“Daryo” o‘tib borayotgan haftada dunyo matbuotida e’lon qilingan va muhokama markazida bo‘lgan maqolalar sharhi bilan tanishtiradi.
Maya Sanduning Moldovadagi g‘alabasi Putin uchun nimani anglatadi?
Mayya Sandu 1972-yilda Moldovaning Falesht rayoni Risipen qishlog‘ida tug‘ilgan. Otasi veterinar shifokor, onasi qishloq maktabi o‘qituvchisi. Sandu 1989–1994-yillar mobaynida Moldovadagi Iqtisodiy akademiyasida tahsil oldi. 1994-yildan Moldova Iqtisodiyot vazirligida o‘z mehnat faoliyatini boshladi. 2010-yilda Garvardning Jon Kennedi nomidagi davlat boshqaruvi institutini tamomladi va 2010–2012-yillar mobaynida Jahon banki ijrochi direktorining maslahatchisi sifatida faoliyat yuritadi.
G‘arbga yaqin qarashlarga ega Sanduning g‘alabasi Putin uchun o‘zining yaqin qo‘shnilari bilan munosabatlariga salbiy ta’sir qiladi. Moldovaliklar ham qirg‘izlar va belarusliklar kabi rus siyosatchilarining siyosiy etikaga mos kelmaydigan xatti-harakatlaridan charchadi. Qirg‘iziston, Belarus va Moldovadagi saylov natijalari Putin siyosatining bu mamlakatlardagi mag‘lubiyati sifatida baholanmoqda.
Sobiq sovet davlatlarida demokratiya niqobi ostida hokimiyat tepasiga kelayotgan siyosatchilar o‘z mamlakatlarida sezilarli siyosiy islohotlar qilishga shoshilmayapti natijada, ular o‘zlarini rasmiy Kreml qo‘llayotgan nodemokratik rejim tarafdorlari ekanini namoyish qilib qo‘ymoqda. Hattoki, bu rahbarlar demokratik an’analarga hujum qilyapti. Bu esa soxta saylovlar, ommaviy axborot vositalarini tegib qo‘yishga bo‘lgan intilishlarda ko‘zga tashlanmoqda.
Putin esa o‘z chegaralariga yaqin jo‘g‘rofiy hududdagi siyosiy vaziyatlarda beparvolik yoki ehtiyotkorlik bilan ish ko‘rmoqda. Armaniston va Ozarbayjon o‘rtasidagi mojaroda ham Putin o‘z ittifoqchisi bo‘lgan Armanistonni o‘z holiga tashlab qo‘ydi. Bu esa rasmiy Kremlning Turkiya bilan munosabatlarni yanada keskinlashtirmasligi tarafdori ekanini isboti hamdir. Putinda hozir 2014-yilda Qrimni bosib olishda ko‘rsatgan shijoatdan asar qolmagandek.
Noyabr oyining boshlarida Moldovada o‘tkazilgan saylovlarda g‘arbcha dunyoqarashga ega bo‘lgan Mayya Sanduning hokimiyat tepasiga kelishi ham Putinning tashqi siyosatdagi mag‘lubiyatlaridan biri hisoblanadi. Kremlga yaqin xoslar Moldovada Kremlning o‘z odami bo‘lgan Igor Dodon saylovlarda g‘alaba qiladi, degan ishonchga esa putur yetdi.
Sandu esa Kremldan ko‘ra G‘arb bilan integratsiyalushuvni chuqurroq va keng ko‘lamli bo‘lishini istayotgan siyosiy rahbardir. Putin Sanduni g‘alabasi bilan tabriklagan bo‘lsa-da, bu Putinda Moldova va Rossiyaning kelajakdagi munosabatlari haqida bir talay savollarni uyg‘otgan bo‘lsa ajab emas. Qolaversa, moldovanlar ham rus oligarxlari etagidan tutayotgan siyosatchilarning korrupsiyaga berilgani, adolatsiz saylovlardan bezor bo‘ldi. Ular g‘arbda bo‘lgani kabi yaxshi ta’lim olishga, saylovlarning adolatli o‘tishiga ko‘proq xayrixoh.
Sanduning g‘alabasi esa Rossiyaning mamlakatda ta’siri susayishidan darak. Sandu 20-noyabr sanasida rus tinchlikparvar kuchlarining Dnestr bo‘yi Moldova respublikasidan olib chiqib ketilishini talab qildi. Biroq sobiq rusparast prezident Igor Dodon va Rossiya Federatsiyasi kengashi a’zosi Aleksey Pushkov Dnestr bo‘yi Moldovasidan rus kuchlarining olib chiqib ketilishi mintaqada nizoga olib kelishini ta’kidladi. Dnestr bo‘yi Moldova respublikasi 1990–1991-yillarda tashkil topgan, ammo hozirga qadar ta’n olinmagan mamlakatlardan biri hisoblanadi.
