XIX asrning sirli falokati. Atlantikada izsiz g‘oyib bo‘lgan “Glazgo” kemasi haqida
Garchi Atlantika bo‘ylab kemalarning tez suzishi, poyga uyushtirishi xavfli bo‘lsa ham, buning ortidan ko‘plab kemalar halokatga uchragan, g‘oyib bo‘lgan bo‘lsa ham ko‘pchilikni “Moviy tasma”ni qo‘lga kiritish o‘y-hayoli tinch qo‘ymadi. “Daryo” 400 ga yaqin yo‘lovchi bilan Liverpuldan Filadelfiyaga yo‘l olib, Atlantikada sirli ravishda g‘oyib bo‘lgan “Glazgo” kemasi haqida hikoya qiladi.
“Moviy tasma” va yo‘nalish tarixi
“Moviy tasma” — bu Shimoliy Atlantika okeanidan o‘tishda tezlik ko‘rsatkichlari uchun okean kemachilariga beriladigan sovrin. U 1934-yilgacha shartli ravishda mavjud bo‘lib, moviy rangda bo‘lgan. Tasma vimpel ko‘rinishiga ega bo‘lib, uni yutib olgan rekordchilar kemasining ustuniga osib qo‘yishar edi. Aynan shu yili Atlantika okeanida raqobatlashayotgan kemalar orasida tezlik bo‘yicha birinchi o‘rinni aniqlash uchun maxsus xalqaro qo‘mita tashkil etildi.
Atlantika okeanidan doimiy qatnovlar 1818-yilning 4-yanvarida boshlanadi. Black Ball kompaniyasining “Kurir” pochta kemasi katta partiyadagi yuk va 6 yo‘lovchi bilan Atlantika orqali Liverpuldan Amerika tomon yo‘lga chiqishi kerak edi. Biroq ob-havoning yomonligi tufayli kema kechikish bilan jo‘nab ketadi va birinchi muntazam transatlantik safar 5-yanvar kuni xuddi shu kompaniyaning Nyu Yorkdan jo‘nab ketgan “Jeyms Monro” kemasi tomonidan amalga oshiriladi.
Safar taxminan bir oy davom etar edi. Shu sababli kema egalari boy yo‘lovchilarga ko‘proq pul evaziga yuqori tezlik, harakat xavfsizligi va iloji boricha mukammal dengiz xizmati taklif qilishdi. 1830-yilga kelib, kemalarda “uchinchi klass” paydo bo‘ldi. Unda yo‘lovchilar soni 500 ga yetishi mumkin edi, sharoit esa — umuman yo‘q. Xuddi shu davrda tezlik rekordi yangilandi — 15 kun-u, 18 soat. Shuningdek, ba’zi antirekordlar ham bo‘ldi. Bir kemaning safari 100 kun davom etdi va shu tufayli ba’zi yo‘lovchilar charchoqdan vafot etdi.
“Glazgo” kemasi
Inman Line kompaniyasi tomonidan bir vintli yo‘lovchi tashish uchun mo‘ljallab yaratilgan paroxod umumiy 480 nafar inson bilan 1854-yilning martida Liverpuldan Filadelfiyaga borishda izsiz g‘oyib bo‘ladi.
“Glazgo” 1854-yilning 1-martida bortida 480 kishi bilan Liverpulni tark etadi. Salonda 111 yo‘lovchi, kabinada esa 293 nafar yo‘lovchi bo‘lgan. Uning ekipaji 76 kishidan iborat edi: 5 ta sardor va ofitser, 1 jarroh, 1 xazinachi, 4 muhandis, 6 ta o‘t o‘chiruvchi, 5 ta ko‘mirchi, 19 ta styuard va ofitsiant, 1 styuardessa va 30 ta malakali dengizchi. Kema Kapitan K. Morrison boshchiligida yo‘lga chiqqan. Bu uning birinchi mustaqil safari edi, lekin u ko‘p vaqt davomida kapitanning katta yordamchisi bo‘lib kelgan. Uning Atlantika okeanini suzib o‘tishda katta tarjibasi bor edi. Kema Filadelfiyaga 1854-yilning 25-martida yetib borib, keyin ortga qaytishi zarur edi.
“Liverpul” dan ketganidan so‘ng kemadan birorta xat-xabar kelgani yo‘q. “Glazgo” ning “singlisi” “City of Manchester” 8-mart kuni Filadelfiyadan qaytishda ko‘plab aysberglarga duch kelgani ta’kidlanadi. Boshqa kemalar muz ko‘p yillar davomida kuzatilganidan ko‘proq ekanligini aytishgan. Odatda paroxodlar katta aysberglar va muz maydonlarida suzib yurgan. Kemadan xabar kelmagach, ular “Glazgo” muzda qolib ketdi, deb xulosa qilishgan. Kema suv, ko‘mir va oziq-ovqatlar bilan yaxshi ta’minlangan bo‘lgan. Shuncha vaqt davomida hech qanday xabar kelmagan, sirli ravishda g‘oyib bo‘lgan kema 1854-yilning may oyi oxiriga kelib rasman yo‘qoldi deb e’lon qilingan. “Glazgo” va undagi yuklar 50 ming funt sterlingga sug‘urta qilingan edi.
Uning taqdiri haligacha noma’lum bo‘lib qolmoqda. O‘sha vaqtda gazetalar kemaning taqdiri haqida turli taxminlar e’lon qilishadi. Ammo ular bir-biriga to‘g‘ri kelmas edi. Shu yilning 25-oktabrida “Glazgo shahri” deb nomlangan zarhal harflar bilan yozilgan kema kamonining bir qismi Kempbeltaun (Shotlandiya) yaqinida Ballokgayr qirg‘og‘ida topilgani haqida xabar beriladi. Biroq yana bir kema boshqa xabarni beradi. Unga ko‘ra oktabr oyi oxirida Glazgo 416 tonna suv bilan Muir boshchiligida Klayddan Kalkuttaga suzib ketgan. U bo‘ronlar paytida ushbu hududga tushib qolgan bo‘lishi mumkin, ammo u yana yo‘lda davom etgan. Xuddi shu vaqtda Kilbrannanda Glazgo shahri tasvirlangan eshitish vositasi topilgan. Bu yuqoridagi Kempbeltaundagi topilmaga bog‘liq bo‘lishi mumkin.
“Glazgo” haqida uzoq va yaqin tarixda ham hech qanday ma’lumot yo‘q. Atlantika. 480 yo‘lovchi. “Glazgo”. Izsizlik.
Mirjalol Qosimov tayyorladi.
