Minskda Nexta muxolifatchi Telegram-kanali sobiq muharriri Roman Protasevich qo‘lga olindi. U uchayotgan samolyot bomba haqidagi xabar tufayli Belarusga favqulodda qo‘ndirildi. Qo‘nish haqidagi qarorni Lukashenkoning shaxsan o‘zi “Yevropani himoya qilish” uchun qabul qilgan

23-may kuni kunduz payti Afinadan Vilnyusga uchgan Ryanair aviakompaniyasi borti Minskka shoshilinch qo‘ndi, deb yozadi Meduza.

Svetlana Tixanovskayaning maslahatchisi Franak Vyachorka xabar berishicha, bortda jurnalist, Nexta Telegram-kanali sobiq bosh muharriri Roman Protasevich bo‘lgan — Nexta’dan ketganidan keyin u “Bosh miya Belarusi”deb nomlangan boshqa bir muxolifat kanalida muharrirlik qilgan.

Parvoz qilish oldidan, Nexta ma’lumotlariga ko‘ra, Protasevich uni kuzatishayotganini sezgan. Minskda yo‘lovchilarni samolyotdan tushirib, qayta tekshiruvdan o‘tkazish uchun aeroportga yo‘naltirishgan, u yerda Protasevich qo‘lga olingan.

Minsk aeroportida Ryanair samolyoti bomba o‘rnatilgani haqidagi signaldan keyin qo‘nishni amalga oshirganini ma’lum qilishgan — qo‘nish haqida, go‘yoki, uchuvchilarning o‘zlari ruxsat so‘ragan. Shu bilan birga, Vilnyus xalqaro aeroporti (reys o‘sha yerga yetib borishi kerak edi) kommunikatsiyalar bo‘limi rahbari Lina Beyshene shunday dedi: “mening bilishimcha, ekipaj a’zosi va yo‘lovchi o‘rtasida nizo kelib chiqqan. Samolyot ayni paytda muvaffaqiyatli qo‘ngan. Bizda boshqa rasmiy ma’lumot yo‘q”. Nexta’da ma’lum qilishlaricha, dastlabki axborotga ko‘ra, ekipaj bilan janjalni parvoz chog‘ida KGB xodimlari uyushtirgan, ular bortda portlovchi qurilma bor deb qat’iy turib olgan. Oxir-oqibat ekipaj favqulodda qo‘nish uchun ruxsat so‘rashga majbur bo‘lgan.

Aleksandr Lukashenkoning matbuot xizmatiga yaqin “Birinchining puli” Telegram-kanali reys qo‘nganidan keyin darhol “Belarus Yevropani himoya qildi” degan sarlavhali postni e’lon qildi. Unda “Vaziyat haqida prezidentga ma’lum qilindi. Lukashenko e’tirozsiz buyruq berdi: samolyot ortga qaytarilsin va qabul qilib olinsin”, — deya ta’kidlanadi.

Shuningdek, “Birinchining puli” qayd etishicha, samolyot Litva bilan chegara yaqinida bo‘lgan: “Lekin aynan Minskka murojaat qilishdi. Demak, diktator ham ishga yarab qolgan!”

Minsk aeroportida esa mina o‘rnatilgani haqidagi ma’lumot ayni paytda tasdiqlanmaganini xabar qilishdi. “Birinchining puli” qo‘shimcha ma’lumot berishicha, Lukashenkoning farmoni bilan “yo‘lovchi samolyotiga hamrohlik qilish uchun” osmonga MiG-29 qiruvchisi ko‘tarilgan.

“Rejim Belarusning eng yirik mustaqil Telegram-kanallari muharriri bo‘lgan odamni jazolash uchun bortdagi yo‘lovchilar xavfsizligini va butun fuqarolik aviatsiyasini tahdid ostiga qo‘ydi… Biz allaqachon Ryanair ofisiga va Fuqarolik aviatsiyasi xalqaro tashkilotiga (ICAO) murojaat qilib, hodisa holati yuzasidan surishtiruv boshlashni va Belarusni ICAO’dan chiqarib yuborishgacha bo‘lgan choralarni ko‘rishni talab qildik”, — deb yozdi Svetlana Tixanovskaya Protasevich hibsga olinganidan keyin.

