Vaksinaga ishonmayotganlar, emlangach koronavirusga chalinganlar, boshqa vaksinani kutayotganlar. O‘zbekistonliklar nima uchun emlanishni xohlamayapti?

O‘zbekistonda koronavirusga qarshi emlash jarayonlari boshlanganiga uch oydan oshdi. Hukumatning dastlabki rejasiga ko‘ra, aprel—iyun oylarida xavf osti guruhiga (65 yoshdan oshgan keksalar, koronavirusning og‘ir shakli rivojlanishi mumkin bo‘lgan surunkali kasalligi borlar, tibbiyot xodimlari, o‘qituvchilar, bog‘cha va huquq-tartibot organlari xodimlari) mansub to‘rt million aholi to‘liq emlab bo‘linishi kerak edi. Ammo uch oy ichida rejadagidan qariyb olti barobar kam odam to‘liq vaksina oldi. Bu O‘zbekiston aholisining deyarli ikki foiziga teng deganidir. Emlash jarayonlari sust ketishi ortidan Respublika maxsus komissiyasi bepul emlanuvchilar ro‘yxatini kengaytirib bordi.

Hozirgi vaqtga kelib, 18 yoshdan katta bo‘lgan Toshkent shahri, Samarqand va Toshkent viloyati aholisini ixtiyoriy emlash belgilangan. Boshqa hududlar ham imkoniyatdan kelib chiqib, 18 yoshdan katta aholi qatlamini ixtiyoriy ravishda emlash belgilangan.

Qolaversa, butun Respublika bo‘ylab, #Men_vaksina_oldim targ‘ibot aksiyasi boshlandi. Unda bir qator mansabdorlar, jumladan, hukumat vakillari ham faol qatnashmoqda. Hozirgacha bosh vazir o‘rinbosari Bekzod Musayev, xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatov, madaniyat vaziri Ozodbek Nazarbekov, mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vaziri Rahmat Mamatov vaksina bilan emlanganini ma’lum qilgan. Senat raisi Tanzila Norboyeva, Namangan viloyati hokimi Shavkat Abdurazzoqov, Prezident matbuot xizmati rahbari Sherzod Asadov, tuman hokimlari va bir qator deputatlar ham vaksina oldi.

Shuningdek, Yulduz Usmonova, Gulbahor Erqulova, Toir Qo‘ziyev, Yulduz Rajabova kabi taniqli san’at vakillari ham vaksina olish jarayonidagi suratlarini ijtimoiy tarmoqqa joylab, boshqalarni ham emlanishga chorlamoqda.

27-iyundan Toshkent shahridagi bozor va savdo markazlarida emlash punktlari tashkil etildi. Ularda nafaqat poytaxtliklar, balki boshqa viloyatliklar ham vaksina olishi mumkin. Bepul vaksina oluvchilar ro‘yxati kengaytirilgani, targ‘ibot ishlariga qaramay, O‘zbekiston bo‘yicha emlanganlar soni hozircha keskin ko‘paygani yo‘q.

“Daryo” Telegram’dagi sahifasida O‘zbekistonda yashayotganlar uchun so‘rovnoma o‘tkazdi. Unda 80 mingdan ortiq odam ishtirok etdi. “Koronavirusga qarshi vaksina oldingizmi?” deb berilgan savolga 24 foiz odam olganini, 20 foizi tez orada olmoqchiligini bildirgan. 14 foiz odam vaksinadan qo‘rqishini bildirgan bo‘lsa, bundan ikki barobar ko‘p respondent vaksinaning foydasiga ishonmasligini bildirgan.

Xo‘sh, nima uchun aksariyat o‘zbekistonliklar vaksinaga ishonmayapti? “Daryo” muxbirlari Toshkent shahrining turli nuqtalarida bo‘lib, o‘zbekistonliklarning nima uchun emlanmayotgani sabablari haqida so‘radi.

“Vaksina olgandan keyin odam maksimum ikki yil yashaydi, deb eshityapman”

Fotima Safarova, 23 yosh: Vaksina olish niyatim yo‘q. Chunki ko‘plardan yomon gaplar eshityapman. Ko‘p tanishlarim emlanganidan keyin mazasi bo‘lmadi. Yotib qolganlari ham bo‘ldi.

Bu organizmga ham bog‘liq. Kimnikidir ko‘taradi, kimnikidir yo‘q. Menimcha, vaksina qilishdan oldin o‘sha odamni yaxshilab tekshirish kerak. Keyin tahlil natijalariga qarab, vaksina qilishlari kerak. Duch kelgan odamni emlashlarini to‘g‘ri deb hisoblamayman. Mana, vaksina qilishayotganini ko‘ryapman, kelgan odamni 1-2 savol berib, emlab qo‘yishyapti. Axir u odam o‘zida nima kasallik borligini bilmasligi mumkin. Balki vaksina uning organizmiga to‘g‘ri kelmas.

