Efiopiyada uch haftadan buyon qurolli nizo davom etmoqda, yuzlab odamlar halok bo‘ldi. Urushni bosh vazir Abiy Ahmad boshladi — bir yil avval u tinchlik bo‘yicha Nobel mukofotini qo‘lga kiritgan edi

BMT Xavfsizlik kengashi 24-noyabr kuni Efiopiyadagi qurolli nizoga bag‘ishlangan norasmiy yig‘ilish o‘tkazdi. Mamlakatda uch haftadan buyon tinchlik bo‘yicha Nobel mukofoti sovrindori Abiy Ahmad rahbarligidagi markaziy hukumat qurolli kuchlari Eritreya bilan chegaradagi Tigray mintaqasini nazorat qiluvchi Tigray ozodlik milliy fronti (TOMF) otryadlariga qarshi kurashmoqda. Agar nizo tezkorlik bilan hal etilmasa va katta ko‘lamli fuqarolar urushiga aylanib ketsa, u mintaqa uchun halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Tigray mintaqasida hokimiyatni muxolifat guruhi egallab turibdi. Bu guruh ko‘p yillar davomida Efiopiya hukmron blokiga kirgan

So‘l radikal Tigray ozodlik milliy fronti 1975—1991-yillardagi Efiopiya fuqarolar urushi boshida tuzilgan edi. Marksizm-leninizm radikal mafkurasiga rioya qiluvchi guruh harbiy xunta hokimiyatiga qarshi chiqib, aholisining 97 foizi tigraylar etnik guruhiga mansub bo‘lgan o‘z mintaqasining mustaqilligi uchun kurashgan. 1988-yilda TOMF boshqa mintaqalardagi so‘l guruhlar bilan Efiopiya xalqlari inqilobiy-demokratik fronti (EXIDF)ga birlashib, urushda g‘olib chiqdi. G‘alabadan keyin TOMF va boshqa guruhlar mamlakatni bo‘lib olish g‘oyasidan voz kechdi: Efiopiya yagona davlat sifatida saqlanib qoldi, ammo u yerda etnik federalizm siyosati e’lon qilindi — mintaqalar ahamiyatli darajadagi muxtoriyatga ega bo‘ldi. EXIDF blokining o‘zi ijtimoiy yo‘nalishga ega so‘l populistik siyosat olib borgan muttasil hukmron siyosiy birlashmaga aylandi.

2018-yilda EXIDF va hukumat rahbari lavozimini Abiy Ahmad egallagandan keyin u asta-sekinlik bilan etnik feodalizm siyosatidan, shuningdek, sotsialistik g‘oyalardan uzoqlashib, neoliberalizm va erkin bozorga qarab yo‘l olishni nazarda tutuvchi konstitutsiyaviy islohot o‘tkazish niyatini e’lon qildi. Birinchi bo‘lib, u EXIDFni mintaqaviy etnik partiyalar birlashmasidan umumefiopiya Gullab-yashnash partiyasiga aylantirdi. TOMF yangi tuzilmaga qo‘shilishdan bosh tortdi va 27 yil ichida birinchi marta muxolifat tomonida qoldi. Ayni vaqtda Tigrayda hokimiyatni to‘liq saqlab qoldi (shu jumladan, mintaqaviy parlamentdagi o‘rinlarning 100 foizini ham).

Ahmad va TOMF o‘rtasidagi ochiq ixtilof 2020-yil bahori oxirida, koronavirus pandemiyasi tufayli Efiopiya parlamenti va mintaqaviy parlamentga saylovlar sentabrdan 2021-yilga ko‘chirilganidan keyin boshlandi. TOMF Ahmadni o‘z hokimiyati muddatini noqonuniy yo‘l bilan uzaytirishga urinishda aybladi va mamlakat hukumati taqiqlaganiga qaramay, Tigray mintaqaviy parlamentiga saylovlarni avvaldan rejalashtirilgan muddatda o‘tkazdi. Ahmad ovoz berish natijalarini tan olishdan bosh tortdi, shundan keyin TOMF , o‘z navbatida, federal hukumatni qonuniy deb tan olmasligini, chunki uning vakolatlari amal qilish muddati tugaganligini ma’lum qildi.

