Lab shaklini o‘zgartirish — 300 dollar. O‘zbekistonda ommalashayotgan plastik operatsiya haqida nimalar ma’lum?

Koronavirus pandemiyasi nafaqat ruhiyatimiz, sog‘lig‘imiz, yana jismimiz o‘zgarishiga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatdi.  Aynan shu oraliqda tashqi ko‘rinishni o‘zgartirish bo‘yicha operatsiyalarga talab keskin oshdi. Masofadan ishlayotganlarning ko‘pchiligi videoqo‘ng‘iroq, onlayn majlis, videosuhbatlar sabab plastik jarrohlarning mijoziga aylanib, Lockdown Face atamasini ham iste’molga kiritishga ulgurdi. “Peshonamda ajinlar ko‘p, burnim qiyshiq”, “Lablarimni tuzatish kerak”, “Bodomqovog‘imni yo‘qotib, ko‘zlarimni dum-dumaloq qilib bering” degan murojaatlar shu davrda behad oshganini raqamlar ham aks ettirmoqda. “Daryo” muxbiri plastik operatsiyaning O‘zbekistonda ham nechog‘lik o‘zgarayotgani, o‘tgan karantin davrida qanday yangiliklar ro‘y berganini o‘rgandi.

Bugun O‘zbekistonda plastik jarrohlik ikkita: rekonstruktiv va estetik yo‘nalish bo‘yicha amalga oshiriladi.

Rekonstruktiv plastik jarrohlik amaliyoti tug‘ma va orttirilgan nuqsonlar — bosh suyagi anomaliyasi, yuqori va pastki jag‘larning tug‘ma va orttirilgan deformatsiyalari, kuyish, avtohalokat, og‘ir kasallik sababli orttirilgan nuqson va deformatsiyalar oqibatlarini bartaraf etish, to‘g‘rilash, tana a’zolariga ma’lum vazifalarini qaytarish maqsadida amalga oshiriladi.

Estetik plastik jarrohlik amaliyoti esa, asosan, yuz va tananing yillar o‘tishi mobaynida rivojlangan estetik yetishmovchiliklarini bartaraf qilishga yordam beradi.

Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘lim mudiri Bobur Toirovning qayd etishicha, ayni paytda peshona va bo‘yin terisini torttirish, burun, iyak va quloqlarni korreksiya qilish, qorin va bel sohasida liposaksiya, blefaroplastika, qoshlar plastikasi, qo‘llarni yoshartirish kabi plastik jarrohlik amaliyotlari nisbatan ko‘p o‘tkaziladi.

“Yaratish Haqqa xos, biz faqat sayqallaymiz”

O‘n yillik tajribaga ega birinchi toifali plastik jarroh Sultonxo‘ja Kamalov turmushga chiqmagan qizlarning tashqi ko‘rinishidan qoniqmasligi ko‘proq uchraydi, deydi.

“Ayollar tabiatan tez qariydi, o‘ziga nisbatan talabchan bo‘lib, atrofdagilarga go‘zal ko‘ringisi keladi. Shuning uchun ham xotin-qizlar o‘rtasida estetik jarrohlik amaliyotiga qiziqish yuqori.

Mijozlarim orasida 18 yoshdan 80 yoshgacha bo‘lgan ayollarni uchratish mumkin. Bitta qulog‘i qiyshiq tug‘ilgan yoki o‘sgan, bir qovog‘i chala rivojlangan va shu kabi muammosi borlarning aksari 17–20 yoshli qizlardir. 18–25 yosh oralig‘idagi qizlarda esa tashqi ko‘rinishidan qoniqmaslik hissi kuchli bo‘ladi. Ularga bu yoshida va normal holatida operatsiya qildirish shart emasligini tushuntirishga urinamiz.

