Jasur yurak sohibasi: millionlab qalblardan joy olgan “dunyodagi eng qo‘rqinchli ayol” — Elizabet Velaskes hikoyasi

Elizabet Velaskes juda kam uchraydigan Viedemann-Rautenshtraux sindromidan aziyat chekadi: dunyo bo‘yicha undan tashqari yana bir yoki ikki kishigina bu kasallikka chalingan. Bir kuni Lizzi internetda to‘rt million marta tomosha qilingan o‘zi haqidagi videoni ko‘rib qoldi, videoda uni “dunyodagi eng dahshatli ayol” deb ta’riflashgandi. Aynan shu video tufayli qiz o‘z hayotini butunlay o‘zgartirdi: u millionlab odamlarning kumiriga aylandi va ularga ibrat bo‘ldi.

“U hech qachon gapira olmaydi va yura olmaydi”

Lizzi 1989-yil 13-martda Rita va Gvadelupa Velaskes oilasida tug‘ilgan. Yangi tug‘ilgan chaqaloqning vazni atigi 1,2 kilogramm edi. Shifokorlar ota-onaga bachadonda homila suvi yo‘q bo‘lsa-da, bolaning tirik tug‘ilishi mo‘jiza ekanini tushuntirishdi. Ammo xursand bo‘lishga hali erta edi: shifokorlarning aytishicha, qizaloq hech qachon gapirolmaydi, yura olmaydi, emaklay olmaydi, o‘ylay olmaydi va umuman hech narsa qila olmaydi.

Ammo Rita va Gvadelupa taqdir nega farzandlariga bunchalik shafqatsizlik qilgani haqida Xudoga na shikoyat qildi, na so‘roqqa tutdi. Ular faqat qizni uylariga olib borib, iloji boricha unga g‘amxo‘rlik qilishni xohlashdi. Ko‘pchilik ularga boladan voz kechish kerakligini maslahat berdi, lekin ular bu taklifni g‘azab bilan rad etishdi va tug‘uruqxonani tark etishdi.

Bolaligidan Lizzi mehr va e’tibor qurshovida o‘sdi. Uning immuniteti zaif edi, u anoreksiya (ishtaha yo‘qolishi)ga chalingan bemoq qizchaga o‘xshardi: sindrom tufayli uning organizmi bir tomchi yog‘ ham yig‘a olmasdi. Dard ustiga chipqon deganlaridek, to‘rt yoshida u o‘ng ko‘zini ko‘r qilib qo‘ydi: shifokorlar nima uchun bunday bo‘lganini tushuntirib berolmadi. Ammo ota-onasining mehr-muhabbati tufayli Lizzi qanday ko‘rinishda ekanligini bilmasdi: qizcha o‘zini boshqa bolalardan farq qilmasligiga ishonardi.

“Boshingni ko‘tar, tabassum qil va aslida qanday bo‘lsang, shunday bo‘lishda davom et”

Hammasi besh yoshida, Elizabet bolalar bog‘chasiga borganida o‘zgardi. U birinchi marta unga maxluqqa qaraganday qarashayotganini his qildi. “Men hammasi yaxshi bo‘ladi deb o‘yladim, lekin vaziyat kundan kunga yomonlashardi, — deb eslaydi Elizabet. — Ko‘pchilik mendan qochar, men esa buning sababini tushuna olmasdim. Chunki ularga yomonlik qilmagandim! Men o‘zimni xushbichim qiz deb o‘ylardim”.

Nima bo‘layotganini tushunmagan qiz bu haqda ota-onasidan so‘raydi: “Menga nima bo‘lgan? Nega hech kim men bilan o‘ynamaydi?”. Ota-onasi qizini tinchlantirib, tushuntirishdi: “Lizzi, seni boshqa bolalardan ajratib turadigan yagona narsa — oriqliging xolos. Ammo bu sindrom aslida kimligingni belgilab bermaydi. Boshingni tik tut, tabassum qil, qanday bo‘lsang, shunday yasha — shunda odamlar sen ular bilan bir xil ekaningni tushunishadi”.

