“Uyim hali ham o‘sha yerda, siz uni yo‘ldan turib ham ko‘rishingiz mumkin”, – deydi Luka Modrich iPad ekraniga tikilgan holda, uni shu holatga kelishiga sababchi bo‘lgan uzoq xotiralarini yodga olar ekan. Lukaning aytishicha, uning bolaligi ham yoqimli, ham qayg‘uli xotiralariga to‘la. Misol uchun u o‘z muxlislari tashrif buyuradigan, ammo hamon bolalarini olib bormagan joy haqida yodga oldi. Uning katta o‘g‘li Ivano o‘n yoshda, Ema yetti, Sofiya esa deyarli uch yoshga to‘lgan.
Modrich buni quyidagicha izohlaydi: “Ular hali kichkina. Hozir bu hikoyalar haqida gapirishni istamayman. Balki bir necha yildan keyin aytib berarman”.
Darhaqiqat bu haqida gapirish oson emas:
“Bolalar qishloqqa borgan va men ilgari qayerda yashaganimni ko‘rgan, lekin ular bilan aynan nimalar bo‘lganligi haqida gaplashmaganman. Kelajakda ularga nimadir aytib berishim mumkin, ammo hozir emas. Ammo ularni, albatta, u yerga olib boraman”.
Luka bolalarni o‘z vataniga olib borganida, ular Zaton Obrovachki qishlog‘idagi yo‘l yuzida joylashgan yolg‘iz toshdan qurilgan binoni ko‘radi. Aynan o‘sha yerda Madridning “Real” klubi yarim himoyachisi Luka Modrich yashagan.
“Qishlog‘imga qaytganimda uyimni ko‘rishim mumkin, bundan tashqari ko‘pchilik menga uning oldida tushgan fotosuratlarini yuboradi. Ammo u yonib ketgan va juda yomon ahvolda”.
Uyning tom qismi deyarli yo‘q, shuningdek, eshik va derazalar ham yo‘q bo‘lib ketgan. Bo‘m-bo‘sh va allaqachon chakalakzorga aylangan. Uyning orqa tomonida esa bosh suyagi tushirilgan va “ne prilazite” (“yaqinlashmang”) deb yozib qo‘yilgan taxtacha osib qo‘yilgan. Garchi barchasi tashlab ketilgan bo‘lsa-da, atrof hanuzgacha minalashtirilgan hudud sanaladi. Uy esa Modrichning buvisi Jele va bobosi Lukaga tegishli bo‘lib, aynan uning sharafiga Madrid klubi yarim himoyachisiga Luka ismi qo‘yilgan. Katta Luka qo‘y, echki va tovuq boqish bilan shug‘ullanar va o‘z ishini sevardi.
Aynan o‘sha yerda (Velebit tog‘larida) mamlakatning eng muvaffaqiyatli futbolchisi va terma jamoaning bo‘lajak sardori deyarli har kunini o‘tkazardi. Bu to bir kuni ertalab Modrich “chetniklar” (Serbiya qo‘shinlari) deb ataganlar tomonidan bobosining o‘ldirilishiga qadar davom etdi. U o‘zining uyidan atigi bir necha yuz qadam masofada avtomat bilan otib tashlanadi. Katta Luka 66, nevarasi 6 yoshda edi. Bugun esa o‘sha 6 yoshli bolakay allaqachon 35 yoshni qoralab qo‘ygan.
“Esimda, u tobutda yotganida otam mendan uni o‘pib qo‘yishni so‘ragandi. U bilan sodir bo‘lgan voqea mening xotiram va oilaviy tariximizning bir qismi. Hali ham u bilan ko‘p vaqt o‘tkazganim haqida xotiralar mavjud. Men unikida yotib qolardim, u bilan o‘ynardim, ovga chiqardik. Ota-onam ishlayotgan paytda bobom bilan ko‘p vaqt o‘tkazganman va bu haqida ko‘plab ajoyib xotiralarga egaman”.
“O‘sha yoshda siz nima sababdan bularning barchasi sodir bo‘layotganini anglay olmaysiz, tushunyapsizmi? Siz atrofingizda nima bo‘layotganini to‘liq tushunmaysiz, chunki otangiz ham sizni himoya qilish uchun harakat qiladi va bu narsalar haqida o‘ylashingizga imkon bermaydi. Ular nimadir yaqinlashayotganini bilgan. Va siz ota-onangiz xavotirga tushganini ko‘rganingizda biron bir narsa yuz berayotganini tushunasiz. Biroq bolaligingizda siz buni to‘liq his eta olmaysiz, bu haqida bir lahzagina o‘ylaysiz, xolos. Lekin bola ko‘nglingiz o‘ynashni va do‘stlar bilan bo‘lishni xohlaydi. Keyin esa o‘sha voqea sodir bo‘ldi...”
“Fojiali lahzalar, – deydi Luka biroz muddat to‘xtab turganidan so‘ng. Ammo urush hech qachon hech kimga yaxshilik keltirmagan”.
Bu Xorvatiya mustaqillik urushi boshlanganidan olti oy o‘tgach va serblar rahbarligidagi Yugoslaviya qo‘shinlari Modrichlar oilasi yashagan hududlarni egallab olgan 1991-yilning dekabr oyi edi. Agar Modrichning bobosi urushning qanchalik xavfli ekanligini to‘liq anglamagan bo‘lsa, endi oila barchasini tushundi va qochishga majbur bo‘ldi: avval Makarskadagi qochoqlar lageriga, keyinchalik, 1992-yil aprelida Dalmats sohilidagi Zadarga. U yerda esa ular urush tufayli uylaridan ayrilganlar uchun tashkil etilgan vaqtinchalik markaz – “Kolovare” mehmonxonasiga joylashtiriladi.
