Issiq kunda ham qaynoq choy ichishga odatlangan o‘zbekistonliklarning ko‘p qismi bugun kofe ishqiboziga aylangan. Ular uchun bir finjon issiq qahva, kezi kelsa an’anaviy nonushtaning o‘rnini ham bosa olish darajasiga yetayotgani ayni haqiqat. Endi erta tongdan shosha-pisha uyidan chiqqan talaba yoki oddiy ishchining nonushta qilmagani muammo emas — ko‘cha-ko‘yda tobora soni ortib borayotgan turli ko‘rinishga ega qahva sotiladigan nuqtalar masalaga yechim bo‘lyapti. Ba’zilar qahvaga kunlik energiya sifatida qaraydi, boshqalar esa uning ta’mi o‘zgachaligi uchun tanlovga sabab bo‘layotganini aytadi. Shu tariqa qahva sotuvchilarining kundalik savdosi yaxshilanib boryapti va aholida kishi bilmas qahva madaniyati shakllanmoqda.
Qahvaga bo‘lgan muhabbat shunchaki qiziqishmi yoki ehtiyoj? Qahvasiz kunini tasavvur qilolmaydigan, uning yoqimli hidlaridanoq tetiklashuvchi kofemanlar, albatta, ikkinchi variantni javob sifatida ko‘rsatadi. “Daryo” esa qahva bilan bog‘liq shu va boshqa savollar yuzasidan mutaxassis fikrini o‘rgandi.
Dunyoda neft savdosidan keyin ikkinchi o‘rinda turadigan eng ko‘p sotiluvchi mahsulot — qahvada qandaydir umumlashtiruvchi xususiyat bor: bu ichimlikka bo‘lgan muhabbat dunyoning turli burchagidagi odamlarni birlashtiradi.
Turli tayyorlanish uslubi, yoqimli hidi, taqdim etish yo‘li va barchaga sevimli ta’mi — bularning barchasi qahva dunyosini yaratadi. Odam qayerda bo‘lmasin, yarim kechasi aeroportdami, erta tongda mehmonxonada yoki kun orasida yo‘l yuzidagi tamaddixona menyusida qahva, albatta, o‘rin oladi.
Qahvaga bo‘lgan ehtiyoj yoki qiziqishning tobora ortib borayotganini raqamlarda ham ko‘rish mumkin. Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilda O‘zbekiston 36 ta xorijiy davlatdan qiymati 1,9 million dollarga teng qariyb 333 tonna qahva mahsulotlarini import qilgan. Bu raqamlar 2020-yil bilan solishtirilganda 2,7 tonnaga oshgan.
Eng ko‘p kofe mahsulotlari import qilingan davlatlar:
- Rossiyadan — 102,3 tonna;
- Italiyadan — 95,2 tonna;
- Braziliyadan — 49 tonna;
- Vyetnamdan — 23,2 tonna;
- Belarusdan — 17,6 tonna;
- Turkiyadan — 8,2 tonna;
- Kolumbiyadan — 7,7 tonna;
- Germaniyadan — 6,3 tonna.
Qiyoslash uchun: O‘zbekiston 2021-yilda 24 ta xorijiy davlatdan qiymati 42,8 million dollarga teng 32,2 ming tonna choy import qilgan.
“Daryo” bilan suhbatda bo‘lgan Sanny Coffee asoschisi Sanjarbek Ashirmuhammedov, tadbirkorlar kofe xomashyosini boshqa davlatdan o‘zi olib kirgani ancha arzon narxga to‘g‘ri kelishini ta’kidladi:
“Bu kofe ichuvchilar uchun ham juda muhim. Sababi tadbirkor mahsulotlarini qancha narxga sotib olsa, shundan kelib chiqib tayyor qahva narxlarini belgilaydi. Qo‘yilgan narx esa mahsulotlar xarajatini qoplashi zarur”.
