Dunyoda Mayk Taysonni tanimaydigan kamdan kam kishi bo‘lsa kerak. U 2o yoshidayoq o‘z ismini boks tarixiga katta harflar bilan yozib qo‘ygan. U afsonaga aylandi, yuzidagi tatiurovka sabab esa hamon dunyoning eng taniqli bokschilaridan biri. Taysoning ringdagi muvaffaqiyati bilan boks qiroli Muhammad Aliga tenglashishi mumkin edi, lekin og‘ir o‘tgan bolalik uning hayotida o‘z izlarini qoldirdi, doimiy mashmashalar va qamoq bunga imkon bermadi.
Mayk uch marta uylangan, sakkiz nafar farzandi bor, 400 million dollarni yo‘qotgan, bankrot bo‘lgan, qamoqqa olingan, narkotik iste’mol qilgan, juda ko‘p ichgan. Shunga qaramay, butun hayotida davomida uning birgina muhabbati saqlanib qoldi — kabutarlarga bo‘lgan sevgi.
Maykning bolaligi Nyu-Yorkning eng kambag‘al hududlaridan biri — Bruklin sharqida joylashgan Braunsvillda o‘tgan. Bu yer avval ham eng kriminal hududlardan biri edi va hozirda ham bunday maqomdan ayrilganicha yo‘q.
Braunsvill qandayligi haqida tasavvurga ega bo‘lish uchun bo‘lajak chempionning biografiyasidagi bir lavhaga e’tibor qaratish kifoya. Yetti yoshida Tayson pedofilning qurboniga aylangan. Shunda ham bolakay chidab yashashda davom etdi, Braunsvillning asosiy qoidasi doim yodida edi — kim kuchli bo‘lsa, u doim haq bo‘ladi.
Mayk tug‘ilmasidanoq otasi oilasini tashlab ketadi. Shunday bo‘lsa ham biologik otasidan meros sifatida Tayson familiyasini saqlab qoladi. Bolakayning tarbiyasi bilan onasi Lorna Smit shug‘ullangan.
Tayson bolaligida qo‘rqoq va ojiz bo‘lgan. Ko‘zida muammolar paydo bo‘lgani uchun ko‘zoynak taqishni boshlagan. Atrofidagi hamma uning ustidan kulardi. Tug‘ishgan akalari ham u bilan hazillashish imkonini qo‘lgan chiqarmasdi.
Bir kuni mahalliy bezorilar Maykni tashlandiq uyga yog‘och qutilarni tashishga majburlaydi. Qutilarning birida kabutarni ko‘rgan Mayk bu qushni yaxshi ko‘rib qoldi. Shundan buyon kabutarlarga muhabbati o‘zgacha.
Taysonning oilasida pul bo‘lmasdi, shuning uchun kabutar sotib olish haqida gap bo‘lishi mumkin emas.
Oddiy usullardan biri tom ustida yurgan qushlarni ushlash bo‘lgan. O‘sha vaqtlarda kabutarlarni ortidan quvish katta sport turidek edi — bir vaqtning o‘zida bir nechta qush qo‘nardi va Mayk ularni ushlash bo‘yicha mutaxassisga aylanib ketadi.
Tayson boshqalarning kabutarxonasiga kirib chiqardi. Bir kuni do‘sti bilan navbatdagi kabutarxonaga kirganda uy egasi ularni tutib oladi. Jazo sifatida o‘g‘rilarni osib qo‘ymoqchi bo‘ladi. Do‘stining birinchi bo‘lib sim bilan osib qo‘yilishi Taysonni dahshatga soldi. Osilgan bolani jon talvasasida titrayotganini ko‘rgan qo‘shnilar politsiya chaqirish bilan uy egasini qo‘rqitgan. Bu hodisa bolaning ongida iz qoldirmasdan qo‘ymadi. Keyinchalik Mayk biografiyasida ushbu hodisani “qatl hukmini kutish” deb yodga oladi.
