• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12557.56
    • RUB159.44
    • EUR14809.13
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +44°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Rossiyada yahudiylarga nafratni fosh etgan Beylis ishi. Uning O‘zbekistonga qanday aloqasi bor?

    Bundan salkam 110 yil muqaddam Rossiyada bo‘lib o‘tgan Beylis ishi jamiyatda qizg‘in bahslar keltirib chiqargandi. U ayni paytda Rossiyadagi millatchilik va antisemitizm kayfiyatlarini ochib berib, yahudiylar ko‘chishining boshlanishiga olib kelgandi.

    Eldar Asanov ushbu tarixiy voqea hamda uning O‘zbekiston tarixiga aloqador jihatlari haqida hikoya qiladi.

    Bu post g‘oyasini o‘ylaganda o‘zim ham maza qildim, negaki u:

    - tarixning go‘zalligini – turfa taqdirlar kutilmagan bog‘lar bilan bog‘lanishini, bir kichik voqea uzoq yillardan so‘ng umuman aloqasi yo‘q odamlar taqdirga ta’sir qilishini;

    - imperiyalar yaratadigan dunyo-iqtisodiyotlar uzoq-uzoq o‘lkalarni bir-biriga bog‘lab, o‘ziga xos sivilizatsiya yaratishini namoyon etadi.

    1894-yilda Fransiyada bo‘lib o‘tgan Drefus ishi yirik ijtimoiy konflikt keltirib chiqarib, aksilsemit kayfiyatlarini ko‘rsatib bergan va unga qarshi reaksiya tug‘dirgan, umuman, Fransiya taqdirini o‘zgartirgan edi. Rossiyaning ham o‘z Dreyfus ishi bor – Beylis ishi. Bu ish ham rus jamiyatida aksilsemit va millatchilik kayfiyatlarini avj oldirgan, xalq va ziyolilar orasida qizg‘in bahslarni keltirib chiqargan, shuningdek, Rossiya yahudiylarining kelajagiga ta’sir o‘tkazgan edi. Bu ish hatto O‘zbekiston tarixiga ham aloqador. Keling, boshidan hikoya qilay.

    Beylis va Dreyfus.

    Beylis va Dreyfus.
    Foto: Wikipedia

    1911-yil 12-mart kuni Kiyev chetida Andrey Yushchinskiy ismli 12 yashar bola o‘ldirib ketildi. Qisqa surishtiruvlardan so‘ng uning o‘limida yahudiylar ayblandi: bola go‘yoki Pasxa arafasida diniy amallar doirasida o‘ldirilgan edi. Yahudiylar Pasxa (musulmoncha aytganda, Xamirsiz) bayramida xristian bolalarni o‘ldirib, diniy ovqatiga qo‘shishi haqidagi qo‘rqinchli ertaklar Yevropada va Rossiyada azaldan tarqalgan edi. Rus chernosotenetslari (o‘ng radikallari) – aksilsemit va millatchi kayfiyatdagi partiya va guruhlari bu versiyani xalq orasida gazetalari orqali shu qadar keng targ‘ib qildiki, sud axiyri bu versiyani qabul qildi. Menaxem Mendel Beylis ismli yahudiy bolani o‘ldirishda ayblanib, hibsga olindi. Sud boshlandi. Sud atrofida esa haqiqiy ijtimoiy ixtilof yuzaga keldi. Rasmiy lavozimlarda o‘tirgan ayrim millatchilar va aksilsemitlar, shuningdek, o‘ng radikal harakatlar va ular ta’sirida yahudiylarni qoralab ko‘chalarga chiqqan olomon bosimi ostida sud Beylisni diniy qotillikda ayblab, tezroq qamab yuborishga harakat qilardi. Progressiv ziyolilar, so‘llar, ayrim amaldorlar va advokatlar bu ishning buyurtmaligini va xalq orasida yahudiylarga nafrat uyg‘otayotganini qayd etib, keskin qarshi chiqar edi.

    Ishni fabrikatsiya qilish asnosida qiziq voqea ro‘y berdi: pravoslav cherkovi vakillaridan hech biri ayblovning eksperti bo‘lishga ko‘nmadi – diniy ekspert qotillik yahudiylarning diniy amali ekanini tasdiqlab berishi lozim edi. Ammo pravoslav ruhoniylaridan hech biri yolg‘on shohidlik qilishga rozi bo‘lmadi. Shunda Toshkentdan yahudiylarga nafrati bilan tanilgan katolik ruhoniysi Iustin Pranaytis taklif etildi. Litvada tug‘ilib o‘sgan bu ruhoniy shantaj va boshqa jinoyatlarda ayblanib, 1902 yilda Toshkentga yo‘llangan edi. U payti Toshkent imperiyaning rus tilli aholi yashaydigan eng chekka yirik shahri sifatida surgun makoni bo‘lib xizmat qilardi. Amaldorlarni pastroq amalga tushirish, boylarni va harbiylarni jazolash kerak bo‘lsa, ular Toshkentga xizmatga yo‘llanardi.