O‘zbekistonga eng ko‘p qahva eksport qilgan Rossiyada kofe bilan bog‘liq vaziyat qanday?
Rossiyalik tadqiqotchi, olim va iqtisod fanlari nomzodi Mixail Solovyevning ma’lumotlariga ko‘ra, qahva iste’moli Rossiyada avvaliga kishi boshiga yiliga 1,5 kg ni tashkil qilgan. SSSR parchalanganidan so‘ng u 7 barobarga ortib, doimiy iste’mol qilinadigan choyni ortda qoldirgan.
Stalin davridagi kofe tanqisligi paytida esa qahvani o‘ziga to‘q oilalar, boy, elita qatlam va harbiylar sotib olish imkoniga ega bo‘lgan. Oddiy qatlam choy ichishni afzal bilgan.
Yevropaning yirik davlatlari bo‘lgan Germaniya va Fransiyada odamlar Rossiyadan 30 barobar ko‘proq qahva ichadi. Hatto choyni ommaviy yaxshi ko‘rib, an’anaviy iste’mol qiladigan Buyuk Britaniya aholisi ham rossiyaliklardan 8 barobar ko‘proq qahva icharkan.
Ma’lumot: Butun dunyoda qahvaga turli qo‘shimchalar qo‘shiladi. Noodatiylaridan — Efiopiyada tuz, Marokashda esa murch.
Statistika qahva iste’moli borgan sari ommalashib, an’anaviy choy o‘rnini ham egallayotganini ko‘rsatadi. Buyuk Britaniyaning “Expert market” kompaniyasi o‘tkazgan tadqiqotlarga ko‘ra, eng qimmat va eng arzon bir finjon qahva quyidagi mamlakatlarda sotiladi:
Qahva nisbatan arzon bo‘lgan mamlakatlar
- Bolgariya — 1,31 dollar
- Misr — 1,37 dollar
- Portugaliya — 1,42 dollar
- Kolumbiya — 1,42 dollar
- Marokash— 1,46 dollar
Qahva nisbatan qimmat bo‘lgan davlatlar
- Daniya — 5,33 dollar
- Islandiya — 5,16 dollar
- Qatar — 4,97 dollar
- Norvegiya — 4,94 dollar
- Shveysariya — 4,81 dollar
Bu bo‘yicha O‘zbekistondagi narxlar holati qanday? Aholining qancha qismi uni erta tongdan, kun o‘rtasida yoki ko‘ngli tusagan vaqtda sotib olish imkoniga ega? Shu va boshqa savollarga mutaxassis Sanjarbek Ashirmuhammedov quyidagicha javob berdi.
Qahva madaniyati O‘zbekistonda shakllanganmi?
“Avvallari bizning odamlar qahva deganda faqat “uchtasi birda” qadoqlangan kukunlarni tayyorlab ichishnigina tasavvur qilgan. Hozir esa qahva madaniyati ancha shakllana boshladi.
Endi odamlar nafaqat ikki qoshiq shakar, kofe va quritilgan sutga suv qo‘shib tayyorlashni, balki qahvani maxsus tayyorlaydigan joylarda yanchilmagan turini sotib ola boshladi. Ma’lum qismi esa endi tanlab, saralab ichadi.
Qayerda to‘g‘ri va sifatli tayyorlaydi-yu, qayerda qahvani kuydirib, taxirlashtirib yuborganini ajratadiganlar ham paydo bo‘ldi. Mijozlar uni shunchalik diqqat bilan tushunishga harakat qilyaptiki, buyurtma berishdan oldin qanday kofedan va sutdan foydalanasizlar degan savollarni ham bera boshladi.
Talabgorlar, tushunadiganlar ko‘payib boryaptimi, demak, O‘zbekistonda qahva vaqtinchalik ichimlik emas. O‘rnini boshqa ichimliklar egallay olmaydi ham. Uning ommalashuvi kun sayin ortib boradi, ammo kamaymaydi”, — deydi Ashirmuhammedov.