Bu vaqtda Mayk ko‘cha o‘g‘risi Barkim bilan tanishadi. Bo‘lajak boskchi kichik derazalarni sindirib ichkariga kirardi, evaziga esa o‘g‘ri uni pul, oziq-ovqat va kiyim bilan ta’minlardi. Tez orada Mayk yakka o‘zi shu ish bilan shug‘ullana boshladi. U kichik o‘g‘riga aylandi. Shunda ham o‘zini himoya qilishga qodir emasdi. Uning “sevgisi” o‘ldirilgandan keyin esa hammasi o‘zgarib ketdi.
10 yoshli Mayk o‘zining ayvonida qushlarini o‘g‘irlab ketmoqchi bo‘lgan bolalarni ushlab oladi. Bolalardan biri o‘g‘rilik oshkor bo‘lganini bilgach kabutarning boshini uzib tashlaydi. Kabutarning tanasidan oqayotgan qonni ko‘rgan Mayk g‘azablanadi va raqibini urib tashlaydi. Bungacha u hech qachon urishib ko‘rmagandi, lekin g‘azab tufayli u o‘zidan vazn va bo‘y jihatdan ustun bo‘lgan bolani ayamay kaltakladi. Bu narsa Taysonga shuhrat olib keldi, unga bo‘lgan qiziqish ortib bordi.
U ochiqchasiga o‘g‘rilik qilardi, shuning uchun axloq tuzatish muassasasi xodimlari tez-tez uni o‘z idorasiga chaqirib turardi. Tayson necha marta u yerga borganini eslay olmaydi.
Mayk navbatdagi jazoni o‘tayotgan vaqtda koloniyaga mashhur bokschi Muhammad Ali tashrif buyuradi. U axloqi og‘ir bolalar bilan suhbat o‘tkazmoqchi edi. Mayk o‘sha paytda Ali bilan bo‘lib o‘tgan suhbatdan so‘ng bokschi bo‘lishga qaror qilganini xotirlaydi.
13 yoshli Tayson Olbanidagi Trion maxsus muassasiga qabul qilinadi. U yerdagi birinchi kunidayoq bir bola bilan janjallashib jazo kamerasiga olib ketiladi. Uni sobiq professional bokschi, havaskorlar o‘rtasidagi AQSh chempioni Bobbi Styuart o‘z tarbiyasiga oladi. Mayk Styuartning so‘zlariga quloq solmaydi. Yosh yigit Bobbiga sparring tushishni taklif qiladi — agarda Mayk g‘alaba qozonsa o‘qituvchi uni tinch qo‘yishini so‘raydi. Bobbi Maykni yerga qulatadi. O‘rnidan turgan Tayson Syuartdan unga ustozlik qilishini so‘raydi.
Bobbi ikkita shart bilan unga jang sirlarini o‘rgatishga rozi bo‘ladi. Birinchidan, Tayson intizomni saqlashi, ikkinchidan, u maktabdagi darslariga ham ulgurishi lozim.
Tayson berilgan topshiriqlarni bemalol uddalay olardi. Syuart uning qo‘liga qanday “olmos” tushib qolganini anglaydi va Taysonni afsonaviy murabbiy Kasu D’Amatoning yoniga olib boradi. Bu voqea 1980-yilda bo‘lib o‘tgandi.
Keyingi yilda Taysonning onasi vafot etadi. D’Amato 15 yoshli Maykni asrab oladi. Uni uyiga olib keladi.
Kas Maykning tarbiyasi, intizomi va darslarni o‘zlashtirishi bilan shug‘ullana boshlaydi. Zalda esa Teddi Atlas Mayk bilan shug‘ullanardi. D’Amato haftada bir marta jarayonni kuzatish uchun zalga tashrif buyurardi.