Oila a’zolarim ham olishmagan. Pandemiya boshlanganiga ikki yil bo‘layotgan bo‘lsa-da, hammalari sog‘-salomat. Virusga ham chalinmadik. Balki bilmay oyoqda o‘tkazgandirmiz.

Yaqin tanishlarim, o‘rtoqlarim ham olgani yo‘q. Savdo markazida sotuvchilardan “Olasizlarmi?” deb so‘rashyapti. Yo‘q, deyishganidan keyin hech kim majburlanmayapti. Ko‘pchilik olmayotganiga qaraganda, majburiy qilib qo‘yishadimi, deb o‘ylayapman.

Vaksinaga hech kim ishonmayapti. Vaksina olgandan keyin odam maksimum ikki yil yashaydi, deb eshityapman. Virus Xitoydan chiqib, vaksinayam o‘sha yerda ishlab chiqarilganidan keyin shubhali ko‘rinyapti. Ba’zilar “Sputnik V” ham bizga to‘g‘ri kelmaydi, deyapti.

Bilasizmi, Telegram’dan koronavirus haqidagi xabarlarni umuman o‘qimayman. O‘tkazib yuboraman. Ko‘z oldimda emlash punkti ham bor. E’tibor bermayman. Chunki qancha o‘qib, ko‘rganingiz sari vahimasi ortib boraveradi. Vaksina olishdan qo‘rqayotganim yo‘q, lekin ishonmayman. Hammasi Allohdan.

Javohir Rasulov, 22 yosh: Vaksina olmadim, to‘g‘risini aytsam, bunga ishonmayapman. Odamlar orasida har xil gaplar yuribdi. Ko‘pchilikda nojo‘ya ta’sirlari bo‘lganki, shuning uchun mish-mishlar tarqalyapti.

Ammo olish niyatim bor. Chunki o‘zim odam gavjum joyda ishlayman. “Abu Saxiy” bozorida sotuvchiman. Xudo xohlasa, iyulning o‘rtalariga “Sputnik V” kelsa yoki poliklinikaga borib, to‘g‘ri kelganini olishni rejalashtiryapman.

Barno Mamasoliyeva, 18 yosh: Bizda ko‘pchilik ishonmayapti. Poliklinikadan chaqirishsa ham, olmaymiz, o‘zinglar olinglar, deb “otkaz” qilishyapti.

Albatta, olish kerak, nazarimda. Axir vaksinalar bekorga ishlab chiqarilmagan-ku.

Hozir qilinayotgan vaksinalarga hech kim ishonmayapti. Lekin men Pfizer vaksinasining kuchiga ishonaman. Agar O‘zbekistonga olib kelinsa, shu vaksinani olaman. Hozircha kutyapman. Agar men aytgan vaksinani olib kelishmasa, emlanganlarni kuzatib, salbiy ta’sir qilmasa, borini olaveraman.

Akmal Alimjonov, 72 yosh: Vaksina olmadim. Olishimga hojat ham yo‘q, deb hisoblayman. Koronavirusga chalinmaganman. Doim uydaman. O‘zimni ehtiyot qilyapman. Hammaning hayoti o‘z qo‘lida-ku.

Oila a’zolarim ham emlanmagan. Chunki ular ham uyda o‘tirishadi. Ko‘chaga chiqishmaydi. Kechki payt aylanib kelishmasa, boshqa paytda hamisha uyda. Yon atrofdan emlanayotgan odamlar haqida eshityapman. Lekin mening olish niyatim yo‘q.

Sitora Saidova, 22 yosh: Chet elda yashaydigan ko‘p o‘rtoqlarim vaksina olishdi. Hech qanday yomon ta’siri kuzatilgani yo‘q. Men vaksina olish kerak deb hisoblayman. Axir bekorga ishlab chiqarilmagan-ku. Yilning oxiriga qadar AstraZeneca, Pfizer yoki “Sputnik V” vaksinalari O‘zbekistonga kelsa, olmoqchiman.

Ismini aytishni istamagan “Tansiqboyev” bozori sotuvchisi, 20 yosh: Vaksina olishni xohlamayman. Vaksina virus tarqatadi. Chunki u Xitoydan keladi. Olishdan qo‘rqdim. Oila a’zolarim Qashqadaryoda edi, ular emlanibdi. Lekin vaksina olish yaxshi emas.

Odamlarning aytishicha, hozir vaksina olganda bilinmasligi mumkin, lekin qachondir mazasi bo‘lmasa, u o‘zining yomon ta’sirini ko‘rsatarkan. Shuning uchun olishni xohlamayman.