Sandu, shuningdek, Mayya Sandu Ukraina va Moldova munosabatlari haqida gapirar ekan, Qrim Ukrainaning hududi ekanini bildirdi. Rus siyosiy doiralari esa Sanduning bu bayonotini qo‘pol siyosiy xato deya, Qrim Rossiyaga referendum vositasida qo‘shib olinganini, hech qanday anneksiya bo‘lmaganini ta’kidladi.
Mayya Sandu oldida hozirda rasmiy Kreml bilan hal qilinishi lozim bo‘lgan bir qator masalalar mavjud. Avvalo, Sandu moldovalik migrantlarning Rossiyada ishlash, pensiya olish kabi masalalarni hal qilishi, rus-moldova iqtisodiy hamkorligida barcha teng huquqli ravishda ruslar bilan savdo qilish borasida muzokaralar olib borishi kerak. Sandu uchun esa rus-moldova munosabatlarini bir o‘zanga solish ancha qiyin kechishini kutish mumkin.
Rustam Imomalining Moskvaga safari uning siyosiy vazni ortib borayotganidan darakmi?
Tojikiston prezidenti Imomali Rahmonning o‘g‘li Rustam Imomali Tojikiston parlamentining spikeri sifatida o‘zining dastlabki rasmiy safarini Moskvaga uyushtirishdan boshladi.24-noyabrdagi safardan ko‘zlangan maqsad tojik migrantlarning Rossiyaga kirishlari borasidagi cheklovlarni yumshatishdan iborat deb hisoblashmoqda. Tojikiston Rossiyadan yuborilayotgan pul jo‘natmalariga nihoyatda bog‘liq va bu tojikistonliklar orasida muhim mavzulardan biri hisoblanadi. Rustam Imomalining mazkur masalada Moskvaga tashrifi so‘nggi paytlarda Rustam Imomalining Tojikistonning bo‘lg‘usi rahbari bo‘lishi haqidagi taxmin va farazlarni ham yuzaga chiqarmoqda.
32 yoshli Rustam Imomali Moskva shahrida Federatsiya kengashi spikeri Valentina Matviyenko, Moskva shahar meri Sergey Sobyanin kabi yuqori martabali shaxslar bilan muloqot o‘tkazdi. Mazkur uchrashuvlarning bosh mavzusi Rossiyadagi tojik magrantlarining ish sharoitlarini yaxshilash va qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish haqida bo‘ldi.
Vitse-premyer Aleksey Overchuk bilan muloqot chog‘ida Rustam Imomali pandemiya paytida Rossiya va Tojikiston o‘rtasidagi avia qatnovlarni yo‘lga qo‘yish borasida ham fikr almashdi. Ayni paytda ikki mamlakat o‘rtasida charter reyslar amalga oshirilmoqda. Koronavirus pandemiyasi sabab ikki mamlakat ham xalqaro parvozlarga keskin cheklovlar o‘rnatdi.
Tojikiston mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, COVID-19 paytida tojik migrantlarining Rossiyaga kirishi 57 foizga kamaydi. Rossiya markaziy banki esa tojik migrantlarining Tojikistonga pul o‘tkazmalari 40 foizga yoki 681 million dollarga qisqardi. 2019-yilgi ma’lumotlarga solishtirganda mazkur raqamlar pandemiyadan oldingi davrda 1 milliard 111 millionni tashkil qilganini ko‘rish mumkin.
Rustam Imomali rus mulozimlari bilan muloqot chog‘ida 15-dekabrga qadar hujjatlarini to‘g‘rilay olmagan tojikistonliklarga umumiy afv e’lon qilinishini so‘radi. Shuningdek, Tojikiston parlamenti spikeri rus hukumatidan Tojikistonda rus tilini o‘rganish uchun kengroq imkoniyatlar tashkil qilish zarurligi haqida gapirar ekan, tojikistonlik migrantlarga Rossiyada ishlash maqomini ko‘tarish borasida qo‘shimcha qildi.
Rustam Imomalining Moskvaga safaridan ayni davrda Tojikiston iqtisodiyoti ko‘p jihatdan Rossiyaga bog‘liq ekanini ko‘rish mumkin. Uning mazkur tashrifi kelajakdagi siyosiy nufuzi uchun ham katta ahamiyatga ega. Ayni shu safargacha Rustam Imomali asosan otasi hamrohligida Navro‘z bayramini nishonlash tadbirlarida ko‘rinish berib kelar edi.
Moskvadagi muzokaralarning samarali kechishi esa Rustam Imomalining samarali kelishuvlarga erisha oladigan siyosiy rahbar sifatida ommaga ma’lum qilishi uchun o‘ta muhim. U o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga erisha olsa, keyinchalik 68 yoshga to‘lgan otasi Imomali Rahmonning davomchisi sifatida mamlakatni boshqarish imkoniyatini qo‘lga kiritishi mumkin.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)