Ichan-qal’adagi 33 ta tarixiy obidaga termitlar jiddiy zarar yetkazayotgani ma’lum qilindi

YUNESKO muhofazasidagi Ichan-qal’a tarixiy yodgorlik majmuidagi 33 ta tarixiy obidaga termitlar jiddiy zarar yetkazmoqda. Bu haqda Zoologiya instituti direktori Baxtiyor Xolmatov AOKAda o‘tkazilgan brifingda ma’lum qildi.

O‘zbekistonda termitlarning ikki turi — Turkiston termiti (Anacanthotermes turkestanicus Jacobs) hamda katta Kaspiy orti termiti (Anacanthotermes ahngerianus Jacobs) turlari deyarli barcha viloyat hududlarida keng tarqalgan. Respublikada termitlarning zararli faoliyati yuzasidan olib borilgan monitoring ishlaridan so‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra:

• aholi turar joylarida — 18 958 ta holat;
• madaniy-tarixiy obidalarda — 46 ta holat;
• strategik ahamiyatga ega bo‘lgan obyektlarda — 15 ta holat;
• ijtimoiy soha obyektlarida — 98 ta holat;
• dala va cho‘l zonalari, qabristonlar va boshqa ochiq joylarda – 1082 ga maydonlar termitlarning mavjudligi aniqlangan.

Bunda Qoraqalpog‘iston, Xorazm, Qashqadaryo, Surxondaryo, Navoiy, Samarqand viloyatlari termitlar tomonidan kuchli zararlangan hududlar hisoblanadi.

Ta’kidlanishicha, YUNESKO muhofazasidagi Ichan-qal’a tarixiy yodgorlik majmuidagi 33 ta tarixiy obidaning yog‘och o‘ymakorligi ishlanmalariga termitlar jiddiy darajada zarar yetkazmoqda. Jumladan, Juma masjid muzeyi, Pahlavon Mahmud maqbarasi, Muhammad Inoq va boshqalar termitlardan kuchli zararlangan. Shuningdek:

• Termiz tumanidagi I-III asrlarga tegishli buddaviylik ziyoratgohlaridan biri Fayoztepa obidasi hududining 100 foiz termitlar bilan zararlangan;
• Surxondaryodagi Hakim at-Termiziy, Qashqadaryodagi Hazrati Imom masjidi, Navoiydagi Imom Hasan-Husan ziyoratgohi va Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi Mizdakxon kompleksi tarixiy obidalarida termitlarning zararli faoliyati qayd etilgan.

Vazirlar Mahkamasining 2012-yildagi “Respublikada termitlarga qarshi kurashish ishlarini jadallashtirish va ularning zararini bartaraf qilish to‘g‘risida”gi qarori bilan Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti huzurida “Respublika termitlarga qarshi kurashish markazi” davlat muassasasi tashkil etilgan.

“Respublika termitlarga qarshi kurashish markazi” faoliyati davomida termitlarga qarshi kurashish vositalarini yaratish va usullarini ishlab chiqish borasida ko‘plab ilmiy-amaliy tadqiqotlar olib borilgan bo‘lib, bugungi kunda ham markaz tomonidan termitlarga qarshi samarali vositalardan biri bo‘lgan zaharli yem-xo‘raklarning yangi sanoat namunalari yaratilib, amaliyotga keng joriy etilmoqda.

Markaz tomonidan bugungi kungacha 180 mingga yaqin termitlarga qarshi zaharli yem-xo‘raklar ishlab chiqarilgan. Shunda:

• aholi turar joylariga — 160 000;
• madaniy-tarixiy obidalarda — 10 000;
• ijtimoiy soha obyektlarida — 7 500;
• strategik ahamiyatga ega bo‘lgan obyektlarda —2300 ga yaqin yem-xo‘raklar o‘rnatilgan va ushbu o‘rnatilgan hududlarda termitlarning zarari bartaraf etilgan.

Avvalroq O‘zbekistonda 30 yilda madaniy meros obyektlariga yetkazilgan zarar miqdori 4 trillion so‘mdan oshgani ma’lum bo‘lgandi.