Hujumlarda hukumat armiyasi artilleriyadan foydalanmoqda. Minglab mahalliy aholi vakillari qo‘shni Sudanga qochib o‘tmoqda

4-noyabr kuni Ahmad TOMF harbiy qanoti otryadlari federal armiyaning Tigray hududida joylashgan harbiy obyektlariga hujum qilganini aytdi. Bu mintaqada favqulodda holat e’lon qilish uchun rasmiy sabab bo‘lib xizmat qildi, shundan so‘ng Ahmad “mamlakatni va mintaqani o‘sib borayotgan beqarorlikdan qutqarish” maqsadida Tigrayning isyonchi hukumatiga qarshi harbiy operatsiya boshlanganini ma’lum qildi.

Jangovar harakatlar chog‘ida hukumat qo‘shinlari Tigray hududiga tezda chuqur kirib borib, bir nechta shaharlarni nazorat ostiga olishga muvaffaq bo‘ldi. Operatsiya boshlanganidan keyin bir hafta o‘tib, hukumat TOMFning 550 jangarisi halok bo‘lganini ma’lum qildi; federal harbiylar orasidagi talafot oshkor etilmadi. Ko‘plab tumanlarda aloqa va internet yo‘qligi tufayli halok bo‘lganlar sonini mustaqil ravishda baholash mushkul. Amnesty International huquqni himoya qilish tashkiloti 23-noyabr kuni tinch aholi orasidagi “yuzlab qurbonlar va bundan ancha ko‘proq yaradorlar” haqida ma’lumot berdi. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, Tigrayning 31 ming aholisi allaqachon Sudanga qochib o‘tgan, yaqin kunlarda bu raqam 200 minggacha oshishi kutilmoqda.

Tigray hududiga muvaffaqiyatli tarzda chuqurroq kirib borgani sari federal hukumat TOMF bilan hech qanday muzokaralar olib bormoqchi emasligini (bir qator Afrika mamlakatlari vositachilik qilish tashabbusi bilan chiqqan) va mintaqa rahbarlari taslim bo‘lganidan keyin jangovar harakatlar to‘xtatilishini bildirdi. Efiopiya Tashqi ishlar vazirligi nizoning fuqarolar urushi emasligini, balki konstitutsiyaviy tartibni saqlab turish bo‘yicha operatsiya ekanligini iddao qildi.

22-noyabr kuni federal qo‘shinlar Tigray poytaxti Mekele shahrini qurshovga oldi, shundan keyin Ahmad TOMFga taslim bo‘lish uchun 72 soat muhlat berdi, aks holda u 500 ming aholiga ega shaharni egallash uchun artilleriya qurolini qo‘llashga va’da berdi. U tinch aholiga Mekeledan qochishni taklif qildi, u armiya hujum boshlasa, “rahm-shafqat qilib o‘tirmasligi”ni aytdi.

Agar nizo cho‘zilib ketsa, bu nafaqat Efiopiya, balki butun mintaqa uchun yomon oqibatlarga olib keladi

TOMFni Tigray aholisining aksariyati qo‘llab-quvvatlaydi, mintaqaviy xavfsizlik kuchlari esa (ularning mavjud bo‘lishi Efiopiya qonunlarida ko‘zda tutilgan) 250 ming nafargacha odamga umid qila oladi. Bundan tashqari, mintaqada shimolda joylashgan Eritreya bilan urush davridan qolgan juda ko‘p qurol bor. Shu sababli hukumat kuchlari muvaffaqiyatga erishayotgani haqida e’lon qilinayotganiga qaramay, nizo partizanlar urushi sifatida davom etishi ham ehtimoldan xoli emas.

Bu global gumanitar halokatga olib kelishi mumkin — hozirning o‘zidayoq 110 million aholiga ega Efiopiyada 7 million kishi BMT oziq-ovqat ko‘magiga bog‘liq bo‘lib qolgan (shu jumladan, besh million aholiga ega Tigrayda 600 mingdan ortiq kishi). Nizo cho‘zilib ketgan taqdirda, bu raqam ko‘p marta ortishi mumkin. Misr orqali Janubiy Yevropaga yo‘l oladigan millionlab qochoqlar paydo bo‘ladi.

Shuningdek, voqealar salbiy tus olsa, yaqindagina fuqarolar urushi tugagan Janubiy Sudandan qochib kelib, Efiopiyadan boshpana topgan qochoqlar orqaga qaytishga majbur bo‘ladi — bu esa yangi millatlararo nizolarga olib kelishi mumkin. Va nihoyat, agar Efiopiya hukumati o‘z mamlakatini tartibga solish uchun Somalidan tinchlikparvarlarni chaqirib olishiga to‘g‘ri kelsa, bu terrorchilik guruhlari kuchayishi va hokimiyat tepasiga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin.