Sirdaryo viloyatidagi Sardoba suv omborini qayta tiklash bo‘yicha Vazirlar Mahkamasining yopiq (xizmat doirasida foydalanish uchun) qarori qabul qilingan. Bu haqda Qurilish vazirligining Loyiha-qidiruv tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish boshqarmasi boshlig‘i Nasrullo Boboyev “Daryo” muxbiri Musulmonbek Ibrohimov bilan suhbatda ma’lum qildi.
Boboyevning so‘zlariga ko‘ra, qaror asosida juda katta hajmdagi muhandislik-qidiruv ishlari amalga oshirilmoqda, xususan, laboratoriya tahlillari olinib, ilmiy-texnik asoslash maqsadida izlanishlar davom etyapti.
“Obyektning amaldagi holati dastlabki loyiha yechimlariga qanchalik muvofiqligi ham tekshirilmoqda. Bu o‘rganishlar ertaga shunday noxush holat yana takrorlanmasligi, shu kabi falokatlarning oldini olish uchun qilinmoqda”, — dedi vazirlik mas’uli.
Suv omborini qayta qurish bo‘yicha loyiha tashkiloti tomonidan loyiha-smeta hujjatlari ishlab chiqilgan bo‘lib, unga ko‘ra obyektda tiklash ishlari ikki bosqichda amalga oshiriladi. Biroq mas’ul qurilish muddatlarini ochiqlay olmasligini bildirgan.
“Sababi — bu xizmat doirasida foydalanish uchun belgilangan hukumat qarori. Hukumat tomonidan grafik qilingan va mas’ul xodimlar belgilangan. Reja bo‘yicha tegishli vazirlik va idoralarning biriktirilgan tashkilotlari o‘z ishini qilmoqda”, — dedi Boboyev.
Birinchi bosqichda to‘g‘on yon-bag‘irlarida hosil bo‘lgan yoriqlarni texnik nuqtayi nazardan bartaraf etish va qayta ishga tushirish ko‘zda tutilgan. Bunda ularning suvni qabul qila olish qobiliyati va boshqa ilmiy-texnik izlanish natijalari o‘rganib chiqiladi.
“Xulosalar qabul qilinib, ilmiy-texnik izlanishlar yakunlangach, to‘g‘onni tiklash ishlari ikki bosqichda amalga oshirish rejalashtirilgan”, — dedi Boboyev. Uning qo‘shimcha qilishicha, hozirda Suv xo‘jaligi vazirligi mutaxassislari boshchiligida omborning suv bosimiga bardoshlilik qobiliyati, unga aslida qancha miqdorda suv to‘ldirish mumkinligi ilmiy o‘rganilmoqda.
“Holat qo‘shni davlatlarga ham taalluqli bo‘lgani bois ilmiy o‘rganishlarga nafaqat mahalliy mutaxassislar, balki chet el ilmiy-tadqiqot markazlari ham jalb qilingan. Bunda bir nechta mustaqil ekspertlar guruhi qilingan ishlar natijalarini tahlil qiladi va o‘z xulosalarini beradi. Shundan kelib chiqib, keyingi bosqich ishlari davom ettiriladi”, — dedi Boboyev.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020-yil may oyida qilgan chiqishida “bu suv toshqini biz uchun achchiq saboq bo‘lgani”, shu sababli suv ombori masalasida xalqaro ekspertlarni jalb etgan holda to‘g‘onning barcha dambalari chuqur ekspertizadan o‘tkazilishi, “faqat shundan keyingina yakuniy xulosa” chiqarilishini ta’kidlab o‘tgan edi.
“Bu yerga Fransiya, Turkiya, Rossiya, Osiyo mamlakatlaridan dunyoning eng zo‘r ekspertlari keladi. Ular shu falokatning oldini olish mumkinmidi, sababi nima degan masalalar bo‘yicha xolisona baho beradi. Ikkinchidan, kelajakda bu suv omboridan qanday foydalanamiz, bu balo yana takrorlanmasligi uchun qanday choralar ko‘rish kerak — buni sizlar bilan maslahat qilib, keyin tiklaymiz”, — deya qo‘shimcha qilgandi davlat rahbari sardobaliklar bilan muloqot vaqtida.
