“Tirik qolsam boraman, bo‘lmasa rozi bo‘l”. Sardoba toshqiniga birinchilardan bo‘lib yuzma-yuz kelgan Davlat hikoyasi

Bir yil avval, 1-may kuni Sirdaryo viloyati naqafat o‘z tarixida, balki butun O‘zbekiston tarixida misli ko‘rilmagan falokat — to‘g‘on yorilishi va undan keyingi toshqin balosiga uchragan edi. Sardoba suv omboridan toshib chiqqan suvning dastlabki vayronkor zarbasini, tabiiyki, Sardoba tumanining mahalla va qishloqlari o‘ziga qabul qilgan. Tumanning “Qo‘rg‘ontepa” mahallasida yashovchi Davlat Rahmonov unga 5 yoshidan beri qulog‘iga quyib kelingan suv balosi bilan birinchilardan bo‘lib yuzma-yuz kelgan inson.

Biz Davlat akani tasodifan topdik. Rejamiz bo‘yicha toshqin vaqti o‘z jonini xatarga qo‘yib bo‘lsa-da, chorasiz hamyurtlariga yordam qo‘lini cho‘zgan qahramon yigit bilan suhbatlashishimiz kerak edi. O‘sha falokat tongidagi manzarani tasavvur qilish uchun qorong‘u aralash qishloqqa kirib borganimizda, qahramonimiz kela olmasligi ma’lum bo‘ldi. Ammo taqdir bizni boshqa qahramon — Davlat aka bilan uchrashtirdi. Unga bir yil avvalgi fojiali tongda aynan u sabab omon qolgan oddiy odamlar yo‘l boshladi.

Suv oqizib ketgan uyi to‘g‘onning shundoqqina oldida bo‘lgan Davlat akani biz qahramon deyapmiz, vaholanki o‘zida qahramonlik da’vosi yo‘q, o‘sha voqealarni eslagisi kelmaydi hatto. Gapirgani sayin asabiylashayotgani seziladi. 1-mayga o‘tar oqshomda ayoli bolalari bilan birga kenja qizining tug‘ilgan kuniga atab tort pishirganini eslaydi, ammo u tort suvlarda oqib ketgan. Uyi, uydagi xotira suratlari va otasidan yodgor egar bilan qo‘shilib oqib ketgan.

“Yarim kechasi televizor ko‘rib yotgandim, bir payt nimadandir seskanib, cho‘chib joyimdan turdim. Xotinim xonaga kirib keldi-da, chiroqni yoqdi. ‘Qizlar namoz o‘qishga turdi, ularni qo‘rqmasin deb yonida turibman’, dedi. Shu vaqt qayerdandir shovullagan ovoz keldi. Ovoz borgan sari kuchayavergach, xotinimga ‘tashqarini qara-chi’, dedim. Derazani ochishi bilan uyga qish chillasidagidek sovuq kirdi”, — deb eslaydi Davlat aka. Er-xotin darhol tashqariga otilib chiqib, uyi yonidagi “ribxoz” (baliqchilik xo‘jaligi)ning tepasiga chiqqan — Sardoba suv omboridan toshib chiqqan suv sharshara bo‘lib tushardi.

Davlat akaning rafiqasi “ribxoz” ishchilarini uyg‘otish uchun yugurib ketgan, erkak esa bolalarini uyg‘otgan, molxonadagi chorvasini kanal bo‘yiga haydagan. Ayol qaytib kelganida, uy tizzabo‘yi suv ichida edi. “Soat taxminan 4:00—4:20 edi. Anig‘ini eslolmayman, lekin o‘rnimdan turib, 20 daqiqa ichida molimni chiqargan bo‘lsam, 20 minut davomida telefon qilganman-da”, — deydi u. Davlat Rahmonov qo‘lida bor barcha raqamlarga, avvalo aka-ukalariga, tinmay telefon qilavergan — shu tariqa, buni hatto o‘zi ham yaxshi anglamay, o‘nlab, ehtimol yuzlab odamlar hayotini saqlab qolgan.

Davlat aka va uning ukalari yo‘l-yo‘lakay, uyma-uy qo‘ni-qo‘shnilarni ogohlantirib, uyg‘otarkan, kimdir ular aytayotgan gapga ishongan, kimdir esa yo‘q. Suvni ko‘rmaguncha qochishni xayoliga ham keltirmaganlar bo‘lgan. “Men, endi, daladan kanal bo‘ylab chorvani haydayapman, menga o‘xshagan chorvasi borlarga ‘qoch, suv urdi, qoch, qoch!’ deb. Uning orasida kimlargadir telefon qilganman. Hozir aniq eslay olmayman, ammo odamlar endi aytyapti, ‘bizga telefon qilgansiz’ deb”, — deb eslaydi Davlat aka.

