Pyer Risharning birinchi va eng mashhur roli. “Qora tuflidagi mallasoch daroz” klassik kinokomediyasi haqida

70-yillarning eng sara komediyalari qatoridan joy olgan “Qora tuflidagi mallasoch daroz” filmi 1972-yil fransuz rejissori Iv Rober tomonidan suratga olingan edi. Film bugungi kungacha razvedka boshqarmasi tomonidan odamlarning shaxsiy hayoti kuzatuvga olinishi kerak emasligi g‘oyasi bilan o‘z ahamiyatini yo‘qotmay kelmoqda. “Daryo” kolumnisti Farrux Adhamjonov haqida fikrlarini bildiradi.

Kino haqida

“Qora tuflidagi mallasoch daroz” kinokomediyasi 1972-yil fransuz rejissori Iv Rober tomonidan suratga olingan bo‘lib, unga o‘tkir-sujetli ssenariy Fransis Veber tomonidan yozilgan. Film komediya janrida ishlangan bo‘lsa-da, o‘zi bilan “har bir inson shaxsiy hayot, maxfiylik va kuzatishdan holi bo‘lish huquqiga ega” qabilidagi xabarni olib chiqqan edi. Ushbu jihati tufayli film 1970-yillarning eng  yaxshi komediyalaridan biri bo‘libgina qolmay, fuqarolar davlat kuzatuvlaridan holi bo‘lishi haqidagi ahamiyatini hanuzgacha yo‘qotmadi.

1974-yilga kelib esa uning davomi – “Mallasoch darozning qaytishi” filmi ham suratga olindi. Bosh rollarni Pyer Rishar (Fransua Perren), Jan Roshfor (Lui Tuluz), Bernar Blie (Bernar Milan), Mirey Dark (Kristin), Pol Le Person (Perrash) va boshqalar ijro etgan edi.

Sujet

Film fransuz kontrrazvedka boshqarmasi boshlig‘i Lui Tuluzga nisbatan uning yordamchisi Bernar Milan tomonidan uyushtirilgan yolg‘on bilan boshlanadi. Ushbu ziddiyatdan Bernarning asosiy maqsadi polkovnik Luining ish o‘rnini egallash edi. Bernardan shubhalangan Lui uni so‘roq qilish uchun chaqiradi, lekin Bernar dalillarning barchasi soxta ekanini aytadi. Lui o‘z xonasida yashirin eshitish uskunalarini aniqlagach, yordamchisi Perrashni chaqiradi.

Bu uskunalar Bernar tomonidan o‘rnatilganini bilgach, ular ayyorona yo‘l tutadi: ertasi kuni soat 09:30 da Orli aeroportiga professional josus kelishi haqida aytib, bu gaplarni eshitib turgan Bernarni aldaydi. Josusning maqsadi Bernarga qarshi hisobot tayyorlash ekanini aytishadi. Aslida esa hech qanday josus yo‘q bo‘lib, bu shunchaki “ahmoq uchun tuzoq” bo‘lib chiqadi. Perreshga esa aeroportdan istalgan odamni tanlab, u bilan ko‘rishish tayinlanadi. Perresh esa Myunxendan uchib kelgan skripkachi Fransua Perrenni tanlaydi.

Shu ondan boshlab, Bernarning odamlari Fransuani kun-u tun kuzatishni boshlaydi. Ular Fransuaning o‘tmishi haqida barcha ma’lumotlarni to‘plashadi va uyiga yashirin eshitish moslamalarini o‘rnatadi. Odatiy, lekin komediyaga boy hayot kechirayotgan Fransuadan sirlarini bilish uchun Kristin yollaniladi. U ayg‘oqchilik davomida hech narsa aniqlay olmaydi, ammo Fransuani yoqtirib qoladi. Bundan Bernar shubhalanishni boshlaganida Luining ataylab aytgan “bugun josus hisobot topshiradi”, degan gapini eshitadi va Fransuani o‘ldirishga o‘z odamlarini jo‘natadi.

Bunday bo‘lishini kutgan Lui Fransuaning atrofidagi oldin yollangan qo‘riqchilarni qaytarishni so‘raydi, lekin Perrash bu skripkachining hayotiga xavfli ekanini bilgach, bu ishni teskarisini bajaradi. Shu sabab Fransuaning xonasida yuz bergan otishmada Lui yollagan tansoqchilar va Milan o‘zining odamlari bilan halok bo‘ladi. Kontrrazvedka boshqarmasidagi josuslarning uddaburonligi sabab, Fransua na bu ishlardan na o‘lganlardan xabar topmaydi. Fransua Kristin bilan bir-birini sevib qolgani sabab esa film so‘nggida ular Rio-de-Janeyroga qochib ketadi. Film Fransiyaning jinoyat kodeksidagi 9-modda – “har bir inson kuzatuvdan holi bo‘lgan shaxsiy hayotga ega bo‘lish huquqiga ega” bandlari bilan yakuniga yetadi.

