qonga Farg‘onadan kelin bo‘lib tushgan Muxtasarxon opaning aytishicha, 18 yildan buyon saroy “o‘z hovlisidek” qadrdon bo‘lib ketgan. Shu vaqt davomida u ko‘rmagan sayyoh qolmagan, uning suratlari esa nechta davlatda “yuribdi”. “Fransiya, Ispaniya yana Germaniyadan ham ko‘p kelishadi. Tilini bilmaymiz, lekin gapirsa, qaysi davlatdan ekanini darrov bilib olamiz”, — deya kamtarona maqtanadi ayol.

    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    U bilan bo‘lgan qisqa suhbatni samarqandlik sayyohning: “Qo‘qonda yana qanday tabarruk joylar bor, bilmaysizmi?”, degan savoli bo‘ldi. Jomye masjidi borligini aytgan suhbatdoshim unga borish uchun Hamza teatri, eski shahar, Chorsu orqali o‘tiladi, deya tushuntirdi. Qiziq, xuddi Toshkentdagidek…

    Muzeyga aylangan mehmonxona

    Muzeyning tarix bo‘limi

    Muzeyning tarix bo‘limi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Kelgan mehmonni siylash, bor-u yo‘g‘ini to‘kib-sochish oddiy avomdan tortib hukmdor o‘zbekning qoniga singib ketgan. Xonlar ham bundan mustasno bo‘lmagan. Saroyga tashrif buyurgan elchilar, yuqori darajali mehmonlar 5 xonadan iborat mehmonxonada tunab qolgan. Ichki saroy o‘rtasidagi shiftlari vassajuft uslubida yopilgan mehmonxonada hozirgi kunda muzey eksponatlari joylashgan.

    Muzeydagi eksponatlardan namuna

    Muzeydagi eksponatlardan namuna
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    1924-yili binoda Farg‘ona viloyat qishloq xo‘jaligi ko‘rgazmasi ochilgan. Hunarmandchilik va qazilma namunalari, milliy buyumlar, kiyim-kechaklardan tashqari, san’at asarlari ham o‘rin olgan eksponatlar asosida 1925-yilda muzey tashkil etilgan. Shu vaqtgacha nomi bir necha bor o‘zgargan muzey 2019-yildan buyon Qo‘qon davlat muzeyi-qo‘riqxonasi deb ataladi.

    Muzeydagi eksponatlardan namuna

    Muzeydagi eksponatlardan namuna
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    O‘rdaga kirish 3 ming so‘m, yo‘lboshlovchi yollash 5 ming ekan. O‘quvchilarga 2 ming so‘m narx belgilangan. Cho‘ntakbopligidanmi yoki shahar yoshlari ota-bobolari tarixiga astoydil qiziqadimi, bilmadim, atrofda o‘g‘il-qizlarning muzeydagi eksponatlar borasida do‘stlari bilan fikr almashayotganiga guvoh bo‘ldik. Qizig‘i, ularning birinchi marta kelishi emasligi gaplaridan shundoq bilinib turardi.

    Muzey fondidagi hujjatlardan namuna

    Muzey fondidagi hujjatlardan namuna
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    Tarix bo‘limi bilan tanishtirgan mutaxassis, eksponatlar orasida tosh asriga oid buyumlar, qazilmalar borligi haqida ma’lumot berdi. Ushbu bo‘limda hozirgacha Namanganning Duo qishlog‘ida saqlanadigan, Zardushtiylik dinida jasadlar qo‘yilgan qadimiy dahma (1987-yili bu g‘ordan arxeologlar tomonidan 45 ta qamishli tobutlar topilgan)ning maketi, turli millat vakillarining odatlari aks etgan suratlar, X—XVII asrlarda yasalgan sopol idishlar-u, 15-16 kg og‘irlikdagi qurol-yaroqlarni, xon avlodlarining suratlarini uchratish mumkin.

    Xudoyorxon avlodlari

    Xon avlodlari

    Xon avlodlari
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Sayohatimizga hamrohlik qilgan Nasiba opa hokimiyat uchun kurashlarning avj olishi va Rossiyaning istilochilik yurishlari oqibatida taxtdan voz kechib, Orenburgga surgun qilingan, 51 yoshida generaldan hajga borib kelishga ruxsat olib, qaytishida Afg‘onistonda vafot etgan Xudoyorxonning avlodlari haqida qiziqarli ma’lumot ham berib o‘tdi.