25 yoshgacha bo‘lgan ayollar orasida tug‘ma yoki hayot davomida orttirilgan har qanday nuqsondan qutulishni xohlovchilar ham bor. 26–35 yoshlilar farzandli bo‘lgach, tug‘uruq ta’sirida tanasidagi o‘zgarishlarni bartaraf etish yoki sekinlashtirish, 36–45 yoshdagi ayollar yosh o‘tishi davrida yuzaga kelgan qarilik alomatlari, qovoqning osilib qolishi va kattalashishi kabi muammolarni yo‘qotish uchun murojaat qiladi.

Plastik jarrohlar mijoz saralashga ham haqli, ham majburmiz. Eshik taqillatib kelgan har qanday odamni operatsiya qilavermaymiz. Avvalo, mijozning psixologik holati chuqur o‘rganiladi, individual suhbat o‘tkaziladi. Bundan tashqari, qator kasalliklar bo‘yicha tekshiruvlardan o‘tadi, qon tahlili topshiradi. Ularning natijasiga qarab, qaror qabul qilamiz.

Masalan, kuniga 15 nafar odam murojaat qilsa, shundan 70 foiziga rad javobi beriladi. Chunki ko‘pchiligi Instagram’da kimningdir suratini ko‘rib, “Mening ham burnim, qovog‘im yoki ko‘kragimni shunday shaklga keltirib bering”, — deydi. Odam loy emaski, uni qaytadan yasashning iloji bo‘lsa. Yaratish faqat Haqqa xos, biz sayqallaymiz. Ularga vaziyatni to‘g‘ri tushuntirib, har bir inson o‘ziga xos shakl-shamoyilda yaratilgani, bizdan mo‘jiza kutmasligini qat’iy ta’kidlaymiz, to‘g‘ri maslahat berib, operatsiya qildirmaslikka ko‘ndiramiz. Afsungar bo‘lsakki, hammasi ular xohlagandek o‘zgarsa... Gapimizni farosatlirog‘i tushunadi, ammo boshqa jarroh yo kosmetologga uchrab, yuziga tig‘ tekkizayotganlar ham yo‘q emas.

Agar kishidagi holat chegaradan o‘tib ketsa, operatsiya qilishga ko‘rsatma berilsagina, plastik operatsiya qilamiz. Eshikdan kirib kelganning har biriga quloq solish, qiziqishiga qarab, bu amaliyotni o‘tkazish katta xato”, — deydi Kamalov.

Odam ko‘ngli hecham to‘lmaydi... 

“18–20 yosh — inson miriqib yashaydigan, kelajagiga poydevor qo‘yadigan davr. Plastik jarrohga murojaat qilib, tashqi qiyofaga o‘zgartirish kiritadigan payt ham keladi. Masalan, 92 yoshli mijozim yuz ko‘rinishidan qoniqmay, operatsiyaga murojaat qilgan. Odam 30 yoshidan keyin go‘zal ko‘rinish uchun plastik operatsiya qildirishi kerak. Agar qandaydir muammolar yoki nuqsonlarni yo‘qotish istagi bo‘lsa, unda 17 yoshdan so‘ng tana a’zosiga tig‘ tekkizishi mumkin.

Xotin-qizlarga nisbatan kam bo‘lsa-da, erkaklar ham plastik jarrohlarga murojaat qilmoqda. Ular, asosan, qarish jarayonida yuz sohasida paydo bo‘lgan muammolar, chandiqlar va kamchiliklarni to‘g‘rilatish uchun keladi. Erkaklar orasida katta vaznga ega bo‘lgan yoki juda katta vazn yo‘qotib, ortiqcha teridan xalos bo‘lish, semizlik sabab kattalashgan ko‘krak qismining shaklini o‘zgartirish niyatidagilar ko‘p”, — deydi Sultonxo‘ja Kamalov.

“Mutaxassis va’dasiga e’tibor bering”

Plastik jarrohning qayd etishicha, jarrohlik amaliyotini boshdan kechirgan odamlarning ayrimlarida yillar o‘tib, yana plastik operatsiya qildirishga ehtiyoj paydo bo‘lishi mumkin.