Shunday bo‘ldi ham. Maktabda hamma narsa o‘zgardi: Lizzi boshqa o‘quvchilar bilan birgalikda mashg‘ulotlarga borish, muloqot qilish va do‘stlashish uchun o‘zida kuch topa oldi. “Bu qo‘rqinchli edi, lekin men buning natija berishini bilardim”, — deb eslaydi u.

Elizabet maktab gazetasining to‘liq shtatdagi jurnalistiga aylandi, yilnoma uchun suratga tushdi, hatto chirliding (raqs, gimnastika, akrobatikani birlashtirgan sport turi)da o‘zini sinab ko‘rdi. “Maxsus forma juda chiroyli edi. Uni har safar kiyganimda o‘zimni qahramondek his qilardim. Men o‘z tengdoshlarim orasida xuddi ulardek edim — xuddi oilamdagidek”, — deydi Velaskes.

Bu bilan Lizzi o‘zining tashqi qiyofasini boricha qabul qila oldi, deb bo‘lmaydi. U har kuni ertalab oynaga qarab: “Bu sindromdan qutulishning iloji bormikan? Shunda hayotim ancha osonlashardi. Men ham boshqa bolalarga o‘xshardim, chiroyli bo‘lish uchun eng so‘nggi urfdagi kiyimlarni sotib olishga hojat ham qolmasdi”, deb o‘ylardi. U bir kun boshqacha ko‘rinishda uyg‘onish, o‘zi bilan bo‘ladigan har kunlik kurashni his qilmaslik uchun har narsaga tayyor edi. U bu haqda har kuni orzu qilardi va har kuni hafsalasi pir bo‘lardi.

“Qanchalik jirkanch so‘zlarni aytsangiz ham, men undan o‘zim uchun foyda topaman”

Lizzi internetda o‘zi haqidagi videoni ko‘rib qolganida 17 yoshda edi. Sakkiz soniyalik ovozsiz videoga minglab izohlar yozilgandi: “Dunyodagi eng qo‘rqinchli ayol”, “Yaxshisi, qurol olib, o‘zingni o‘ldir”. Ammo hech kim: “Axir bu bola-ku, uni tinch qo‘ying” yoki “Sizlar bu qiz haqida, nega u bunday ekani to‘g‘risida bilmaysiz”, deb yozmagandi.

Lizzining yuragi ezilib ketdi. U zo‘rg‘a erishgan nozik muvozanat bir zumda buzildi. Uni har doimgidek yana ota-onasi qo‘llab-quvvatlab: “Hozir sen yig‘lab, ko‘nglingni bo‘shatib olishing mumkin, lekin keyin yana qaytadan boshingni tik tutib, yashashda davom et”, deyishdi. Ammo Elizabet bu bilan cheklanib qolmadi: u boshqalarning nafrati men uchun zinapoya bo‘ladi, deb qaror qildi.

“Meni maxluq deb ataganlardan qasos olishning eng yaxshi usuli ularga: Bilasizmi? Menga qanchalik jirkanch gaplarni aytsangiz ham, men undan o‘zim uchun naf topaman. Men ulardan o‘z maqsadimga yetish uchun zinapoya sifatida foydalanaman, deb javob berish deb o‘yladim. Men notiq bo‘lishni va so‘zlarim bilan odamlarni ruhlantirishni, kitob yozishni, kollejni tugatishni, oilali bo‘lishni va karyera qilishni xohlayotganimni tushundim”, — deb eslaydi keyinchalik Lizzi.

Elizabet harakatni oddiy ishdan boshladi: qidiruv tizimiga “qanday qilib motivator bo‘lish mumkin?” so‘rovini yozdi. Tavsiyalar kam edi: muvaffaqiyat qozongan odamlarga misollar oz bo‘lgan bir paytda Elizabet o‘zining shaxsiy brendini yaratishni boshladi. Lizziga qachon va qayerda imkoniyat berilsa, undan foydalandi: odamlar oldida gapirdi, o‘ziga va hayotiga ijobiy munosabati haqida video oldi, o‘z veb-saytini ochdi. Va YouTube — 17 yoshida Lizzini bosib ketgan mashina uni yangi bosqichga olib chiqdi.

