“Otamdan qolgan dalalar”dagi Dehqonqul, “Lafz”dagi Tolib. Aktyor va chempion A’zam Shokirjonov hozir qayerda? (foto, video)

Yigirma beshdan ortiq filmlarda turli darajadagi rollarni ijro etgan aktyor A’zam Shokirjonov bolaligi, shaxsiy hayoti, sinovlarga to‘la umri haqida ko‘pchilik hech qanday ma’lumotga ega emas.

A’zam Shokirjonov “Daryo” muxbiri Feruz Muhammadga bergan intervyusida o‘zi haqidagi ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan voqealarni gapirib berdi.

“Ota-onamni eslolmayman…”

Ikki yoshimda ota-onam vafot etishganidan so‘ng to‘rt-besh yoshgacha qarindosh, urug‘larimnikida yurdim. Ota-onam bolaligimda vafot etib ketishgani uchun ularni eslolmayman, lekin rahmatli xolamni “onamdek bo‘lgan bo‘lsa kerak”, deb o‘ylayman.

Ikkita kichkina bolani Toshkent viloyati Piskent tumanidagi bolalar uyiga topshirishgan. Bolalar uyida 6-sinfgacha yashadim. To‘qlikka sho‘xlik qilib, 6-sinfda bolalar uyidan qochdim, eng katta akam — Ibrohimbek akamlarnikiga bordim. Bolalar uyidan nolimayman, boquv yaxshi edi. Lekin shaxsiy hayot, issiq yopilgan nonlar, qaymoqlar meni o‘ziga tortgan.

Katta akamning 11 nafar bolasi bor edi. 10 ta qiz va 10 ta qizdan keyin 11-farzand o‘g‘il edi. Yana ularning yoniga men ham borib olgan edim. O‘sha vaqtda oilada yolg‘iz akam ishlar edi. Yoshlik qilib qiyinchilikka chidamasdan xolamga shikoyat qilgan ekanman. Xolam meni o‘zlarinikiga olib ketganlar. Keyinroq akam “Nimaga mening jigarlarim boshqa yerda yashashi kerak”, deb kichkina akam bilan meni o‘zlarinikiga qaytib, olib kelganlar.

Kurashga olib kirgan “kalish” haqida

Xalqimizning bir-biridan ajoyib urf-odatlari borligiga shukr qilaman. Mening oyoqqa turib, o‘zimni tutib olishimga shu xalqimizning urf-odatlari sabab bo‘lgan. Xalqimiz hozir aytilayotgan ommaviy sportni rivojlantirish va sog‘lom turmush tarzini o‘zlari bilmagan holda necha yillardan buyon qo‘llab keladi.

Ya’ni yurtdoshlarimiz sunnat to‘ylari vaqtida, albatta, kurash yoki uloq beradi. Mana shu urf-odatlar bizning Sirdaryo viloyatida nihoyatda rivojlangan edi.

Qishloqda biroz baquvvat bo‘lganim uchun meni kurashga ko‘p chiqarishardi. Sovet Ittifoqi paytida asosan ikki xil kurash bo‘lar edi — buxorocha va farg‘onacha. Biz tomonda buxorocha kurash juda rivojlangan edi. Men goh yiqilardim, goh yiqitardim. 1962—1963-yillarda kurashda yutgan vaqtim menga mukofot sifatida kalish berishgan, shu kalish meni kurash tushishga yanada qiziqtirib yubordi. Shundan keyin atrofimdagi do‘stlarim ham meni kurashchi sifatida e’tirof eta boshlashgan. Shundan keyin bor e’tiborimni kurashga qaratdim. Natijada bolalar uyiga ham bormay qo‘ydim.

3 kilometr uzoqlikdagi maktab, 4 kilometr uzoqlikdagi sport zali haqida

O‘qishga biroz no‘noqroq bo‘lsam-da, har kuni ertalab qo‘shni qishloqdagi maktabga 3 kilometr yo‘l bosib borib, tushlikda o‘qishdan qaytardim. Keyin kechgacha dalada mehnat qilardim. Tushlikdan keyin yarim kun ishlasam-da, bir kunlik rejani bajarardim. To‘ylarda kurashib yurganimni ko‘rgan Marat O‘razovich degan murabbiy bir kuni menga “Sport zalga kelsang-chi, sendan zo‘r polvon chiqadi”, deb qoldi. “Sport zali qayerda”, deb so‘rasam qishlog‘imizdan 4 kilometr uzoqda joylashgan “Baxt” posyolkasini aytdi.