“Odam temir emaski, uni bitta shaklga keltirib, yaxshi joyda saqlasangiz. Operatsiya jarayonidan keyin yillar davomida insonning aynan o‘sha a’zosida o‘sish yoki kamayish, semirish yo ozish holatlari kuzatilsa, yana qayta operatsiya qildirish ehtiyoji tug‘ilishi mumkin. Bu hammadayam kuzatiladigan holat emas.

Plastik operatsiya qildirmoqchi bo‘lganlar mutaxassis va’dasiga e’tibor berishsin. Operatsiya qanday va qancha vaqt kechishi, jarrohlik amaliyotidan keyin qanaqa muammolar tug‘ilishi, tuzalib, oyoqqa turish uchun qanday muolajalar qilish lozimligini yaxshilab so‘rashi zarur”, — deydi u.

“Yuz-ko‘zidan norozi yoshlar ko‘paymoqda”

Plastik jarroh Nigora G‘aybullayevaning ta’kidlashicha, O‘zbekistonda internet tarmoqlari rivojlangani sayin plastik operatsiya ham ommalashmoqda.

“Bu amaliyot yurtimizga kecha yoki bugun kirib kelgani yo‘q. Ammo internet rivojlangani sari plastik operatsiyaga nisbatan aholining qiziqishi ham ortib boryapti. Aslida plastik jarrohlar 30–35 yoshdan yuqori bo‘lgan mijozlar bilan ishlashi kerak. Chunki ayni shu yoshdan insonda tabiiy qarish jarayoni, ya’ni ko‘z ustida og‘riq hissini sezish, tug‘uruqdan keyin jismoniy jihatdan o‘zidan qoniqmaslik va shu kabi holatlar boshlanadi.

Lekin bugun chiroyli ko‘rinish niyatida tashqi qiyofasini o‘zgartirmoqchi bo‘lgan yoshlar, ayniqsa, oila qurmagan qizlar ko‘payib ketyapti. Oldimga 18–25 yoshdagi qizlar juda ko‘p keladi. Ammo 20 yoshga to‘lmaganlarni qabul qilmaslikka urinaman. Bu davrda odam ruhiyati, dunyoqarashi to‘la-to‘kis shakllanmagan bo‘ladi: unga bugun bir narsa yoqsa, ertaga ma’qul kelmasligi aniq. Plastik operatsiya natijasini esa o‘zgartirib bo‘lmaydi.

Inson qaysi tana a’zosini plastik operatsiya qildirishidan qat’i nazar, avvalo, u psixologik jihatdan tayyor bo‘lishi kerak. Kimningdir fikri bilan o‘zgarmoqchi bo‘lganlar xato qiladi. Ko‘plab xorij davlatlarida jarrohlar operatsiyadan oldin mijozlardan ruhan sog‘lomligi haqida ma’lumotnoma so‘raydi. Murojaat qiluvchilar ungacha psixiatr, psixologlar bilan suhbatlashadi. Bizda bu tartib hali to‘liq yo‘lga qo‘yilmagan va rivojlanmagan”, — deydi plastik jarroh.

“Kosmetolog ko‘p-u, shifokor-kosmetolog kam”

“Hozir O‘zbekistonda ko‘krak shaklini o‘zgartirish ham ommalashmoqda, — deydi Nigora G‘aybullayeva. — Bu amaliyotda odamni o‘z yog‘i bilan to‘ldirish yoki silikon implant qo‘yish usuli keng tarqalgan. Insonning qorin va oyoq qismidagi ortiqcha yog‘lar olinib, filtrlanadi. So‘ng ko‘krakning pastki sohasidan 3–5 santimetrlik kesim hosil qilinib, sut bezlariga shikast yetkazmagan holda toza yog‘ yuboriladi.

Ammo bu yog‘lar vaqt o‘tib, ayrim kishilarda parchalanib, so‘rilib ketishi mumkin. Shu bois, hozir silikon implant qo‘ydirishni ma’qul ko‘rayotganlar ko‘payib boryapti. Ular bu haqda, albatta, internet orqali to‘liq va aniq ma’lumot olgach, keyin xohishi borligini aytadi. Implant homilador bo‘lish va bola emizishga mutlaqo xalal bermaydi.