    Iustin Pranaytis, ruhoniy bo‘lishiga qaramay, qalloblikka qo‘l urgan, shuningdek, yahudiylarga qarshi asarlari bilan mashhur edi. U Beylisga qarshi guvohlik berishga rozi bo‘ldi. Sudda u yahudiylar bu turda diniy qotilliklar amalga oshirishini tasdiqladi, buni isbotlash uchun Toradan, Talmuddan ko‘p iqtiboslar keltirdi. Lekin Beylisning advokatlari (Beylisni Rossiyaning eng ilg‘or advokatlaridan besh nafari mutlaqo bepul himoya qilishga rozi bo‘lgan edi) undan bu iqtiboslarning betlarini, boblarini aniqlashtirishni so‘raganida xotirasi yomonligini ro‘kach qilib, aniq javoblar bermadi.

    Darvoqe, Pranaytis faqatgina bu sharmandali ishdagi ishtiroki bilan mashhur emas: Toshkentda, Maxtumquli ko‘chasida bugungacha turgan Rim-katolik cherkovi uning tashabbusi bilan qurilgan. Ekoparkka borgan bo‘lsangiz, bu cherkovni uning yaqinida ko‘rgandirsiz. Shuningdek, u Turkiston garnizoni zobitlaridan bir qanchasini katolisizmga o‘tkaza olgani bois Toshkentning pravoslav aholisi noroziligini keltirib chiqargan edi. Ya’ni u xristian bo‘lgani bilan mazhabi tufayli ruslar uchun “begona” edi. Shunga qaramay, yahudiylarga qarshi ish paytida radikal pravoslav va millatchi guruhlar uni ittifoqqa chaqirdi.

    Iustin Pranaytis.

    Iustin Pranaytis.
    Foto: Wikipedia

    Qisqa aytganda, ish yakuniga ko‘ra Beylis oqlandi, ammo ortiq Kiyevda yashay olmay qoldi: xalq orasida aksilsemit kayfiyatlari kuchayib ketgan, uni ishga olishmas, ko‘chada tinch yurishga qo‘yishmas edi; tahdidli xatlar kelar edi. Beylis turk fuqaroligini qabul qildi. Lekin u bugungi Turkiyaga ko‘chib o‘tmadi tabiiyki. Gap shundaki, u payti Turkiya, aniqrog‘i, Usmonli Rossiya kabi kattakon imperiya edi va turli geografik hududlarni, turli xalqlarni o‘zida birlashtirgan dunyo-iqtisodiyot yaratgan edi. Jumladan, bugungi Isroil (u vaqtda Falastin) yerlari ham Usmonli saltanatiga qarashli edi. O‘sha paytlari yahudiylar orasida Falastinga ko‘chib o‘tish, Usmonli fuqaroligini olish odatga aylangan edi. Rossiyada Falastinga ko‘chib o‘tish uchun turk fuqaroligini olgan yahudiylarni “turetskopoddanniy” – “turk tabaasi” deb atashar edi. Mashhur “12 stul” romanini o‘qigan bo‘lsangiz, mualliflar uning bosh qahramoni Ostap Benderni shunday ataydi.

    Beylis ishiga bog‘liq oxirgi qiziq fakt. Mashhur rus adibi, “Lolita” romani muallifi Kichik Vladimir Nabokov 1937–1940-yillarda Fransiyada yashagan. O‘sha yil mayida Nabokovlar oilasi nemis qo‘shinlari Parijga yaqinlashishi tufayli Amerikaga qochib ketadi. Ularni amerikalik yahudiylar fransiyalik yahudiylarni qutqarish uchun ijaraga olgan Champlain layneri olib ketadi. Millati yahudiy bo‘lmagan oila bu kemaga qabul qilinib, shinam kayutada joylashtirilishiga sabab kelajakda mashhur bo‘ladigan adibning otasi, o‘sha yillarda “Rech” gazetasi muxbiri bo‘lgan Katta Vladimir Nabokov Beylis ishi chog‘ida yahudiylarni himoya qilib chiqqani edi. Aks holda balki Nabokovlar AQShga qocha olmas va “Lolita” romani dunyo yuzini ko‘rmas edi.

    Foto: Google Photos

    Suratda – Toshkentdagi o‘sha cherkov.

    Muallif fikri tahririyat nuqtayi nazaridan farq qilishi mumkin.