    “Xudoyorxonning Vladimirga surgun qilingan, sog‘lig‘i yomonlashgani uchungina Toshkentga qaytarilgan katta o‘g‘li Nasriddinbek otasidan 1 yil avval — 32 yoshida vafot etadi. Ikkinchi o‘g‘li Muhammad Aminbekning Toshkentda tug‘ilgan o‘g‘li Islombek harbiy va tilshunos bo‘lgan. Afg‘onistonga ko‘chib ketib, 50 yil davomida Shveytsariya va Fransiyada Afg‘oniston elchisi bo‘lib xizmat qiladi. 97 yoshida Shveytsariyaning Montre shaharchasidagi Valmont qariyalar uyida vafot etgach, vasiyatiga binoan uning xokini Parijga keltirishib, xotinining yoniga, Per la Shez qabristoniga dafn etadilar. Saidislombekning akasi Azamatbek Xudoyorxonov Orenburg harbiy maktabini tamomlagan.

    Amir Saidbekning avlodlari Bashrilloxon neft-gaz sohasida ishlagan, uning rafiqasi Feruzaxon opa esa fanlar akademiyasida ilmiy xodim sifatida faoliyat yuritadi. Xonanda Sevara Nazarxon esa Xudoyorxonning ukasi So‘fibekning farzandi Nazarbek avlodidan hisoblanadi”, — deydi yo‘lboshlovchi.

    Muzey fondidagi hujjatlardan namuna

    Muzey fondidagi hujjatlardan namuna
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Yana Nasiba opaning gapiga qaraganda, muzey fondida 40 mingdan oshiq eksponat saqlanadi. Undagi eng ahamiyatli eksponatlardan biri 1856-yilda ko‘chirilgan, sotilishi taqiqlangan, vaqf muhri bosilgan, xon o‘qigan Qur’oni Karim hisoblanadi.

    1856-yilda ko‘chirilgan, xon o‘qigan Qur’oni Karim

    1856-yilda ko‘chirilgan, xon o‘qigan Qur’oni Karim
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva
    Xonning liboslari saqlanib qolmagan, lekin Buxoro zarbof to‘nlari bor. Darvozaxonadan kiraverishdagi xonalardan birida milliy liboslardan namunalarni tomosha qilish mumkin.

    O‘xshashlik

    Saroy hududidagi eng chiroyli shiftlardan biri

    Saroy hududidagi eng chiroyli shiftlardan biri
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Saroy shunchaki xonlikdan qolgan meros emas, o‘sha vaqtdan buyon shahar ahli bilan yelkama-yelka har bir onni boshdan kechirib kelayotgan tilsiz guvoh. Xudoyorxon o‘zi xohlab qurdirgan o‘rdada umrining atigi 5 yilini o‘tkazgan. Bir vaqtlar qah-qah kulgi, quvonch ovozlari yangragan, huzur-halovat maskani bo‘lgan saroy shundan keyin nimalarga shohid bo‘lmadi deysiz.

    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Xonlikning vodiydagi hududi Turkiston general-gubernatorligining Farg‘ona oblastiga, o‘rda binosi bo‘lsa istilochilarning Qo‘qon garnizoni qal’asiga aylantiriladi, 1878-yili o‘rdaning pastki va o‘rta saroy qismlari buzib tashlanadi. Gornizon ma’muriyati esa o‘rdaning ichki saroyi “Davlatxona”ga joylashtiriladi, xonalarning ayrimlari ofitserlar oilasiga berilsa, xon bir vaqtlar aziz mehmonlarini qarshilagan salomxona pravoslavlar ibodati uchun xizmat qiladi. Haram binosi buzib tashlanib, kazarmalar quriladi. Sovet hokimiyati davrida esa “Qashshoqlar qo‘mitasi”, “Qo‘shchilar soyuzi” kabi tashkilotlar o‘rnashadi.

    Devordagi naqshlar

    Devordagi naqshlar
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Ta’mirlash ishlari 1930-yillardan boshlangan, 1946-yildagi zilzilada bino katta zarar ko‘rgan. 1947—1955-yillarda tiklash va mustahkamlash ishlari olib borilgan. 2018—2019-yillari yana qayta ta’mirlangan.

    Saroy hovlisi

    Saroy hovlisi
    Foto: “Daryo” / Gulira’no Musayeva

    Umuman, tarixiy evrilishlar, dunyo xaritasini o‘zgartirgan voqeliklarga guvoh bo‘lgan o‘rda bugun sayyohlarni o‘ziga maftun etayotgan esa-da, asrlar bo‘yi erki bo‘g‘ilgan, begonalar sohib chiqsa, ko‘nib yashagan o‘zbekka o‘xshaydi. Davr va siyosatga qarab unga ayrimlar o‘zicha o‘zgartirish kiritgan, o‘ziga moslamoqchi bo‘lgan. Balki buning uddasidan ham chiqqandir, lekin negizi ozmi-ko‘pmi saqlanib qolgan. Hech bo‘lmaganda shunisiga shukr qiladi odam, axir boriga shukr qilish qonimizga singib ketgan.