Plastik jarroh sifatida aytmoqchimanki, odamlar hech qachon kosmetolog huzuriga borib, gel orqali ko‘krak shaklini o‘zgartirmasin. Ko‘krak inson organizmining muhim bir qismi hisoblanadi. Ko‘krakka gel quyilgach, ayrim odamlarda shu a’zo g‘adir-budur shaklga keladi, ba’zan turli kasalliklarni chaqirishi mumkin.

Yuzining qaysidir qismini o‘zgartirmoqchi bo‘lganlar ko‘pincha kosmetolog qidiradi. Ularning ma’lumoti qandayligiga ham qiziqmaydi. Vaqt o‘tib, kosmetolog xatosi sabab, sog‘lig‘ida o‘zgarish bo‘lsa, yordam so‘rab plastik jarroh oldiga yuguradi. Lekin vaqt o‘tgani uchun biz ham yordam berolmay qolamiz. Kimningdir xatosini to‘g‘rilash juda murakkab va mas’uliyatli ish. Shuning uchun odamlar shifokor-kosmetologlarga murojaat qilgani yaxshiroq. Afsuski, bugungi kunda kosmetologlar soni ko‘p, shifokor-kosmetologlar esa juda kam.

Qandli diabet, yurak, jigar va qalqonsimon bez kasalligi bor murojaatchilarning holatiga qarab, operatsiya qilamiz, ba’zan rad javobini beramiz. Har qanday operatsiyani o‘tkazgan mijoz ikki va olti oygacha nazoratimizda bo‘ladi”, — deydi Nigora G‘aybullayeva.

Raqamlar yil sayin oshganda

Tahlillarga ko‘ra, har yili dunyo bo‘ylab jarrohlar tomonidan 11 milliondan ortiq plastik operatsiyalar amalga oshiriladi. Xalqaro estetik plastik jarrohlik jamiyatining so‘nggi ma’lumotlariga ko‘ra, 2019-yilda operatsiyalar bo‘yicha Braziliya (1,5 million), AQSh (1,4 million) va Meksika (581 ming) yetakchilik qilgan. Jamiyat hisobotida qayd etilishicha, jahonda operatsiyalar soni 2018-yildan beri 7,1 foizga, 2015-yildan buyon esa 20,6 foizga oshgan.

Muayyan davlatda ishlaydigan plastik jarrohlar soni bo‘yicha AQSh (6,9 ming) va Braziliya (6 ming) yetakchi o‘rinlarni band etgan. Birinchi beshlikka Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreya ham kiradi.

Dunyoda eng keng tarqalgan operatsiya — ko‘krakni kattalashtirishdir, u umumiy operatsiyalarning 15,8 foizini tashkil etadi. Liposaksiya (15 foiz), ko‘z qovoqlarining plastik jarrohligi (11,1 foiz) va qorin bo‘shlig‘ining plastik jarrohligi (8,1 foiz) biroz kamroq. Jinekomastiya (sut bezlarida jarrohlik) erkaklar orasida eng mashhur plastik jarrohlik bo‘lib, operatsiyalarning 17,9 foizini tashkil etadi.

Operatsiyalar narxi qancha?

Jarrohlik amaliyotlari narxi inson tana a’zolarining holatiga qarab, turlicha baholanadi.

Qovoqni “torttirish” amaliyoti narxi — 300 dollardan boshlanadi.

Rinoplastika — burun shaklini o‘zgartirish, tug‘ma nuqsonlar va nafas yo‘llari bilan bog‘liq o‘zgarishlarni bartaraf etish. Bu amaliyot murakkab bo‘lgani uchun narxi — 1,5 ming dollardan 7 ming dollargacha yetadi.

Lab shaklini o‘zgartirish amaliyotining o‘rtacha narxi — 300 dollardan belgilanadi.