O‘zbekistondagi aholi bir marta qahva sotib olish uchun qancha mablag‘ sarflashga tayyor?
Sanjar Ashirmuhammedovga ko‘ra, kofe sotib oluvchilarning barchasi ham uning ishqibozi bo‘lavermaydi. 10 ming so‘mlik qahvani olib, maza qilib ichadiganlar bo‘ladi. Ular odatda qahvaga shunchaki ichimlik sifatida qaraydiganlar.
“Chunki sifatli qahva, tabiiyki, arzon turmaydi. Uning ta’siri esa sifatlilaridan bir necha barobarga kamroq bo‘lishi yoki umuman bo‘lmasligi mumkin.
Ammo buni tushuna oladigan va farqiga boradigan mijozlargina anglab yetadi. Umumiy olganda esa aholi sifatli qahvani o‘rtacha 20 ming so‘mga olishga tayyor, fikrimcha. Har holda odatiy tashrif buyuruvchilar narxlarga e’tiroz bildirmagan. Chunki undan past narx sifatli mahsulotlarining narxini qoplamaydi”, — deya qo‘shimcha qildi u.
Amerikano yoki espressodan ko‘ra kapuchinoga talab ko‘p
Mutaxassis mijozlarning tanlovi ko‘p hollarda bir xil bo‘lishini aytdi:
“Yuqorida aytib o‘tganimdek, kofe madaniyati bizda sekin-sekin rivojlanib boryapti. Lekin hali yetarli darajaga yetmagan. Masalan, qahva haqida nisbatan yetarli ma’lumotga ega insonlar, uni ko‘proq tetiklashtirish maqsadida ichadi.
Tetiklashtirish xususiyatiga esa insonda erta tongdan ko‘proq ehtiyoj seziladi. Bir qahva ichib, miyamni ham uyg‘otib olay, deydiganlar bu maqsadi uchun aslida espresso yoki amerikano ichsa, to‘g‘ri bo‘ladi. Biroq o‘sha vaqtda keluvchilar shu maqsadni ko‘zlaydi-yu, kapuchino buyuradi”.
Ma’lumot: Yaponiya kofe iste’moli bo‘yicha 3-o‘rinda turadi. 1-oktabr — Yaponiyada Qahva kuni sifatida nishonlanadi.
“Bu-ku mayli, ba’zilar borki, kelib qanday qahva buyurishni ham bilmaydi. Yoki eng ko‘p eshitganini buyuradi. Bunday holatda barista topqir bo‘lishi, o‘zi taklif berishi va qahvani imkon qadar mukammal tayyorlashi zarur bo‘ladi. Shu yo‘l bilan mijozni qahva olamiga olib kirib, yodida qoldirishi kerak.
Chunki mijoz ilk marta tatib ko‘rishi bilan barcha shu turdagi qahvalarga umumiy baho beradi va agar yoqsa, mazali tayyorlovchi sifatida aynan sizning odatiy mijozingizga aylanib qoladi. Yoki aksincha, qahvani umuman yoqtirmay, falon joyda ichgandim, yaxshi emas ekan, degan fikri bilan o‘zi kabilarni ham uzoqlashtirishi mumkin.
Kapuchinoga qaytsak, buni ko‘proq ta’siri emas, ta’migagina qiziqadiganlar tanlagani ma’qul. Sababi unda kofein moddasi miqdori juda oz bo‘ladi”, — deydi Sanny Coffee asoschisi.
Eng ko‘p tashrif buyuruvchilar
Tashrif buyuruvchilar nafaqat mahsulotning sifatiga, balki joyning qayerda ekanligiga qarab ham ko‘p yoki kam bo‘lishi mumkin. Bu haqda Sanjarbek shunday deydi:
“Tadbirkor tanlayotgan joyi – biznesning kelajakdagi rivoji uchun katta ta’sir ko‘rsatadi. Aynan kofeshoplarni oladigan bo‘lsak, 2 metr ham katta ahamiyatga ega. Masalan, bizdan oldin yo‘l yuzida kofe sotadigan joy bo‘lsa, o‘tib ketayotgan odam birinchi ko‘zi tushgan o‘sha joydan kirib oladi.