    Mavzuga doir:

    • 1000 yillik tarixga ega ustun, xon o‘limi sabab chala qolgan minora, zamonasining “konditsioner”i. Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan yagona shahar-muzey — Ichan qal’aga sayohat
    • “Mushkulim oson bo‘lsin, deya muqaddas maskanlarda shirk amallarni bajarishdan uyalmaydiganlar, afsuski, ko‘p”. Amir Temur farmoni bilan bunyod etilgan, vaqt o‘tib, qadamjoga aylangan “Zangiota” ziyoratgohiga sayohat
    • Sayyohlarga city’lardan ko‘ra qiziqroq, tarixda mayoq vazifasini bajargan besh asrlik madrasa — Ko‘kaldoshga sayohat

    08.05.2022, 14:21   Izoh (0)   62862
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Ishonchli tanlov: Haval M6 va 0 % dan boshlanadigan kredit


    Centrum Air Istanbul va O‘zbekistonning uch shahri o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslarni yo‘lga qo‘ymoqda


    TBC Uzbekistan o‘zining sun’iy intellektga asoslangan yechimlari orqali samaradorlikni oshirib, o‘sish sur’atlarini tezlashtirmoqda 


    AKFA Medline University Hospital AHA rasmiy o‘quv markazi maqomini qo‘lga kiritdi


    ANORBANK Xususiy sektorni rivojlantirish bo‘yicha Islom korporatsiyasi bilan 10 million AQSH dollariga teng kelishuv imzoladi


    Huawei O‘zbekistondagi “Tech Carnival”da Intellektual dunyo rivojini jadallashtirmoqda


    APEX BANK Toshkentda Bosh ofis va Markaziy sotuv ofisini ochdi


    “Markaziy Osiyo – Uzbekistan Airways qanotlarida”: Moskvada ilk yillik biznes forum bo‘lib o‘tdi


    ZTE korxonasi GSMA M360 Yevrosiyo forumida suniy intellekt raqamli iqtisodiyot rivojiga qo'shayotgan hissasi haqida ma’lumot berdi


    Yangi Note 50: metal hoshiyali, super tezkor 90W zaryadlash, MagCharge simsiz zaryad qurilmasi sovg‘a sifatida


    Huawei Cloud TechWave Summit 2025: Yaqin Sharq va Markaziy Osiyoda muvaffaqiyatni oshirish uchun intellektuallikni tezlashtirish 


    Mobiuz IQAir havo sifati datchigini o‘rnatdi


    Tarmoqda bolalar xavfsizligi : Octobankdan maslahatlar


    Jamg‘armalar bilan qanday ishlash zarur: bank omonatlari, aksiyalar yoki investitsion paketlar? (davomi)


    BASHKENT turar joy majmuasida 1 iyun – Bolalarni himoya qilish kuniga bag‘ishlangan mental arifmetika bo‘yicha Chempionat bo‘lib o‘tadi!

     

    Tavsiya etamiz

    Ayol ovchilardan ilg‘or samolyotlarga qadar — Ukraina rus Shahed’larini qanday ovlaydi?

    19 may, 20:10

    “Lend-Liz” yordami sovg‘a bo‘lmagan — Britaniya ikkinchi jahon urushida berilgan yordamni qanday qaytargan edi?

    19 may, 15:00

    “Yovuzlik imperiyasi zaminimizga hech qachon qaytmasligi uchun” — jamoatchilik o‘roq-bolg‘ali qizil bayroq va qora-olovrang lentani taqiqlashni so‘ramoqda

    13 may, 22:22

    Ular doim dunyoda eng yaxshilaridan bo‘lgan — pokistonlik harbiy uchuvchilar haqida

    12 may, 21:30
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Norvegiyada kema qirg‘oqdagi uy hovlisiga urildi (foto)

    Dunyo | 23 may, 14:35

    Pep Gvardiola: “Futbolchilarning holatiga qarab, Klublar o‘rtasidagi JCHga olib ketamiz”

    Sport | 23 may, 14:07

    O‘zbekistonda dam olish kunlari harorat ko‘tarilishi kutilmoqda

    O‘zbekiston | 23 may, 14:05

    Zalujniy: “Ukraina 1991-yilgi chegaralarni qaytarishga umid qilmasligi kerak”

    Dunyo | 23 may, 13:43

    Netflix’ning Amir Temur haqidagi filmi premyerasi joriy yil yozda bo‘lib o‘tadi

    Kino | 23 may, 13:37

    Tarmoqda bolalar xavfsizligi : Octobankdan maslahatlar

    Reklama | 23 may, 12:00

    Termiz shahriga yangi hokim tayinlandi

    O‘zbekiston | 23 may, 13:13

    YCHL. Musobaqaga yo‘llanma olgan 24 ta jamoa nomi ma’lum

    Sport | 23 may, 13:03
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.