    10.11.2020, 21:12   Izoh (0)   74376
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Tojikistonda yuz bergan zilzila O‘zbekistonning bir qator hududlarida sezildi

    10.11.2020, 20:46

    O‘zbekistoning ayrim hududlarida 11-noyabr kuni yomg‘ir yog‘ishi kutilmoqda

    10.11.2020, 20:34

    Xalqaro savdo markazi O‘zbekiston Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lishi uchun yordam beradi

    10.11.2020, 18:35

    Transformator o‘rnatib berish evaziga 3800 dollar so‘ragan “Andijon hududiy elektr tarmoqlari” xodimi qo‘lga olindi

    10.11.2020, 18:22

    O‘zbekistonda 9 oy davomida qancha avtomobil benzini ishlab chiqarilgani ma’lum qilindi

    10.11.2020, 17:57

    “O‘zbekiston Tog‘li Qorabog‘da o‘t ochish to‘liq to‘xtatilganini olqishlaydi” — Shavkat Mirziyoyev

    10.11.2020, 17:40
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    “O‘zbekgidroenergo” AJning xalqaro kredit reytingi BB (barqaror) darajasiga ko‘tarildi


    Fitch Ratings “Biznesni rivojlantirish banki” ATB kredit reytingini oshirdi 


    Smart Business va UZCARD Farg‘ona tadbirkorlari uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda 


    Kapitalbank investitsiyalari – O‘zbekiston yoshlari kelajagiga sarmoya


    Fitch Kapitalbankning reytingini "Ijobiy" prognoz bilan tasdiqladi


    Hududiy elektr tarmoqlari” AJ Fitch Ratings agentligining xalqaro kredit reytingini “BB, barqaror” darajasiga oshirdi


    “AloqaBank” yoshlar bilan ishlashga oid dasturlarni kengaytirmoqda


    Inflyatsiya va jamg‘armalar: Nega pul o‘z qiymatini yo‘qotadi?


    Qashqadaryo va Buxoroda amalga oshirilgan quyosh energiyasi loyihalariga 1 yil to‘lishi munosabati bilan rasmiy tadbir bo‘lib o‘tdi


    SonetUzStyle – ijodiy kontent uchun Kia Sonet sovg‘a qilamiz


    HONOR ilhomlantiruvchi AI texnologiyalarga ega HONOR 400 seriyasini taqdim etdi


    Faqat tekshirilgan foydalanuvchilar: nima uchun to‘lov ilovalari  shaxsni tasdiqlashni so‘raydi


    NRG Uzbekistan 60 gektar maydonda "shahar ichida shahar" keng ko‘lamli turar-joy loyihasini ishga tushirmoqda


    Farg‘ona viloyatida mo‘l hosil: fermerlar 95 sentnerdan ortiq g‘alla yetishtirdi 


    NRG Uzbekistan zamonaviy va keng majmua — Maftun Makon turar joy mavzesini qurish bo‘yicha ulkan loyihani amalga oshirmoqda

     

    Tavsiya etamiz

    Isroil AQSHga hujum qilgan kun: o‘nlab amerikaliklarni o‘ldirish bu anglashilmovchilik edimi yoki fitna?

    2 iyul, 19:45

    NATO tarixi – dunyodagi eng qudratli harbiy tashkilotning obro‘si pasaymoqdami?

    26 iyun, 20:31
    Audio Icon

    Joy hammaga yetardi: Jeyms Kemeronga ko‘ra, “Titanik” yo‘lovchilarining omon qolish imkoniyati bo‘lgan

    25 iyun, 23:50

    “Trampning Titanigi to‘xtaydi” — Eron elchisi

    25 iyun, 13:39
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    OAV: Isroil Rossiya bilan Eron va Suriya bo‘yicha maxfiy muzokaralar o‘tkazdi

    Dunyo | 4 iyul, 16:55

    A Seriyaning 3 klubi “Real” futbolchisini ijaraga olmoqchi

    Sport | 4 iyul, 16:47

    Shavkat Mirziyoyev IHT doirasida “Turizm xizmatlarini kengaytirish bo‘yicha ‘yo‘l xaritasi’”ni ishlab chiqishni taklif qildi

    O‘zbekiston | 4 iyul, 16:31

    Dubay valiahd shahzodasi restoran mehmonlarining 8 ming dollarlik hisobini to‘lab berdi

    Layfstayl | 4 iyul, 16:30

    O‘zbekistonda dollar kursi ko‘tarildi

    O‘zbekiston | 4 iyul, 16:10

    SonetUzStyle – ijodiy kontent uchun Kia Sonet sovg‘a qilamiz

    Reklama | 4 iyul, 15:00

    “Ruh” 35 yoshda: film bosh qahramonlari hozir qayerda?

    Layfstayl | 4 iyul, 15:58
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.