“Taqdirim butunlay o‘z qo‘limda, xuddi taqdiringiz sizning qo‘lingizda bo‘lgani kabi”

Hozirda Lizzining kanali 800 mingdan ortiq obunachiga ega. Uning 2014-yilda TED’dagi nutqi 12 million martaga yaqin tomosha qilingan. Tina Meyer (uning qizi Megan internetda tahqirlanganidan keyin o‘z joniga qasd qilgan) bilan birga Elizabet Velaskes zo‘ravonlikka qarshi birinchi federal qonun ishlab chiqilishini ilgari surgan kampaniyada ishtirok etdi.

2015-yilda “Jasur yurak: Lizzi Velaskes hikoyasi” nomli hujjatli filmi chiqdi — bu nafaqat Elizabet hayoti haqidagi, balki zo‘ravonlikni boshidan kechirgan har bir inson hikoyasi bo‘ldi. 2017-yilda Lizzi o‘zi suratga olgan Unzipped teleserialida rol ijro etdi va o‘sha yili uning “Yaxshi bo‘lishdan qo‘rqma” nomli to‘rtinchi kitobi nashrdan chiqdi. Velaskes 17 yoshida o‘z oldiga qo‘ygan barcha maqsadlariga erishdi: faqat oila qurishdan tashqari, lekin uni baxtli qila oladigan inson borligiga ishonadi. Hozirda Elizabet Velaskes biznes konferensiya va maktablarda nutq so‘zlab pul topadi: u o‘quvchilarga zo‘ravonlik va ulg‘ayish haqida gapirib beradi. Lizzi bolalarga “Sizga qanday munosabatda bo‘lishlarini o‘zingiz hal qilasiz” deydi. Kattalarga esa o‘smirlarni internetdan ajratishning iloji yo‘qligini tushuntirib: “Buning o‘rniga internetda odamlar o‘zlari yoki do‘stlariga yoqimsiz gaplar aytishsa, nima qilish kerakligini farzandingizga o‘rgating”, deb maslahat beradi.

Lizzi mashhur odamga aylandi: endi u savdo markaziga borish uchun ham ko‘proq vaqt ajratishi kerak, chunki ko‘pchilik uning oldiga gaplashish yoki shunchaki quchoqlash uchun keladi. Hujjatli filmdan so‘ng Velaskesning ota-onasi haqida ham ko‘pchilik bildi: hozirda ularning hatto o‘z fan-klublari ham bor. “Ular otamni dunyodagi eng kulgili odam deb o‘ylashadi”, — deydi Lizzi. Elizabet ota-onasidan alohida yashaydi: omadli karyerasi unga o‘zi va itlari — Olli va Oliviya uchun shaxsiy uy sotib olishga imkon berdi.

Lizzining ajoyib hayoti bordek tuyulishi mumkin, lekin unday emas. Uning aytishicha, u hozir ham kasallik tufayli juda og‘ir kunlarni boshidan kechiradi. Odamlar Velaskesdan bunday vaziyatga qanday qilib ijobiy qarash mumkinligi haqida so‘rashganida, u shunday deydi: “Yomon paytlarda men o‘zimga yolg‘iz qolishga, pardalarni tushirib, qayg‘uli musiqa tinglashga va nosog‘lom taomlarni yeyishga ruxsat beraman – o‘zim uchun “g‘amgin kecha” uyushtiraman. Men o‘zimga negativlikni yo‘qotish imkoniyatini beraman. Ertasi kuni esa yana quyosh chiqadi va yo‘limda davom etishim uchun kuch topaman”.

Kiberhujumga qarshi kurashda Velaskes doim faol va hozirda jamiyat bunday odamlarga doimgidan ham ko‘proq muhtoj. Shubha yo‘qki, ko‘p sinovlardan o‘tgan, lekin yiqilib qayta turishga o‘zida kuch topa olgan Lizzi bor ekan, dunyo yanada ezgulashib boraveradi: “Sizning taqdiringiz sizniki bo‘lgani kabi mening taqdirim ham o‘z qo‘limda. Biz go‘yo mashinada ketyapmiz, yaxshi yoki yomon yo‘lni tanlash o‘z ixtiyorimizda”.