Shundan so‘ng 9—10-sinflarimda ertalab maktab, tushlikdan keyin dala, daladan keyin 4 kilometr uzoqlikdagi sport zalida ikki soatlik mashg‘ulotlarga boradigan bo‘ldim.

“Yetimligim uchun ruhan sindirib qo‘yishgan ekan”

Hamma meni yetimligim uchun turtkilayverib, ruhan sindirib qo‘yishgan ekan. Urug‘imizda hech kim o‘qimagan, oliy ma’lumotli inson yo‘q edi. Birdaniga menga berilgan institutga yo‘llanma meni hayron qoldirgan.

Bizning qishlog‘imizdan Sirdaryo shahrigacha 16 kilometr edi. Ana shu 16 kilometr yo‘l bosib, qo‘limdagi rektor nomiga berilgan yo‘llanmani necha marotaba qayta o‘qiganimni bilmayman. Uyga kelib bu qog‘ozni akamga ham, yangamga ham ko‘rsata olmadim. Maktabimga borib adabiyot ustozimga ko‘rsatdim. Ustozim menga “bu qog‘oz bilan sen tayyor talabasan” deb, menga qanday hujjatlar topshirishim kerakligini uqtirdi.

“Nari borsa qishloqda bir traktorchi bo‘lardim, lekin…”

Keyin men Toshkentda tibbiyot bilim yurtida o‘qiydigan tog‘amni topdim. Hujjatlarni topshirganimizdan so‘ng Toshkentni tomosha qilib to‘ymadim. Shahar ayniqsa kechalari chiroqlar bilan yanada chiroyli bo‘lib ketar edi. “Skver”dagi diskotekalarga borardim. Kechasi bilan shaharni aylanib chiqar edim. Shu kunlarda imtihon bo‘ldi. Lekin men imtihondagi tibbiyot komissiyasidan yiqildim. Yoshligimdan qulog‘imda bo‘lgan xastalikning asorati sabab meni “medkomissiya” imtihondan o‘tkazmadi.

Shunda tog‘am menga hujjatlarimni olib boshqa fakultetga topshirishimni aytdi. Tibbiy komissiyaga esa akamning buxorolik kursdoshining ukasi mening o‘rnimga kirib, “sog‘lom” degan qog‘oz bilan chiqdi. To‘g‘ri bu o‘sha vaqtda noma’qbul ish bo‘lgandir, lekin ana shu shifokorning birgina manfiy xulosasi sabab, men nari borsa qishloqda bir traktorchi bo‘lishim mumkin edi. Hozir esa men qanchadan-qancha sportchilarning ustoziman. Hayotda o‘z yo‘limni va o‘z o‘rnimni topishimda men uchratgan yaxshi insonlar, hayotdagi qiyinchiliklarda pishgan zuvalam va mendan oqqan chelaklab peshona teri sabab deb o‘ylayman.

“Qiziq muhabbat tarixim bor”

Kech oila qurishimning sababi avvalo yo‘qchilik. Men ham boshqalarga o‘xshab sevganman. Maktabda ham sevganim bo‘lgan. Institutda ham sevganman. Taqdirimga tan bermay ilojim yo‘q, eng qizig‘i institutda o‘zim sevgan qizni ko‘rsam qotib qolardim. Yo‘lakda ko‘rsam u o‘tib ketganidan keyin yurardim. Bazilarga o‘xshab “e kursdosh, qandaysiz?” deb qo‘l berib ko‘rishib, kulishib ketolmasdim. U qaddi-qomati kelishgan, bo‘ylari baland, sochlari uzun o‘zbek qiz edi.

Taqdirni qarang, institutdan keyin, yo‘llanma bilan qishloqlarga ketdim. Qaytib kelganimdan so‘ng 26 yoshimda armiyaga ketdim. Armiyadan keyin tibbiyot institutida ish boshladim.

Meni Jismoniy tarbiya institutidagi ustozlar ham juda hurmat qilishardi. Sababi men nafaqat yaxshi sportchi, balki ilg‘or paxtakor edim. Paxta dalalarida yaxshi paxta terardim. Bir kuni meni ko‘rib qolishib, qayerda ishlashimni surishtirishdi. Aytib bersam meni institutga chaqirishdi. U yerga kelganimdan keyin, “bola-chaqadan nechta bo‘ldi”, deyishganida, uylanmaganimni aytdim. Shunda futbol murabbiyi bo‘lib ishlaydigan ustozim “bir qiz bor, shu bilan oila qursang-chi”, deb oliygohda talabalik yillari men ko‘ngil qo‘ygan Klarani aytdilar.