Tahlil

“Qora tuflidagi mallasoch daroz” filmi Iv Robertning muvaffaqiyatli ishlaridan biri bo‘lib, 70-yillarning eng sara komediyalar qatoridan joy oldi. Filmni tomosha qilish davomida detektiv ko‘rinishdagi komediya vaqt o‘tgan sari qiziq bo‘lib boradi. Aeroportda Perrin Fransuani uchratishidan to kino oxirigacha film pozitiv ruhda davom etadi.

Filmda bosh qahramonlarning familiyalari shahar nomlariga qiyosan atalgani ham bejizga emas edi. Tuluz (Fransiya, Tuluza) va Milan (Italiya, Milan) fransuz ssenaristining italyan qo‘shnilariga “alangali” salomi hisoblanar edi.

Film o‘ziga xos ironiyalarga ham boy sanaladi. Komissar Lui yordamchisi Bernarga shunchaki “dars” o‘tib qo‘yishni istagan edi, bu “dars” Bernarning o‘limi bilan yakun topadi. Bernar esa komissar Luining o‘rniga kelish istagi ortidan hayotdan ko‘z yumadi. Shu bilan birga, Kristin Fransuadan sirlarni bilish uchun yollangan josus yakunda uni sevib qoladi.

Filmning asosiy g‘oyasi – razvedka boshqarmasi tomonidan odamlarning shaxsiy hayoti kuzatuvga olinishi kerak emasligini ko‘rsatish edi. Filmning ilk sahnalarida esa fransuz josusining AQShda geroinlar bilan qo‘lga olinganini ko‘rasiz. Rejissor bu sahna bilan allegorik tarzda 1960–1970-yillardagi AQSh razvedka boshqarmasi fuqarolar ustidan o‘ta kuchli nazorat o‘rnatganini ko‘rsatdi. Har joyda kuzatish moslamalarining bo‘lishi erkinlikka qarshi eng katta tahdid deb bilgan film rejissori yakunga jinoyat kodeksidan misol keltirish orqali bu xabarni tomoshabinlarga muvaffaqiyatli yetkazib bera oldi.

Ijodiy guruh faoliyati

Film yaralishida ssenarist Fransis Veber va rejissor Iv Robertning tashabbuslari cheksiz hisoblanadi. Ular hatto orkestr bilan bo‘lgan sahnada dirijyor va kuzatuvchi ko‘rinishida epizodik rollarni ham ijro etdi. Pyer Risharning beqiyos roli sabab esa bosh qahramon Fransuaning obrazi ideal tarzda yaraldi. Filmda juda ham ko‘plab tarixiy va zamonaviy musiqa asboblari kolleksiyasi ko‘rsatildi. Uylarni to‘ldirib turuvchi bu maksimalistik uslub ustida dizaynerlar oylab faoliyat olib bordi.

Ikki yildan so‘ng suratga olingan film davomi haqida Fransis Veber bundan asosiy maqsad daromad ekanini yashirib o‘tirmadi. 1985-yilga kelib esa ushbu film Gollivud tomonidan qayta ishlandi. Tom Xenks bosh rolni ijro etgan ushbu kino “Qizil tuflidagi kishi” deb nomlandi.

Xulosa

“Qora tuflidagi mallasoch daroz” filmi adashtirilgan shaxsiyat, josuslik va odamlarni kuzatuvga olish haqidagi klassik kinokomediya hisoblanadi. Undagi barcha voqealar to‘qib chiqarilgan bo‘lsa-da, haqiqatdan uzoqlashmagan holda o‘sha davrdagi holatga tanqid orqali qaradi va buni komediya yordamida ko‘rsatib bera oldi, kichik bo‘lib ko‘ringan mojarolar dahshatli tarzda yakunlanishi mumkinligini ham namoyish qildi.

Filmning asosiy g‘oyasi – odamlarni erkinliklaridan cheklovchi kuzatish ishlarini olib borishga qarshi chiqish kerakligi hanuzgacha o‘z aktualligini yo‘qotmadi, balki aksincha yildan-yilga o‘z ommaviyligini oshirib bormoqda.

Muallif fikri tahririyat nuqtayi nazaridan farq qilishi mumkin.