O‘sha vaqtlarda Tayson AQShda mashhurlikka erisha boshlagandi. U yoshlar o‘rtasidagi Olimiya o‘yinlarida g‘alaba qozongan, Jo Kortesga qarshi birinchi jangini sakkiz soniyada yakunlagandi.
Vaqt o‘tishi bilan Maykning yashirin xarakteri oshkor bo‘la boshladi. 17 yoshida u Atlasning 11 yoshli qarindoshini bezovta qila boshlaydi. U qiz qochib ketadi, Atlas esa Taysonning uyi yoniga borib, peshonasiga qurol tiraydi. Agarda Mayk yana Atlasning oilasi atrofida o‘ralashsa aloqalar uzilishini aytadi. Shu tariqa Teddi Atlas va Mayk Taysonning hamkorligi yakuniga yetadi.
Og‘ir xarakteri tufayli Mayk Los-Anjelesda bo‘lib o‘tgan 1984-yilgi Olimpiadada qatnasha olmaydi. U ichki saralash o‘yinlarida ikki marta Genri Tillman bilan to‘qnash keladi va ikkalasida ham mag‘lubiyatga uchraydi. Ko‘pchilik Taysonni agressiv jang uslubi va kriminal o‘tmishi tufayli atayin Olimpiadaga jo‘natishmadi deb hisoblaydi. Tillman o‘sha Olimpiadada oltin medalni qo‘lga kiritadi.
Yana to‘rt yil Olimpiadani kutishni istamagan Mayk Tayson professional sportga qadam qo‘yadi
Debyut jangidan oldinroq atrofda hamma u haqida gapira boshladi. Promouterlar ESPN bilan shartnoma imzoladi va Maykka 200 ming dollar sarmoya kiritdi. 18 yoshli Tayson 1985-yil 6-mart kuni puerto-rikolik boskchi Ektor Mersedesga qarshi ilk jangini o‘tkazadi. Tayson g‘alaba qozonadi. 1985-yilning o‘zida 15 ta jang o‘tkazgan Mayk barchasida nokaut bilan g‘alaba qozonadi. Janglarning orasi bir yoki ikki haftani tashkil etardi. U raqiblariga shafqatsizlarcha zarba berardi, keyin esa uyiga, kabutarlarini yoniga qaytardi. Taysonning turmush o‘rtog‘i: “U kabutarlarga ozor bermaslik uchun ohistalik bilan qo‘liga olardi”, — deb eslaydi.
Chempionlik jangiga qadar Mayk Tayson 27 marta ringga chiqadi va barchasida g‘alaba qozonadi. 1986-yil noyabr oyida Las-Vegasda Tayson Trevor Berbikka qarshi ringga chiqadigan bo‘ldi. Aynan Berbik bundan 5 yil avval afsonaviy Muhammad Alini nafaqaga chiqarib yuborgandi. Ali Taysondan Trevorni mag‘lub etishni so‘raydi. Ikkinchi raunddayoq Berbik nokautga uchradi. Trevor juda qattiq zarbani qabul qilib oldi va ikki marta o‘rnida turishga urindi, ammo uddalay olmadi.
Mayk Tayson og‘ir vazn toifasida eng yosh chempionga aylandi (20 yosh 144 kunlik). Debyuti va chempionlik jangiga qadar muddat 1 yil-u 8,5 oyga teng. Bu rekordni haligacha hech kim takrorlay olgani yo‘q.
Taysonning g‘alabasini D’Amato ko‘ra olmadi. 1985-yil noyabr oyida 77 yoshida vafot etdi. U bankda Mayk uchun hisob ochtirgan va unga juda katta miqdorda pul tashlab ketgandi.
Berbikka qarshi jangdan so‘ng WBC kamarini qo‘lga kiritgan Mayk boshqa kategoriyadagi kamarlarni ham birma-bir egallay boshladi. WBA kamari uchun Jeyms Smitga qarshi, IBF kamari uchun Toni Takkerga qarshi ringga chiqdi. 21 yoshida og‘ir vazn bo‘yicha jahonning mutlaq chempioniga aylandi. 2 yil-u 5 oy muddatda Tayson shunday natijaga erishgandi.