O‘n minglab odamlar tinchini buzgan falokat
2010—2017-yillarda 1,2 trillion so‘m evaziga qurilgan, rasmiy OAV tomonidan “asr qurilishi” deb e’tirof etilgan Sardoba suv ombori to‘g‘onlaridan biri 2020-yil 1-may kuni yorilishi oqibatida yirik suv toshqini yuz bergan edi. Keyinchalik ushbu holat matbuot tomonidan “asr fojiasi” deya ta’riflandi.
Hodisa oqibatida Sirdaryo viloyatining Sardoba, Oqoltin va Mirzaobod tumanlarida yashovchi 89 450 nafar aholi xavfsiz hududlarga ko‘chirilgan (voqeadan bir oy o‘tib, ularning salkam 76 foizi yashash manziliga qaytgan, biroq oktabr oyida 9386 kishi hali ham evakuatsiya qilingan joylarida qolayotgan edi).
Toshqin vaqtida kamida olti kishi halok bo‘lgan, bir kishi — Milliy gvardiya xodimi bedarak yo‘qolgan. Qidiruv-qutqaruv tadbirlari davomida yuzlab odamlar xavfsiz hududlarga ko‘chirilgan. Xususan, vertolyotlar yordamida toshqin hududida, suv qurshovida qolib ketgan 200 ga yaqin fuqaro qutqarilgan.
Toshqin oqibatida Sirdaryodagi 4710 ta xonadonga zarar yetgan, shundan 2211 ta uy yashash uchun butunlay yaroqsiz holga kelgan, 2499 tasi esa ta’mirtalab bo‘lib qolgan. Ko‘plab yo‘llar, ko‘priklarga zarar yetgan, kommunikatsiyalar ishdan chiqqan, 6 ming uy hayvoni qurbon bo‘lgan, 20 ming gektar ekin yeri suv ostida qolgandi.
Sardoba toshqini oqibatlarini bartaraf etish uchun O‘zbekiston hukumati kamida 1,5 trillion so‘m pul ajratgan. Ushbu mablag‘lar hisobidan (855 milliard so‘m evaziga) toshqin oqibatida uysiz qolgan oilalarga Sardoba (37 ta), Mirzaobod (9 ta) va Oqoltin (40 ta) tumanlarida jami 86 ta besh qavatli uy qurildi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev fojiadan so‘ng, 15-may kuni sirdaryoliklar bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvda toshqindan zarar ko‘rgan 4,5 mingdan ziyod xonadon egalarining har biriga prezidentdan 40 million so‘mlik moddiy yordam, shuningdek, maishiy texnikalar to‘plami sovg‘a sifatida topshirilishini e’lon qilgan edi.
Bundan tashqari, rossiyalik o‘zbek milliarderi Alisher Usmonov sirdaryoliklar uchun 10 million dollar xayriya mablag‘i ajratgan. Shuningdek, O‘zbekistonning barcha burchaklaridan va xorijdagi o‘zbekistonliklar tomonidan suv toshqinidan jabrlanganlar uchun xayriya yordamlari yuborilgan edi.
“Fursatdan foydalanib, jabr ko‘rganlarga yordam ko‘rsatayotgan bag‘rikeng, saxovatpesha va hamdard xalqimizga yana bir bor o‘zimning samimiy minnatdorchiligimni izhor etaman”, — degandi o‘shanda prezident Shavkat Mirziyoyev.
Qozog‘iston tomoni to‘g‘onning qayta tiklanishiga munosabati
Suv toshqini O‘zbekistondan tashqari Qozog‘istonga ham zarar yetkazgan — o‘zbekistonlik rasmiylar “suvning bir tomchisi ham” qo‘shni davlatga o‘tmasligi uchun har qancha harakat qilmasin, ofat 30 ming qozog‘istonlikning xavfsiz hududlarga ko‘chirilishiga, 14 ta aholi punktidagi yuzlab xonadonlar suv ostida qolishiga sabab bo‘ldi. “Ushbu kutilmagan texnogen ofat nafaqat aholimizga, balki qo‘shni qozoq birodarlarimizga ham ortiqcha tashvish va ziyon yetkazganidan juda ham xijolatdamiz. Ularning aholi yashash joylari va ekin maydonlari zarar ko‘rganidan, albatta, biz juda afsusdamiz”, — degandi prezident Shavkat Mirziyoyev 5-maydagi chiqishida.
