Qonga singganmi yoki qarashlar shunday shakllanganmi, har holda o‘zbekistonliklarning aksari nafaqa yoshiga yetgach, oyoqni bahuzur cho‘zib, keksalik gashtini surishni mo‘ljallaydi (hali bungacha ancha vaqt borligini bilsa-da). Kunini ham ko‘pincha gap-gashtak, choyxona-guzarda o‘tkazadi. Biroq rivojlangan davlatlarda keksalik — el qatori ishlash, hatto yoshlikda ushalmagan orzularni amalga oshirish uchun qulay fursat.
Masalan, fizika bo‘yicha 2021-yilgi Nobel mukofoti sovrindorlari, 90 yoshida tarixda qolgan Syukuro Manabe va Klaus Hasselman yoki 75 yoshida innovatsiyalarga rahbarlik qilayotgan amerikalik tadbirkor Pol Tesner hayoti va keksalikdagi achchiq tajribalari bunga misol.
Tesner ularga hazillashmayotganini aytadi. “Ko‘p ichdim o‘sha tunda”, deydi u va kelajakdan xavotirlanish o‘rniga o‘zini ancha yengil sezganini eslaydi. “Ishdan bo‘shatishganini aytish juda g‘alatiligini bilaman. Lekin bu ertaga nima bo‘lishini o‘ylab olish uchun juda yaxshi imkoniyat edi”.
U 40 yilini ishlab chiqarish, qadoqlash va yetkazib berishga sarflaydi. Atrofdagilar bilan muomala-aloqasi ham bir o‘zanga tushib olgandi. Maslahatchi hisob-kitob qiladi, biroq “men go‘yo yog‘och buyumlar orasiga singib ketgandek sezardim o‘zimni. Tashqariga otilib chiqib ketgilarim keldi. Bu karyeramning so‘nggi sahifalari edi. Hammasini shu zayl (o‘ta diqqinafas pardalarda) tugatishni istamagandim. O‘zimga bosim o‘tkazib, o‘zimni qiynab, mutlaqo yangi, avvalgidan-da qiziqroq imkoniyat izlashga tushdim”.
Bugun 75 yoshni qarshilagan Tesner ko‘zlari va quloqlarini har doim kattaroq ochishini aytadi. “Atrofingdagilar bilan suhbatlash. Eshit. Zamon qayerga qarab ketayotganini angla, odamlardan g‘oyalar ol”. 2011-yili hamkori Yelena Olivari bilan PulpWorks (“Sellyuloz-qog‘oz kombinati”)ga – chiqindilardan mahsulotlarni bezatish va qadoqlash korxonasiga asos soladi.
Mijozlari tizmasi ayni kunlarda Google’dan Campbell’gacha. O‘zingni o‘zing qaytadan kashf etishning sira erta-kechi yo‘qligi haqidagi nutqi esa shu choqqacha 2 million marta ko‘rilgan.
G‘oya ilk daf’a xayolda aylanganida uni amalga oshirishning imkoni yo‘q edi. “Ayrimlar buni tikkasiga rad etishardi. Hech kim mening yoshimda kompaniya ochgan odamga shundoqligicha qarz berishni xohlamasdi. ‘Nafaqaga chiqqaningiz ma’qul. Qarilik gashtini sursangiz-chi!’ derdi hammasi”.
Nihoyat, u unga ishonadigan sarmoyador bilan yuzma-yuz ko‘rishishga taklif etiladi. “‘Axiyri, kam-kamdan tishlasak bo‘ladigan manbani topdik-a’, dedim o‘zimga o‘zim”. Biroq sarmoyador unga ishonqiramay muomala qiladi: startaplar yoshlar uchun, Tesner esa oila davrasida vaqtichog‘lik qilib, bahuzur hordiq chiqargani ma’qul.
“Agar bu suhbat telefon yoki elektron pochta orqali bo‘lganida edi, bilmadim, rosa asabim qo‘zib, ko‘nglim cho‘kkan bo‘larmidi... Lekin siz meni idorangizga chaqirib, umrimning bir kunidan naq yarmini o‘g‘irladingiz. Endi hayotimning qolgan kunlarida sizning naqadar kalta o‘ylaganingizni eslab o‘taman”, dedim. Tesner bu javobidan o‘shanda “juda g‘ururlangandi”.
Biznes uchun g‘oyalar Tesnerning ongiga doimiy ish bor paytlari o‘rnashib bo‘lgandi. Lekin asosiy vazifasi sabab ularning ortidan ergasholmasdi. Xo‘sh, shunda avvalgi g‘oya-fikrlarning ichi bo‘sh, ovozi past bo‘ladimi yoki Tesnerning bunga qurbi yetmasligi?
“Oilaviy va moliyaviy majburiyatlarimni ro‘kach qilaverdim. U qadar yengiltak, tarallabedod bo‘lolmasdim. Ochig‘ini aytganda, hech narsa meni orqaga qaytarolmasdi” – deydi u. “Ayolim ham meni qo‘llab-quvvatlagan bo‘lardi. Xulosa shuki, kamina behad qo‘rqardim”.
“Kuch-g‘ayratga to‘la yigit” payti Tesner miyasidagi g‘ujg‘on g‘oya-rejalarini amalga oshirolmagan bo‘lsa, qarigan, tobora kuchdan qolayotganida o‘ylaganlarini amalga oshiroldi. “Ahamiyatsiz bari, shunday emasmi?” – deydi u. Ehtimol, uning bu holatida harakatlari sekin o‘ylaganidan kelib chiqar...
“Aks ta’sirimni kuzatadigan darajada aqlli bo‘lganimda, balki buni uzoq yillar oldin fahmlarmidim”, – deydi u. O‘zining ilk ishlab chiqarish biznesida u “g‘ayrioddiy, qiziquvchan” tadbirkorlar bilan uchrashishiga to‘g‘ri kelib, ularni bir ko‘rishda ma’qul topadi. “Bu menga chalingan qo‘ng‘iroq bo‘lgan-ov – bu ayni o‘zim istagan joy. Bunga ko‘proq e’tibor qaratishim kerak edi avval boshdan”.
PulpWorks’ning vazifasi – PVX blisterli paketlar va ko‘pikli plastmassa kabi toksik qadoqlarni shaxsiy kompostlanadigan, biologik parchalanadigan, 100% chiqindilardan tashkil topgan tolali mahsulotlarga aylantirish orqali “yaxshiroq dunyoni shakllantirish”. Yangi qadoqlash uslubi “biz yashab, eskirtirgan dunyo”ni tubdan o‘zgartirishga mo‘ljallangan.
Izoh (0)