Yuz terisi bilan bog‘liq amaliyotning o‘rtacha narxi muolaja turiga qarab, 2 ming dollar atrofida.

Abdominoplastika — qorindagi yog‘lardan xalos bo‘lish hamda mammoplastika — ko‘krak sohasida o‘tkaziladigan amaliyotlarning o‘rtacha narxi — 2,5 ming dollardan boshlanadi.

Liposaksiya — bo‘yin va engak, bel, son sohasi, sut bezlari, tizzadagi ortiqcha yog‘ qatlamlarini tuzatish amaliyoti. Inson tanasining bir qancha sohalarida mavjud tashqi o‘zgarishlarni me’yoriga keltirish uchun bajariladigan bu amaliyotning o‘rtacha narxi — 300 dollardan boshlanadi.

Dinda buning hukmi qanday?

O‘zbekiston musulmonlari idorasi fatvo hay’ati plastik operatsiya jarayoniga quyidagicha munosabat bildirgan:

“Plastik jarrohlikning joiz va nojoiz turlari bor. Joiz turiga tug‘ma yoki hayot davomida orttirilgan nuqsonlarni ketkazish va davolash kiradi. Nojoiz turiga mo‘tadil, sog‘lom a’zoni yanayam chiroyli qilish maqsadida katta yo kichik qilish yoki boshqa shaklga kiritish kiradi. Plastik jarrohlikning nojoiz turi shariatimizda katta gunoh bo‘lib, Alloh taolo yaratgan xilqatni o‘zgartirish hisoblanadi. Bu ishni qilgan ham, qildirgan ham Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tomondan la’natlangandir.

Zarurat yuzasidan qilinadigan plastik jarrohlikka ta’na a’zosini o‘z vazifasiga qaytarish, moddiy yoki ma’naviy zarar bo‘lsa, ortiqcha barmoqni olib tashlash yoki yopishib qolgan barmoqlarni ajratish, qiyshiq burunni to‘g‘rilash, soch ekish va shunga o‘xshash amaliyotlar kiradi. Bunday nuqsonlar kuyish, kasallik va boshqa sabablar bilan paydo bo‘lgan bo‘lsa ham, uni plastik jarrohlik yo‘li bilan davolash joiz. Chunki davolanish hanafiy va molikiy mazhabida muboh ish bo‘lsa, shofe’iy va ba’zi hanbaliylar nazdida mustahabdir (“Fathu babil inaya” kitobi va “Kuvayt fiqh ensiklopediya”si).

Shu kabi zararli ortiqcha vaznni kamaytirishning jarrohlikdan boshqa yo‘li qolmasa, insonga bezarar bo‘lish sharti bilan plastik jarrohlik joiz bo‘ladi. A’zolarning asli holiga keltirish esa Alloh taoloning quyidagi so‘ziga to‘g‘ri keladi: “Haqiqatan, Biz insonni xushbichim va xushsurat (shaklda) yaratdik” (“Tin” surasi, 4-oyat).

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhudan bu mavzuda shunday rivoyat qilinadi: “Payg‘ambarimiz alayhissalom qosh terdiruvchi, tishlarini orasini ochuvchi, badaniga igna bilan rasm chizdiruvchi; Allohning yaratganini o‘zgartiruvchi ayollarni la’natlaganlarini eshitdim” (Imom Ahmad rivoyatlari). Shuni ta’kidlash kerakki, bu hadisda zikr qilingan noshar’iy ishlarni erkaklar ham qilishi mumkin emas. Kasallik bo‘lmasdan, odatiy holatda yuzga ajin tushishini plastik jarrohlik yoki ukol bilan ketkazish joiz emas.

Sog‘lom a’zolarni hoy-u havasga berilib, o‘zgalarga taqlid qilib yuz shakli yoki rangini o‘zgartirish, burun, lab yoki ko‘krakni katta yoki kichik qilish kabi ishlar shar’an joiz emas”.