Shu bois ham O‘zbekiston tomoni bir vaqtning o‘zida nafaqat o‘z hududida, balki qo‘shni Qozog‘iston hududida ham toshqin oqibatlarini bartaraf etish bilan band bo‘ldi. Ayni vaqtda, O‘zbekiston tomoni toshqindan aziyat chekkan Maqtaaral tumanidagi infratuzilmalarni, turar joylarni qayta tiklash ishlariga ham hissa qo‘shishga majbur bo‘ldi. Ayni vaqtda Qozog‘iston rasmiylari O‘zbekiston Sardoba suv omborini qo‘shni mamlakatlar bilan kelishmay, ularni loyiha tafsilotlaridan to‘liq boxabar qilmay qurganlikda ayblay boshladi.
O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasidagi “Daryo” manbasining ma’lum qilishicha, ikki mamlakat hukumat rahbarlari Sardoba suv omboridagi falokat masalasida muzokara olib borgan. Muloqot chog‘ida Qozog‘iston tomoni O‘zbekiston suvga bo‘lgan minimal ehtiyojlarini hisobga olgan holda, suv omborini qayta qurishga qarshi emasligini bildirgan.
“Barcha aybdorlar qonun oldida javob beradi”
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020-yil 5-may kuni bo‘lib o‘tgan videoselektor yig‘ilishida Sardoba fojiasi bo‘yicha “barcha aybdorlar qonun oldida javob berishi”ni ma’lum qilgan edi.
“Xalqimiz bir narsadan ko‘ngli to‘q bo‘lishi kerak, hech qanday ortiqcha gap-so‘zlarga va mish-mishlarga o‘rin bo‘lmasligi lozim. Mening topshirig‘imga ko‘ra huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan suv toshqini bilan bog‘liq voqea yuzasidan obyektiv, xolis va keng qamrovli tergov harakatlari boshlangan. Xalqimizni ishontirib aytaman, tergov yakunlari bo‘yicha barcha aybdorlar, kim bo‘lishi va egallab turgan lavozimidan qat’i nazar, qonun oldida javob beradi”, — degandi prezident.
21-dekabr kuni Oliy sudning Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati Sardoba suv omboridagi avariya bilan bog‘liq jinoyat ishini ko‘rib chiqishni boshladi. Ish bo‘yicha “O‘zbekiston temir yo‘llari” kompaniyasining “Gidrotexnik inshootlar qurish direksiyasi” boshlig‘i lavozimida ishlagan M.Homatov va boshqalar — jami 17 kishi sudlanmoqda. Ular rastrata, suv havzalaridan foydalanish shartlarini buzish, mansab vakolatini suiiste’mol qilish, mansabga sovuqqonlik bilan qarash, mansab soxtakorligi, qurilish ishlari xavfsizligi qoidalarini buzish kabi jinoyatlarda ayblanmoqda.
Oliy sud matbuot xizmati bergan izohga ko‘ra, “ushbu jinoyat ishi bevosita davlat sirlari bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli... yopiq tarzda ko‘rilmoqda”. Ishni ko‘rib chiqish natijalari bo‘yicha alohida berilishi va’da qilingan. Bosh prokuratura ma’lumotlariga ko‘ra, Sardoba suv ombori to‘g‘onining o‘pirilishiga loyiha hujjatlaridagi, qurilishdagi va ekspluatatsiya jarayonidagi xato va kamchiliklar sabab bo‘lgan. Xususan, to‘g‘onning xarsang tosh qoplamasi loyiha hujjatida belgilangan qalinlikdan kam, toshlar notekis va sifatsiz joylashtirilgan; suv ombori qurilishi 2-bosqichi davlat komissiyasi tomonidan qabul qilinmagan bo‘lsa-da, uning to‘la hajmda (922 million metr kub) suv bilan to‘ldirilishiga yo‘l qo‘yilgan.
Izoh (0)