Nexta va Nexta Live kanallari Belarusda Aleksandr Lukashenkoga qarshi norozilik namoyishlari fonida ommalashib ketdi. 2020-yil avgustida ommaviy ko‘cha aksiyalari boshlanib ketgach, kanallarga ikki milliondan ortiq odam obuna bo‘ldi. 2020-yil noyabrida Roman Protasevich va Nexta asoschisi Stepan Putilo (ikkalasi ham o‘sha vaqtda Yevropada yashardi) Belarus KGBsi tomonidan terrorchilik faoliyatiga aloqador jismoniy shaxslar ro‘yxatiga kiritilgan edi. Protasevich va Putilo mamlakatning butun tarixi davomida ushbu ro‘yxatga kiritilgan birinchi belarusliklarga aylandi. Nexta Telegram-kanalining o‘zi va uning logotipi ayni paytda Belarus hududida ekstremistik materiallar deb tan olingan.

Protasevich qo‘lga olinganidan keyin ijtimoiy tarmoqlarda u Belarusda o‘lim jazosiga hukm qilishi mumkinligi haqida ma’lumot tarqala boshladi. Mamlakatda haqiqatan ham, terroristic jinoyat uchun o‘lim jazosigacha bo‘lgan jazo ko‘zda tutilgan, ammo hozirgi paytda Protasevichga (Putiloga ham) nisbatan terrorchilik ayblovlari ilgari surilmagan. Shu bilan birga, Belarus Tergov qo‘mitasi jurnalistlarga Minskda ommaviy tartibsizliklar uyushtirish hamda hukumat va militsiyaga nisbatan “ijtimoiy dushmanlik uyg‘otish” ayblovini ilgari surgan. Ushbu moddalar o‘lim jazosini ko‘zda tutmaydi, ammo uzoq muddatga ozodlikdan mahrum etishni nazarda tutadi: tartibsizliklar uyushtirganlik uchun — 15 yilgacha, “dushmanlik uyg’otganlik uchun” — 12 yilgacha. Ayni paytda Protasevichning o‘zi qo‘lga olinishidan avval reysning boshqa yo‘lovchilariga Belarusda uni o‘lim jazosi kutayotganini aytgan. Hibsga olish bilan bog‘liq boshqa tafsilotlar hali aniq emas. Belarus Davlat televideniyesi qayd etishicha, samolyot Protasevich sababli qo‘nmagan, qo‘lga olish esa shunday amalga oshgan: “U sevgan qizi bilan uchayotgan ekan, qiz avtobusda (aeroportda) uni suratga tushirib, quvg‘indagi boshqa blogerga yuborgan. U esa suratni Telegram’ga joylagan va militsiya ma’lumotga nisbatan harakatga kirishgan”.

Keyinroq Ryanair samolyot bortidagi bomba haqidagi signal Minskdagi dispetcherlardan kelib tushganini ma’lum qildi. Samolyotda 123 nafar yo‘lovchi bo‘lgan.

Litva prezidenti Gitanas Nauseda Belarus hukumatidan Nexta Telegram-kanali sobiq muharriri Roman Protasevichni zudlik bilan ozod etishni talab qildi.

“Men talab qilamanki, Belarus rejimi qo‘lga olingan shaxsni zudlik bilan ozod qilsin hamda unga va samolyotning qolgan barcha yo‘lovchilariga Vilnyusga parvozni davom ettirish imkonini bersin. Men NATO bo‘yicha ittifoqdoshlarga va Yevroittifoqqa murojaat qilib, ularni Belarus rejimi xalqaro fuqarolik aviatsiyasi uchun solayotgan xavfga tezlikda chora ko‘rishga chaqiraman”, — deb yozdi Nauseda o‘z Facebook’ida.

Xalqaro hamjamiyat, deya ta’kidladi u, bunday hodisalar boshqa tajrorlana olmasligi uchun shoshilinch choralar ko‘rishi kerak. “Men bu haqda ertagayoq Bryusselda boshlanadigan Yevropa kengashi majlisida ggapiraman”, — dedi Litva prezidenti.

Litva Tashqi ishlar vazirligi, o‘z navbatida Belarus ishlari bo‘yicha muvaqqat ishonchli vakilni chaqirib, undan Protasevich uchgan samoyotning barcha yo‘lovchilari zudlik bilan ozod etilishini talab qildi.

“RIA Novosti” Minsk aeroporti ma’muriyatiga tayanib xabar qilishicha, Ryanair samolyoti Belarus poytaxti aeroportidan uchib ketdi. Ushbu reys yo‘lovchilari Minsk aeroportida qariyb yetti soat davomida qolib ketgan.

Belarus muxolifati yetakchilaridan biri Pavel Latushko ma’lum qilishicha, undagi ma’lumotlarga qaraganda, Vilnyusga Minskdan 2 nafar Belarus fuqarosi va 4 nafar Rossiya fuqarosi uchib ketmagan.