AQSh boshchiligidagi sakkizta davlat Oyni o‘zlashtirish haqida kelishuv imzoladi. Mazkur hujjat Yerning yo‘ldoshidagi tabiiy boyliklarni qazib olishni ham tartibga soladi. Kelishuvni imzolash marosimi Xalqaro astronavtlar kongressi doirasida onlayn formatda bo‘lib o‘tgan. Hujjatni imzolagan davlatlar qatoridan Rossiya va Xitoy o‘rin olmagan. Bu haqda Meduza xabar berdi.
Foto: NASA
Hujjat AQShning Oyni o‘zlashtirish bo‘yicha dasturi Artemis sharafiga “Artemida kelishuvi” nomini olgan. Uning loyihasini AQSh taklif qilgan. AQSh bilan birga hujjatni Buyuk Britaniya, Italiya, Kanada, Avstraliya, Yaponiya, Birlashgan Arab Amirliklari va Lyuksemburg imzolagan.
AQSh tomonidan ta’kidlanishicha, kelishuv 1967-yilda AQSh, Buyuk Britaniya va SSSR tashabbusi bilan imzolangan Kosmos haqidagi shartnoma qoidalariga asoslangan. Mazkur shartnoma har qanday kosmik jism yoki uning qismi ustidan suverenitet o‘rnatishni taqiqlaydi. NASA tomonidan qayd etilishicha, bu hujjatning talqini shunchalik noaniqki, bu uning amalda qo‘llanilishini cheklaydi. Shu sababli yangi kelishuv imzolandi.
Xususan, yangi kelishuv Oyda foydali qazilmalarni qazib olishni tartibga soladi. NASA’ning g‘oyasiga ko‘ra, mamlakatlar Oyning ma’lum qismlari ustidan suverenitet e’lon qilish huquqiga ega bo‘lmasa ham, uning resurslarini qazib olishi mumkin. Hujjat foydali qazilmalarni qazib olish bo‘yicha baza hamda boshqa mamlakatlar bilan nizolarning oldini olish uchun bazalar atrofida “xavfsizlik hududlari” tashkil qilishga imkon beradi.
“Bizning fikrimizcha, bu xuddi dunyo okeani kabi — siz okean resurslarini qazib olishingiz mumkin. Biroq bu siz okeanga egalik qilishingizni anglatmaydi. Sizga Oyda resurslarni qazib olishga ruxsat berilishi kerak: siz resurslarga egalik qilasiz, Oyga egalik qilmaysiz”, — deya izoh bergan NASA rahbari Jeyms Braydenstayn.
NASA rahbarining umid bildirishicha, Rossiya kelajakda kelishuvga qo‘shiladi yoki hech bo‘lmaganda, unda bayon qilingan qoidalarga amal qiladi. “Roskosmos” rahbari Dmitriy Rogozin avvalroq mazkur kelishuvni tanqid qilgan. U foydali qazilmalarni qazib olish haqidagi qoidani Oyni xususiylashtirish, deb atagan hamda uni AQShning Eronga bostirib kirishi bilan qiyoslab, Rossiya bunga yo‘l qo‘ymasligiga va’da bergan. Shuningdek, Rogozin Rossiya Oy poygasida ishtirok etmoqchi emasligini aytgan.
The Verge nashrining yozishicha, yangi hujjat imzo chekuvchilar amal qilishi kerak bo‘lgan qoidalar to‘plami hisoblanadi: hujjat uning qoidalari buzilgani uchun biror-bir sanksiyani nazarda tutmaydi.
Kelishuv AQShning Artemis dasturi tayyorlanishi fonida imzolandi. Dasturni 2021-yilning oxirida boshlash rejalashtirilgan. Bu dastur doirasida NASA 2024-yilgacha Oy yuzasiga astronavtlarni tushirishni rejalashtirmoqda.
Avvalroq NASA Oyga eltuvchi eng qisqa yo‘lni patentlagandi. 2020-yilning iyul oyida esa NASA va Yaponiya AQShning Artemis dasturi bo‘yicha hamkorlikda ishlash to‘g‘risidagi kelishuvni imzolagan. Shuningdek, imzolangan yangi kelishuvga Rossiyaning kiritilmasligi AQSh tomonidan 2020-yilning may oyida ma’lum qilingandi.