Tayson yengil hayotga berilib ketdi: tungi bazmlar, alkogol mahsulotlari, narkotik moddalar. Bular o‘z ta’sirini o‘tkazmasdan qo‘ymasdi, 1990-yil 11-fevral kuni Mayk Jeyms Duglasga qarshi ringga chiqdi. Chempion oilaviy janjallar tufayli psixologik va jismoniy jihatdan juda yomon holatda edi. Shunga qaramay uning mag‘lubiyati sensatsiya bo‘ldi. Hammasi boshqacha bo‘lishi mumkin edi — 8-raundda Mayk Duglasni nokdaun holatiga tushirib qo‘ygandi, lekin hakam juda uzoq vaqt sanadi va Duglas o‘rnidan turdi (jangdan so‘ng promouter Don King o‘sha paytda jangni to‘xtatish kerakligini aytdi) va 10-raundda Maykni nokdaunga tushirib qo‘ydi. Tayson ham o‘rnidan turdi, lekin hakam allaqachon jangni to‘xtatgandi.
Shu lahzadan boshlab Mayk Taysonning faoliyatida pasayish yuzaga keldi. Keyingi 4 ta jangni yutgan bo‘lsa-da, u tungi bazmlarni davom ettiradi. Promouterlar Maykni doimo oqlashga majbur bo‘lardi. Lekin 1991-yilda 18 yoshli model Dezire Vashington bokschini zo‘rlashda ayblaganidan so‘ng, promouterlar ham Maykni qutqarib qololmadi. 1992-yil 10-fevralda Tayson 6 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi.
Oradan 3 yil o‘tib, qamoqdan chiqqan Mayk yana ringga qaytadi. U avvalgi obro‘sini qaytarib olish istagida edi. Qamoqdan chiqqanidan keyin o‘tkazgan to‘rtinchi jangida Tayson WBA bo‘yicha jahon chempioni Bryus Seldonga qarshi ringga chiqadi. Birinchi raunddayoq Tayson Seldonni nokautga uchratadi.
Keyingi jang Evander Holifildga qarshi edi. 11 raund davom etgan jangda hakam Holifildni texnik nokaut bilan g‘alaba qozonganini e’lon qildi.
Revansh jangi 1997-yilda o‘tkazildi va o‘sha mashhur quloq tishlanishi bilan yakunlandi. To‘rtinchi raundda Tayson Evanderning qulog‘ini tishlab oladi va bokschilik litsenziyasidan mahrum bo‘ladi.
Mavzuga doir: Boks olamini ostin-ustun qilgan jang. Mayk Tayson va Evander Holifild o‘rtasidagi mojaroli jangga 24 yil to‘ldi
2005-yilda Tayson Kevin Makbraydga mag‘lub bo‘ldi. Shu jangdan keyin u faoliyatini yakunlaganini e‘lon qildi. Tayson faoliyati davomida 50 ta g‘alabaga erishgan (44 tasi nokaut bilan) va 6 marta mag‘lubiyatga (5 tasi nokaut bilan) uchragan.
Faoliyatini tugatganidan so‘ng Tayson restling bilan shug‘ullana boshladi, kinolarda rol o‘ynadi. Avvalgi Tayson o‘ziga yoqmasligini o‘zi ham tan oladi. Eski odatlarini tashlab, boshqacha hayot kechirishga harakat qiladi. Taysonning faqatgina kabutarlarga bo‘lgan sevgisi o‘zgarmasdan qolgan. Los-Anjelesda joylashgan uyida uch mingga yaqin kabutarlarni boqadi. U boks tarixidagi eng buyuk bokschi bo‘lishi mumkin edi. Lekin ringdagi janglaridan ko‘ra aralashib qolgan mashmashalari bilan odamlar xotirasida qoldi.
Izoh (0)