Bizga esa ta’mi yodida qolgan, bizni bilgan mijozlar keladi. Ular sizning “vafodor” mijozingiz bo‘lishi mumkin. Ammo bu ko‘chalarga birinchi marta ishi tushib kelganlar bir martadan sotib olsa ham kunlik reja bajarilishi tezroq bo‘ladi”.
“Aytganimdek, bizga asosan odatiy mijozlar tashrif buyuradi. Ularni yosh kategoriyasiga ajratish biroz noto‘g‘ri. Chunki 50–60 yoshdagi buvi-buvalar va ota-onasi bilan keladigan 12–14 yoshli bolalar ham bor. Agar bu joy biror ta’lim muassasasi oldida bo‘lganida edi bemalol asosiy mijozlarni o‘quvchi va talabalar, deb ayta olardim”, — qo‘shimcha qiladi Sanjarbek.
Qiziq ma’lumot: Har kuni dunyo bo‘ylab, taxminan, 2,25 milliard, yiliga 0,82 trillion finjon kofe iste’mol qilinadi. Qahva biznesi esa dunyo bo‘ylab yuz minglab aholini ish bilan ta’minlaydi.
Qulash xavfi va muvaffaqiyat
Koronavirus infeksiyasi va uning oqibatida qo‘llanilgan karantin choralarining jiddiy zararlari tadbirkorning biznesini ham chetlab o‘tmagan. Natijada Sanjarbek o‘z faoliyatini “muzlatib”, noldan boshlaganini aytdi:
“Bu bizni uchinchi marta ochgan joyimiz. Ilk filial Qorasuv dahasida ochilgan. U payt biz tanlagan joyda qahva sotadigan kafe bo‘lmagan. Go‘zal interyer, italyan qahvasining nozik isi va atmosfera uchun keladigan mijozlarimiz ko‘p edi. Aslida yaxshi yurib ketishi kerak bo‘lgan biznes karantin sabab minusga kirib ketgan.
Bizga hech qanday imtiyoz, ijara narxida chegirma ham bo‘lmagan. Ishlash vaqti kechki 20:00 gacha, unda ham mijozlar kam. Va biz, afsuski, 100 million so‘m minusga kirdik. Shundan keyin u 40 kvadratlik joyni yopib, 4 kvadrat joyda ochildik. U yerda dastlabki 100 dollar foyda topilgach, bizga hozirgi joyni taklif qilishdi.
Kelganimizda faqat o‘tiradigan jihozlargina bor edi. O‘zimiz noldan boshlab, chiroyli atmosfera yaratdik. Sifatli jihoz va mahsulotlar, qolaversa, qahvani mohirona tayyorlash uslubimiz bilan doimiy mijozlarimizga ega bo‘ldik.
Eng quvontiradigani esa ilk ochgan filialimizdagi mijozlardan bizni shu yerda qayta ochilganimizni bilgach, topib keladiganlari ham bo‘ldi. Bu esa tadbirkor har qanday holatga tayyor turishi kerakligining yana bir isbotidir”, — deydi tadbirkor.
Har bir tadbirkorlik ehtiyoj va talabga yarasha rivojlanib boraveradi. Albatta, qahva ham o‘zbeklarning hayotiga bugun kirib qolgan ichimlik emas. Ekspert uni aholi faqat “uchtasi birda” turinigina tanigan, degan davrda ham uning ishqibozlari bo‘lgan. Shunchaki raqamlarda qahva o‘zbek uchun sevimli choy bilan tenglashayotgani, unga odatdagidan ko‘p talab va qiziqish bo‘layotgani soyasida xuddi yangi kashfiyotdek xulosa uyg‘otgandir?!
Izoh (0)