Amir Temur xiyoboni: kecha va bugun (foto)

9-aprel – buyuk Sohibqiron Amir Temur tavallud topgan sana. Bu yil O‘zbekistonda uning 685 yillik yubiley sanasi nishonlanmoqda.

Toshkentdagi Amir Temur nomidagi xiyobon — shaharning alohida belgilangan maydoni, boshlang‘ich koordinatasi timsolidir. Madaniyat, san’at, fanning alohida gullagan payti o‘sha davr bilan belgilanadi.

1994-yil 31-avgust, Mustaqillik bayrami arafasida taniqli haykaltarosh Ilhom Jabborov bronzadan quyma yasagan Amir Temur haykali Toshkent aholisiga taqdim etildi. Haykaltarosh akademik maktab vakili, usta haykaltarosh ko‘p marotaba dunyo bo‘ylab sayohat qildi: Meksikada Rivera, Orasko va Sikeyros haykallarini ko‘rib o‘z ijodini qayta nigohidan o‘tkazdi. Aynan shu ijodiy safar natijasida Badiiy akademiya akademigi, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi Ilhom Jabborov otliq Amir Temur haykalini mana shunday ajoyib ko‘rinishda yaratdi.

Amir Temur shaxsini Toshkentning markaziy qismi ramzi sifatida tanlash tasodifiy emas. Buyuk sarkarda va davlat arbobi, o‘zbek davlatchiligi asoschisining timsoli poytaxt aholisini mustaqil davlatni yaxlit birlashtirishga, buyuk ajdodlarning ezgu ishlarini davom ettirishga chaqiradi. Haykal Amir Temurning o‘tirgan holatini ifoda etadi. Hukmdor jangovar kiyimda, go‘yoki g‘alabali yurishdan qaytmoqda, chap qo‘li bilan olovli otini jilovlamoqda, o‘ng qo‘li uni kutib olayotgan odamlar uzra ko‘tarilgan va mamlakatda tinchlik, osoyishtalik hukm surishini ma’lum qilmoqda. Hukmdorning viqorli salobati va yarim bukilgan qo‘li farovonlik va taraqqiyot ramzidir. Haykal o‘rnatilgan tagkursida esa buyuk Temurning “Kuch – adolatdadur” shiorining to‘rt tilda yozilganligini ko‘ramiz.

2009-yil noyabrida hukumat qaroriga muvofiq Amir Temur xiyoboni tubdan qayta tiklandi: yoshi 100 dan o‘tgan keksa daraxtlar kesib tashlandi. Aynan shu bog‘ yuz yildan ortiq vaqt davomida xiyobonda eng jazirama issiq ob-havoda ham salqinlikni ta’minlar edi. “Skver”dagi chinorlarni kesib tashlash shahar ma’muriyatining so‘nggi yillardagi eng shov-shuvli va muhokamalarga sabab bo‘lgan qaroriga aylandi. Hozirga qadar ko‘pchilik toshkentliklar uning tarixini xiyobonni “yo‘q qilgungacha” va “undan keyingi” davrga bo‘lib kelishadi.

Daraxtlar kesilgach, xiyobon hududida hashar uyushtirilib, tanib bo‘lmas darajada o‘zgartirildi, ko‘rkam, go‘zal va shinam bog‘-xiyobon vujudga keltirildi. Turli manzarali daraxtlar, gullar ekilib, zamonaviy favvoralar o‘rnatildi.

“Daryo” haykal o‘rnatilgan vaqtdan bugunga qadar bo‘lgan qiyofasi aks etgan suratlarni bo‘lishadi.

Amir Temur haykali shahardagi asosiy yodgorlik sanaladi. Amir Temur o‘rta asrlarning kuchli siyosiy arbobi va sarkardasi bo‘lib, 200 yil hukm surgan va Kavkazdan Xitoygacha, Sibirdan Hindistongacha hududni egallagan yirik va yagona imperiyani tuzgan. Temurning salobatli turishi va yuqoriga cho‘zilgan qo‘li homiylik, xalqqa tinchlik va xotirjamlik va’da berishining ramzi.