Uning aytishicha, kutilmagan falokat oldida karaxt holga tushib qolganlar ham bo‘lgan, biroq u ko‘zi yoshga to‘lgan yetti farzandi tufayli, ularni ruhlantirishim kerak deb hisoblagani uchun o‘zini qo‘lga olgan. “O‘sha payt ko‘zimga hech narsa ko‘rinmagan. Farzandlarim yig‘lab, baqirganida ‘jonni bergan ham, oluvchi ham Alloh, kalimangni qaytarib qochaver, Xudoning o‘zi asraydi’, deganman... Lekin o‘zimdan o‘tganini o‘zim va Xudo biladi... Xudoning karami kengligi shunchalikki, xalqni bomdod namozi, sergak paytida asradi. Tun soat 1:00—2:00 da bo‘lganida, hech kim ulgurmas edi”, — sokin gapiradi u.

U oilasi bilan birga 5 kilometrcha qochgan. Keyin oldidan ukasi traktori bilan chiqqan. “Farzandlarimni traktorga ortib, xotinimdan rozi-rizolik olib, ‘Tirik qolsam boraman, bo‘lmasa rozi bo‘l’, deb ularni yubordim”. “5-sovxoz”ga yetganda tirkamasida 20—30 kishi bo‘lgan traktorning g‘ildiragi chiqib ketgan, yaxshi ham traktor rulida bo‘lgan uka muammoni vaqtida payqab qolgan, yo‘qsa... Hozir 3-sinfda o‘qiyotgan qizi qancha umr ko‘rsa ham, har doim iztirob bilan yashashini, “tug‘ilgan kunimda shunday bo‘lgan edi” deb eslashini afsus bilan ta’kidlaydi.

Toshqin vaqtida odam uyidan nimalarni oladi? Davlat aka faqat chorvasini haydagan, axir, omon qolsa, “ertaga yashash kerak, yeb-ichish kerak, hujjat arxivda turibdi-ku”, topsa bo‘ladi. Suv Davlat akaning uyidan faqat fundament (poydevor)ni qoldirgan, qolgan hamma narsa — mebel, idish-tovoq, ko‘rpa-ko‘rpacha, fotosuratlar, hamma-hammasi oqib ketgan. “Uyimni 10 kun huv anavi ko‘prikdan tomosha qildim, yaqin kelishga yuragim betlamadi”, — deydi.

Odamzodni og‘ir xayollardan qutqaradigan tasodiflar borligi rost. Davlat aka otasidan yodgor qolgan qariyb 60 yillik egarni qaytadan topadi — u 5 kilometr pastgacha oqib, bir joyda qolgan, uni mol boqib yurgan bolalar topib olgan. “Uch yashar toyga ham, ikki yashariga ham tushardi. Bir bola eshagiga urib yurgan ekan, shu boladan qaytarib oldim. Egarni olgach, uyim ham esimdan chiqib ketdi. Chunki katta otamdan bitta yodgorlik shu”, — deydi u.

“Qo‘rg‘ontepa” mahallasining Davlat aka yashagan qismi hozir keng bir bo‘shliqqa aylangan, toshqingacha esa gavjum bir mahallaga aylangan edi. “Ko‘chamiz deyarli to‘lgan, odamlar uylar solgandi. 50 tacha xonadon bor edi, daraxtlar, ekinlar — hammasi oqib ketdi. Bu yerda endi yashab bo‘lmaydi deganlarni ko‘rdim, ammo men hech qayerga ketmayman, shu yerning odamlariga o‘rganganman”, — deydi u, bo‘lgan falokatni esa “Xudoning bir sinovi” deb biladi.

Davlat Rahmonov boshidan kechirganlarini unuta olmasa ham, shukronalar keltiradi. Gaz nimaligini bilmagan qishloqqa bugun gaz kelgan, elektr ta’minoti esa uzluksiz.

“Prezident ‘Hali suv urgani yaxshi bo‘ldi deysizlar’ degandi. Ko‘rib turibsizlar, uylarni solib berdi, uyi yo‘qlarga uy berdi — bundan ortiq bo‘lmaydi. Bitta ota-ona o‘n-yigirma yillab ne-ne mehnat, azoblar bilan uy soladi. Bitta cho‘pini, kesakni qo‘yish oson emas. Lekin 37 ta domni qurish uchun davlatning hazilakam mehnati, mablag‘i ketgani yo‘q”, — deydi chin qoniqish bilan Davlat aka.

“Ammo kimga qanday”, — deydi u. “Bandasining ko‘nglini hech topa olmaysiz”, — deydi u.

Mualliflar:Musulmonbek Ibrohimov, Mustahkam Tangriyorova

Matnni tayyorladi:Mirolim Isajonov

Muharrir: Muhrim A’zamxo‘jayev