Boburmirzo Daminov, 19 yosh (Boburmirzo vaksina olishga kelgan ikki do‘stini kutib turgandi): Vaksina olishni xohlamayman. Chunki hech qayerda vaksinaning koronavirusga qarshi yordam berishining isboti yo‘q. To‘g‘ri, tekin qilinyapti, lekin gap pulida ham emas. Shunchaki odam foydasi yoki zararini ko‘rmagan narsasiga qiziqmaydi, olishga xohishi ham bo‘lmaydi.

Uydagilar ham umuman qiziqishmaydi. Emlanishni hatto xayoliga ham keltirmaydi. Instagram’da vaksinatsiya haqida ma’lumotlar o‘qib qolaman, lekin ochig‘i nima bo‘lyapti, qanday qilinyapti, umuman qiziqmayman.

Aslida, vaksinadan qo‘rqayotganim ham yo‘q. Shunchaki qiziqmayman. Agar majburiy qilinsa, olaman.

“Majburiy qilingan taqdirda ham, olmasam kerak”

Madina Qayumova, 36 yosh: Vaksina olmadim, olish niyatim ham yo‘q. Bilmadim, negadir qo‘rqyapman. Eshitishim bo‘yicha, vaksina ikki yil davomida odamlarga yomon ta’sir qilishi mumkin ekan.

Yon atrofimda ham vaksina olganlarini eshitmadim. Ko‘p tanishlarim bilan gaplashsam, ular qo‘rqayotganini, emlanmasligini aytyapti. Lekin qaynonam va qaynotam emlanibdi. Yaqinda ko‘rgani borganimizda aytib qolishdi. Menimcha, yomon ta’sir qilgani yo‘q. Ikkinchi dozasini ham olishmoqchi ekan.

Majburiy qilingan taqdirda ham, olmasam kerak, qo‘rqaman.

Ismini oshkor etishni istamagan ayol, 27 yosh: Vaksina olishni istamayman, chunki ishonmayman. Sababi koronavirus bir kishidan ikkinchisiga yuqqanda shtammi o‘zgaradi. Ya’ni har bir inson organizmida u mutatsiyaga uchraydi. Hozirgi vaksinalar virusning bitta turi uchun, xolos. Barchasini yo‘q qilishiga kafolat yo‘q. Shuning uchun emlanishni xohlamayman.

Azamat Mirsodiqov, 35 yosh: Mening opam ishxonasidan vaksina olganidan keyin kasal bo‘lib qoldi. Hozir Zangiotadagi shifoxonada yotibdi. Endi meni vaksinalarga ishonchim ham, olish niyatim ham yo‘q. Undan ko‘ra Alloh shifo bersin.

Vaksina olgan odam ikki yildan keyin o‘ladimi?

Odamlarning vaksina bo‘yicha xavotirlari qanchalik haqiqatga yaqin? Chindan ham vaksina salbiy ta’sir qilish mumkinmi? Agar fuqaro emlanganidan so‘ng sog‘lig‘i yomonlashsa, kimga murojaat qilishi kerak? Bu borada Innovatsion rivojlanish vazirligiga yo‘llangan savollarga Sanitariya epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmatining vaksinalar va immunoprofilaktika bo‘limi boshlig‘i Dilorom Tursunova javob berdi.

Vaksina olgan odam uzog‘i ikki yilgacha yasharkan, degan mish-mishlar hech qanday ilmiy asosga ega emas. Agar vaksinaga nisbatan organizmda salbiy o‘zgarishlar kuzatilishi kerak bo‘lganda, bu holat 30 daqiqaning ichida o‘zini oshkor etishi kerak edi. Ikki yilda salbiy oqibatlar olib kelishi haqidagi gaplar hech qanday mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi.

Bugungi kunda vaksinalar bilan ommaviy emlanish jarayonida salbiy oqibatlarga olib kelgan yomon holatlar aholi orasida qayd etilgani yo‘q. Taxminan vaksina bilan emlangan aholining 1% da tana haroratining ko‘tarilishi, bosh og‘rig‘i, holsizlik kabi holatlar kuzatildi. Bu degani hech qanday nojo‘ya ta’sirga ega emas, desak ham bo‘ladi.

Umuman, vaksinalarni yaratish jarayoni katta nazorat ostida tashkil etiladi. Avval u turli laboratoriya sinovlarida tekshiriladi. Barcha davlatlarda shu qatori O‘zbekiston ham Farmatsevtika agentligining vaksina sifatiga baho berganidan so‘ng ommaviy emlashga ruxsat etiladi.

Oxirgi kunlarda ZF-UZ-VAC2001 vaksinasi koronavirusning ko‘p shtammlariga samarali ta’sir ko‘rsatishi kuzatuvlar davomida isbotlanmoqda.

