O‘zbekistonda kuzatilayotgan tinimsiz yog‘ingarchilik qishloq xo‘jaligi ekinlariga qanday ta’sir qiladi?

AOKAda o‘tkazilgan brifingda Qishloq xo‘jaligi vazirligi axborot xizmati rahbari Nigora Xo‘jayeva O‘zbekistonda kuzatilayotgan tinimsiz yog‘ingarchilik qishloq xo‘jaligi ekinlariga qanday ta’sir qilishi to‘g‘risida ma’lumot berdi.

O‘zgidrometeorologiya ma’lumotlarga ko‘ra, mart oyining ilk 15 kunligida ketma-ket yog‘ingarchiliklar bo‘lishi hisobiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm viloyatida 12-15 millimetr, Farg‘ona vodiysi viloyatlarida 18-20 millimetr, respublikaning qolgan hududlarida 20-40 millimetr, tog‘li va tog‘oldi hududlarda 50-60 millimetrdan ortiqroq yog‘ingarchilik kuzatilgan.

Ma’lum qilinishicha, yog‘ingarchilik miqdorining ko‘p bo‘lishi boshoqli donga berilgan azotli, fosforli va kaliyli mineral o‘g‘itlarning to‘liq o‘simlik tomonidan o‘zlashtirilishi hamda tuproqda namlik zaxirasi to‘planishi, parvarishlanayotgan boshoqli don ekinlari hamda lalmikor hududlardagi qishloq xo‘jaligi ekinlarining o‘sishi va rivojlanishiga, shuningdek, tuproqda namlikning yetarli bo‘lishi va havo haroratining past bo‘lishi, boshoqli don ekinlarining qo‘shimcha poya hosil qilishiga sabab bo‘ladi.

Bundan tashqari, tuproqning haydov qatlami namga to‘yinadi, g‘alla maydonlarining har gektariga bir marta sug‘orish uchun sarflanadigan 750-900 metr kub suv iqtisod qilinadi. Buning hisobiga suv omborlariga yillik iste’mol uchun suv zaxiralari yig‘iladi.

Erta bahorda havoning nisbiy namligi 60 foizdan yuqori bo‘lib, o‘rtacha kunlik havo harorati 7-15 daraja iliq bo‘lganda, sariq zang kasalligi, agar ushbu namlikda o‘rtacha kunlik havo harorati 15-25 daraja bo‘lganda esa, qo‘ng‘ir zang kasalligi keng tarqalishiga sharoit yaratiladi. Seryog‘in kelgan yillarda g‘allazorlarda zamburug‘li kasalliklar (sariq va qo‘ng‘ir zang, un shudring, septorioz, ildiz chirish) keng tarqalishi ko‘p yillik tajribalarda kuzatilgan. Yetarli namlik va nisbatan issiq ob-havo g‘allazorlarda begona o‘tlarning jadal rivojlanishiga olib keladi.

Tinimsiz yog‘ingarchilik kuzatilganda boshoqli don yetishtirishda g‘alla maydonlarida sug‘orishni tartibga solish lozim. Agarda sug‘orishga e’tiborsizlik qilinadigan bo‘lsa, dala sharoitida namlik yuqori bo‘lib, g‘alla maydonlarida zamburug‘li kasalliklar va turli xil begona o‘tlarning rivojlanishiga imkon yaratiladi.

Sizot suvlari yaqin joylashgan hamda havoning nisbiy namligi yuqori bo‘lgan hududlarda kasalliklarning oldini olish uchun doimiy kuzatuv ishlari olib boriladi.

Shuningdek, tuproqda namlikning me’yordan ko‘p to‘planishi chigit ekiladigan maydonlarda tuproqning namlik rejimiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, chigit ekish uchun kuzda shudgor qilib qo‘yilgan maydonlarda yerda namlik zaxirasi oshib, chigitni tuproqning tabiiy namligida undirib olish imkonini beradi.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm, Buxoro, Navoiy, Jizzax va Sirdaryo viloyatlarining 440 ming gektardan ortiq sho‘ri yuviladigan paxta maydonlarida bahorgi yog‘in-sochin suvlaridan sho‘r yuvish ishlarida foydalanish yaxshi samara beradi. Bunda, tuproqning mexanik tarkibi va yerlarning sho‘rlanish darajasidan kelib chiqib, sho‘r yuvish uchun olingan pollar yomg‘ir va sel suvlari bilan to‘lib, qariyb bir martagacha sho‘r yuvish uchun sarflanadigan daryo suvlarini tejalishiga erishiladi.

Bundan tashqari, respublika bo‘yicha 332 ming gektar pushta olib, nam suvi berib chigit ekiladigan Qashqadaryo, Surxondaryo, Andijon, Namangan, Jizzax, Farg‘ona, Samarqand va Navoiy viloyatlari hududlarida kuzda va erta bahorda olib qo‘yilgan pushtalar yomg‘ir suvi bilan to‘lib, tabiiy namlik zaxirasi yaratiladi.

Lekin ketma-ket yog‘in yog‘ishi hisobiga bahorgi dalada bajariladigan agrotexnik tadbirlar yer tekislash, pushta olish, pushtani sug‘orish, ekish oldi yerga ishlov berish (boronalash) va ekish ishlari maqbul muddatlardan kechikadi:

• bunday paytlarda chigit ekishda dehqon va fermerlar, ko‘p yillik tajribaga ega bo‘lgan olim va mutaxassislar tavsiyalariga hamda ilg‘or tajribalariga tayangan holda ishlarni tashkil qilishlari kerak bo‘ladi;
• paxta-to‘qimachilik klasterlari va fermer xo‘jaliklari rahbarlari ushbu yog‘ingarchiliklardan keyin har bir hududning tuproq-iqlim sharoitini inobatga olib chigit ekishga yer tayyorlash va chigit ekishni optimal muddatlarda hamda sifatli o‘tkazishga alohida e’tibor qaratishlari lozim;
• bahorning iliq kunlarida chigit ekish ishlari bir kunga kechiktirilsa, tuproqning 1 sm dagi namligi, agar 3-4 kunga kechiktirilsa 3-4 sm qatlamidagi namlik ko‘tarilib (bug‘lanib) ketadi.

“2020–2021-yilda yangi barpo etilgan 88 ming gektar mevali bog‘lar va 75 ming gektar uzumzorlarga tuproqdagi namlik hisobiga ildiz tizimi yaxshi rivojlanishiga katta foydasi bor. Ayniqsa, lalmi yerlarda parvarishlanayotgan bog‘larning yerosti suvlarining zaxirasi ta’minlanadi”, — deyiladi xabarda.

Ma’lumot uchun, O‘zbekistonda mart oyi boshlaridan buyon yomg‘irli ob-havo davom etmoqda. Yog‘ingarchilikdan hosil bo‘lgan suv oqimi Qamchiq va Taxtaqoracha dovonlarida avtomobil yo‘lining bir qismini o‘pirib tushishiga sabab bo‘ldi. Muttasil yog‘ingarchilik sabab Buxoro shahridagi XVI asrga oid “Talipoch qal’a darvozasi” chap tomonidagi qal’a devorining bir qismi o‘pirilib tushdi. Bunday ob-havo Farg‘onaning Marg‘ilon shahrida madaniy meros obyekti hisoblanmish Safed to‘da masjidi devorining bir qismi o‘pirilib tushishiga ham olib keldi.

“O‘zgidromet” prognoziga ko‘ra, hafta oxirlariga borib ayrim joylarda yomg‘ir qorga aylanishi mumkin.