So‘nggi bir necha oydan buyon Janubiy Amerikada dunyodagi eng katta botqoqliklardan biri — Pantanal yonmoqda. Rio-de-Janeyro universiteti qoshidagi Sun’iy yo‘ldoshlar tadqiqoti laboratoriyasi materiallariga ko‘ra, hozirda ushbu hududning 29 foizi yonib ketgan. Biroq CNN’ning yozishicha, mazkur muammo dunyoning qolgan qismi uchun taalluqli emasdek qolmoqda.
Pantanalning asosiy qismi Braziliyaning janubi-g‘arbida, qisman — Boliviya va Paragvayda joylashgan. 200 ming kvadrat kilometrga yaqin maydonda dunyodagi botqoqli hududlarning 3 foizi o‘rin olgan. Bu yerda noyabrdan, ya’ni yomg‘irli mavsum boshlanishi bilan mart oyiga qadar tekisliklarning uchdan to‘rt qismi suv ostida qoladi, aprel—sentabrgacha quruq oylarda hudud quriydi.
Pantanal boy hayvonot va nabotot olami bilan ajralib turadi: bu yerda minglab qirilib ketish xavfi ostida bo‘lgan yoki noyob turlar, jumladan, yaguar, kapibara, qora kayman (timsoh), ulkan qunduz, giatsintoviy ara yashaydi. Ushbu mintaqa — ko‘chib yuruvchi 180 turga yaqin qushlar uchun muhim “bekat” hisoblanadi. Xalqaro yovvoyi tabiat fondi ma’lumotlariga ko‘ra, Pantanalda Janubiy Amerika yovvoyi tabiatining eng ko‘p konsentratsiyasi to‘plangan (hatto Amazonkadan ham ko‘p).
O‘rmon yong‘inlari — Pantanal uchun normal holat, ayrim o‘simliklar yong‘inga bardoshli bo‘lib ham qolgan (masalan, qattiq urug‘ qobig‘i sabab). 2019-yilda mintaqada kuchli qurg‘oqchilik kuzatilgan, tabiiy suv to‘siqlari kamaygani sabab 2020-yilda yong‘inlar tezroq tarqalishni boshlagan.
Kosmik tadqiqotlar milliy institutining baholashicha, 2020-yilning boshidan buyon Braziliyada 13-noyabr holatiga ko‘ra, Pantanalda 21,7 mingdan ortiq yong‘in o‘choqlari qayd etilgan — bu kuzatishlar tarixidagi rekord ko‘rsatkich hisoblanadi. Bunga qadar 12,5 mingdan ortiq yong‘in 2005-yilda qayd etilgan. 2020-yilning sentabrining o‘zida hududda 8106 ta yong‘in sodir bo‘lgan, bu ushbu oy uchun o‘rtacha ko‘rsatkichdan to‘rt barobar ko‘p demak.
Joriy mavsumdagi kabi kuchli qurg‘oqchilik 1970-yildan buyon kuzatilmagan. Braziliyadagi ECOA ekologik tashkiloti rahbari Andre Luis Sikeyraning so‘zlariga ko‘ra, mintaqada “misli ko‘rilmagan qurg‘oqchilik oqibatida favqulodda iqlimiy vaziyat” yuzaga kelgan. CNN’ning yozishicha, yong‘inlarning aksariyati insonlar oqibatida yuzaga kelgan: ko‘plab fermerlar qishloq xo‘jaligi yerlarini yoqib yuborib, tozalaydi.
Yong‘inlar millionlab akr o‘simliklarni kulga aylantirgan, ko‘plab hayvonlar ozuqasiz qolgan, shuningdek, bu daryo qirg‘og‘ida yashaydigan insonlarning hayot tarziga ham ta’sir ko‘rsatgan. Biroq yong‘inning falokatli ta’siri mintaqadan ham tashqariga ta’sir ko‘rsatmoqda. Pantanal kabi botqoqli hududlarning o‘ziga xosligi ular uglerodni ajratgandan ko‘ra, ko‘proq yutadi. Shu sababli mazkur hududlarda yong‘in sodir bo‘lsa, issiqlikni tutib qoladigan gazlar atmosferaga tarqalib, “parnik effekti”ni yuzaga keltiradi.
ECOA tashkiloti rahbari Andre Luis Sikeyraning ta’kidlashicha, Pantanal hududining o‘ziga xosligi Yerdagi butun hayot uchun fundamental ahamiyatga ega. Sikeyraning aytishicha, mintaqaning qayta tiklanishi uchun o‘nlab yillar kerak bo‘lishi mumkin, agarda 2020—2021-yillarda yetarli darajada yong‘ingarchilik bo‘lsa.
Izoh (0)