Vaksinadan so‘ng o‘zini yomon his qilgan fuqaro dastlab vaksina qabul qilgan oilaviy poliklinikadagi shifokorlarga murojaat qilishi mumkin.

Shuningdek, koronavirusga qarshi qo‘llanilayotgan vaksinalardan nojo‘ya belgilar paydo bo‘lsa, barcha “tez tibbiy yordam” markazlari tomonidan zudlik bilan yordam ko‘rsatiladi. Biroq ming bor shukrki, aholi orasida vaksinaga nisbatan salbiy nojo‘ya ta’sirlar kuzatilmadi.

Dilorom Tursunova, Sanitariya epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmati bo‘lim boshlig‘i

Vaksina olgandan keyin ham nega koronavirusga chalinish holatlari kuzatilmoqda?

Klinik tadqiqotlar doirasida vaksinaning tegishli ravishda uchala dozasini qabul qilgan fuqaroda organizmdagi antitanachalar miqdori sezilarli darajada baland chiqayotganligiga guvoh bo‘lmoqdamiz. Xitoy va o‘zbek olimlarining kuzatuvlari bunga asos bo‘ladi.

To‘g‘ri, vaksinaning 1 va 2-dozalarini olgan fuqarolar orasida koronavirusni yuqtirish holatlari kuzatilmoqda. Biroq surishtiruvlarimiz jarayonida bunday fuqarolar kasallikni yengil tarzda o‘tkazganligini aytishmoqda.

Ammo 3-dozasi bilan to‘g‘ri va o‘z vaqtida emlangan aholida antitanachalarning miqdori yuqori bo‘lishi evaziga yuqtirish xavfi kuzatilmaydi.

Dilorom Tursunova, Sanitariya epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmati bo‘lim boshlig‘i

Vaksinalar uzoq muddatgacha COVID-19 dan himoya qila oladimi?

Hozirda koronavirusga qarshi butun dunyoda qo‘llanilayotgan vaksinalardan hech biri COVID-19 dan 100 foiz himoya qilishi haqida kafolat bermagan. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan ro‘yxatga olingan vaksinalarning foydalilik ko‘rsatkichi 90 foizdan yuqoriligi o‘tkazilgan sinovlarda tasdiqlangan. Isroilda 2021-yil yanvarida kuniga 10 ming atrofida koronavirusga chalinish holati qayd etilardi. Hozirda aholisining 60 foizini emlashga ulgurgan Isroilda kuniga 200—300 ta kasallanish holati kuzatilmoqda. Aholisining 60 foizga yaqinini to‘liq emlagan AQShda ham so‘nggi olti oyda kasallik yuqtirish 94 foizga pasaygan. Bu raqamlarning o‘ziyoq vaksinaning qay darajada foyda keltirayotganini ko‘rsatmoqda.

Bundan tashqari, dunyoning bir qator yetakchi davlatlari rahbarlari ham koronavirusga qarshi vaksina bilan emlandi. Ular qatorida AQSh prezidenti Jo Bayden, Rossiya prezidenti Vladimir Putin, Xitoy rahbari Si Szinpin, Britaniya qirolichasi Yelizaveta II, Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on, Saudiya podshohi Salmon ibn Abdulaziz As-Saud va boshqalarni keltirish mumkin. Ularning aksariyati jonli efirda emlanib, mamlakat fuqarolarini ham emlash jarayonlarida faol ishtirok etishga chaqirgandi. Vaksina chindan ham xavfli bo‘lganida davlat rahbarlari shu tarzda ish tutisharmidi? Albatta, yo‘q.

O‘zbekistonda har bir bola tug‘ilganidan to 16 yoshiga qadar qizamiq, Gepatit A, B kabi turli xil yuqumli kasalliklarga qarshi 11 bor emlanadi. To‘g‘ri, emlangan bola endi kasalliklarni yuqtirmaydi degani emas. Inson umri davomida mazkur kasalliklarga chalinishi mumkin. Lekin emlanganlarda boshqalarga nisbatan kasallik yengilroq kechishi ko‘p bor isbotlangan.

Olimlar ham koronavirus pandemiyasini yengishning yagona yo‘li ommaviy vaksinatsiya ekanligini takror-takror aytmoqda.

Ammo biz mazkur maqola orqali vaksina olishga yoki aksincha ish tutishga targ‘ib qilmoqchi emasmiz. Shunchaki vaksina bo‘yicha faktlarni keltirib, uning atrofidagi mish-mishlarga oydinlik kiritdik, xolos. Vaksina olish yoki olmaslik bo‘yicha tanlov o‘z ixtiyoringizda!

Muallif: Xonzodabegim A’zamova Muharrir: Dilshod Sharipov