Hayajonlanganimdan “hali turmushga chiqmadimi”, deb yuboribman. Keyin “hali Toshkentda uyim bo‘lmasa, menga turmushga chiqarmikin”, deb o‘ylanib qoldim. Keyin “uning ham oldidan bir o‘tinglar” deganimda, u ham “bir ko‘rishay-chi”, deb so‘rabdi.

Keyin ko‘rishdik. Eng qizig‘i “men sizni ko‘p bezovta qilavermay, telefon raqamingizni bering, bo‘sh vaqtingizda telefonlashib turamiz”, deb aytdim. Shunda “hech kimga raqamimni bermagan edim, lekin mayli sizga beraman”, deb menga raqamini berdi.

O‘sha davrda chet elga chiqish nihoyatda mushkul edi. Shunday paytlarda uni Ruminiyadagi musobaqaga hakamlikka taklif qilishayotganini aytib, “borsam maylimi”, deb mendan ruxsat so‘radi. Qaror qabul qilishdan oldin mendan ruxsat so‘raganidan nihoyatda quvonib ketdim va ruxsat berdim. “Men sizni Toshkentdan kuzatib yuborib, Moskvada kutib olaman”, deb kuzatish vaqtida pasportini qo‘limga olib barcha ma’lumotlarini yodlab oldim.

U uchib ketishi bilanoq nikohni qayd etish idorasiga bordim. Ular “kelin qani?”, deyishgan edi, “kelin xizmat safarida, vaqt ketyapti u qaytsa ishlarimiz boshlanib qoladi, ulgurmaymiz”, deb qo‘liga ozgina pul bergandim. Ular kelin bo‘lmasa ham arizani olib qolishdi. O‘sha vaqtlar kelin-kuyovlar do‘koni uchun kartochka berishar edi. Ana shu kartochkani oldim. Keyin u qo‘ng‘iroq qilib, “Moskvaga borib yurmang, biz ertaroq qaytadigan bo‘ldik” deb aytdi va men uni Toshkentda kutib olib, uyiga kuzatib qo‘yayotganda “mana bu kelin-kuyovlar uchun do‘konga kartochka, xohlagan narsangizni oling, ertadan keyin to‘y”, desam u qotib qoldi.

Bizni qaynonam ham kuzatib turgan edilar. Ularni ich-ichimdan tushundim. Axir sovchisiz, tog‘orasiz, bordi-keldisiz to‘y bo‘layotgan edi. Ikki kunda eski “Jiguli” avtomobilida kelib, uni olib ketdim. Restoranga o‘sha vaqtdagi hisob bo‘yicha 1500 rubl to‘lab to‘y qildim. Erkak kishi mana shunday, mas’uliyatli paytda hal qiluvchi qarorni qabul qilishi kerakligini ana o‘shanda tushunib yetganman.

“Bitta armonim bor”

Xudodan bir kunga onamni qaytarib berishini so‘rayman. Qaytarib bersa onamni boshimdan tushirmaslikka boshimni o‘rtaga qo‘yib qasam ichaman. Bermaydi. Onam va otamni ko‘rgim keladi. Shu armonim bor xolos. Qolgan hammasi yaxshi, xudoga shukr. Kuch-quvvat, aql-zakovat, oila, farzand berdi. Hammasi yaxshi. Ko‘p farzandlarga ota-onasi hamma narsani muhayyo qiladi, lekin farzand ularni baribir xafa qilib qo‘yadi. Qari chollarni, onaxonlarni ko‘rsam xursand bo‘lib ketaman. Ko‘p farzandlar ota-onasi qariganida jerkib muomala qiladi. Qaynotamning bir oyoqlari yo‘q, nogiron edilar. Ularni o‘zim xohlab, chin dildan borib, haftada bir marta cho‘miltirib kelardim. Xursand bo‘lib qolardilar.

Ma’lumot uchun, A’zam Shokirjonov 1951-yil, 26-aprel kuni Sirdaryo viloyati, Sirdaryo tumanida dunyoga kelgan. Kurash bo‘yicha 23 karra O‘zbekiston chempioni, 5 karra Osiyo chempioni, 3 karra Jahon Chempioni. “Tong otguncha”, “Otamdan qolgan dalalar”, “Lafz”, “Chegaradagi qishloq”, “Amir Temur”, “Zanjir”, “Said va Saida” kabi 25 dan ortiq filmning 13 tasida bosh rolni ijro etgan. O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan murabbiy, dotsent. Hozirda Prezident Akademiyasining Jismoniy tarbiya kafedrasi mudiri lavozimida faoliyat yuritadi.