Modrichning otasi urushga ketadi: Lukaning eslashicha, u qasos olish yoki qandaydir nafrat hissi haqida o‘ylamagan. Luka esa entikib, o‘zining boshdan kechirganlari: boshqa qochoq do‘stlari bilan mehmonxonada avtoturargohida futbol o‘ynagan kunlari, garchi urushdan qochib bo‘lmasa ham undan yashirinishga harakat qilgani haqida gapiradi.
U shiddatli otishmalar, granata hamda raketalarning mash’um ovozini yodga olar ekan, dahshatli hushtak, so‘ngra portlashlarni va ko‘p marta qo‘lida to‘p bilan bexavotir (garchi urush vaqtida unday joyning o‘zi bo‘lmasa-da) joyga yugurgani haqida gapiradi. Biroq eng hayratlanarlisi, u bularning barchasini, jumladan, bobosining o‘ldirilishini ham “hayotning bir qismi” deb ta’riflaydi.
Bu uning hayotining bir qismi edi, urush tugashidan uch yil oldin: bu qism uning fe’l-atvorini shakllantirgandi, oldin u bu haqida jamoatchilik muhokamasidan qochardi. Biroq hozir Luka o‘z tarjimayi holida shunday yozadi: “Bobomni har safar o‘ylaganimda, yuragim pora-pora bo‘lib ketadi. U o‘z uyi ostonasida otib tashlangandi”. Shuningdek, u 10 yoshida o‘qituvchisi uning qalbida iz qoldirgan narsa haqida hikoya yozishni iltimos qilganini eslaydi. Bu bomba qulashi va bobosining o‘limi haqidagi hikoya edi. U yerda yosh Luka quyidagi so‘zlarni qayd etgan:
“Men kichkina bo‘lishimga qaramay, hayotimda ko‘plab qo‘rquvlarni boshdan kechirdim. Otishmalardagi qo‘rquv, bu asta-sekin xotiramdan o‘chirib tashlaydigan narsa. Chetniklar bobomni o‘ldirdi, men uni juda yaxshi ko‘rardim. Hamma yig‘ladi... Men esa buni qilgan va bizni uydan qochishga majbur qilganlarni odam deb atash mumkinmi deb so‘radim”.
“Men bu voqeani eslaganimda, ko‘zlarimga yosh keldi”, – deydi u hozir. “Bu juda oldin, Jahon Chempionatidan so‘ng ko‘plab hikoyalar aytilayotganda ro‘y berdi. Men buni deyarli unutgandim. Bu voqea yuzaga chiqqaniga ishonolmasdim. O‘qituvchi uni saqlab qo‘ygan ekan: agar u bunday qilmaganida edi, buni hech kim eshitmagan bo‘lardi, shuning uchun men undan minnatdorman. Eslash yoqimli – bu mening o‘sha paytdagi his-tuyg‘ularim”.
Hozir-chi?
“Urush hech qachon hech kimga yaxshilik keltirmagan, men buni o‘sha paytda yozganman. Shundan keyin men hech kimga gina saqlamaganman. Barchasi shu, nima bo‘lgan bo‘lsa ham endi bu tarix. Bo‘lgani shu. Faqatgina uning (bobosining) biz bilan emasligi achinarli. Urushda yoqimsiz narsalar sodir bo‘ladi. Menda hech kimga nafrat yo‘q, bu men boshdan kechirishim kerak bo‘lgan hayotning bir qismidir”.
U nafasini rostlab, chuqur xo‘rsinib shunday deydi:
“Bu sizni yana-da kuchliroq qilishi yoki sizni sindirishi mumkin – men boshqa yo‘lni tanlayman: mahkamroq bo‘lishni, xarakterimni jilovlashni afzal ko‘raman. Ha, haqiqatan ham atrofda vahima va qo‘rquv bor edi, lekin siz bunga bardosh berishingiz kerak. Voqealar meni yana-da kuchaytirdi – aytish mumkinki, qo‘pollashtirdi. Siz men boshdan kechirgan narsalarni o‘tkazganingizda futbol, mag‘lubiyat yoki tanqidlar, shuningdek, keyinchalik hayotingizda yuz beradigan ba’zi narsalarni qabul qilishingiz ancha osonroq bo‘lardi”.
Bu uning shakllanishining bir qismi edi. Xorvatiya esa o‘z muammolariga ega mojaroli va ko‘plab munozaralarga sabab bo‘ladigan davlat bo‘lib kelgan. Kayfiyat mamlakat hayotiga ham chuqur kirib boradi va ko‘p qiyinchiliklarga olib keladi. Afsuski, sport ham siyosat va tarixdan aslo xoli emas, ba’zan hatto undan-da muhim ahamiyat kasb etadi. Tabiiyki, bu sharoitda sportchilarga oson tutib bo‘lmaydi.
Modrich esa bu borada boshqacharoq fikrda:
“Umuman olganda yo‘q. Ular ham oddiy odam. Mana gap nimadan boshlanadi. Tuyg‘ular har qanday hikoyaning mohiyatidir”.
Ba’zilar uchun Yugoslaviya mojarosi 1991-yilda Zagrebning “Dinamo”si va “Srvena Zvezda” jamoalari o‘rtasidagi o‘yindan so‘ng boshlangan. Chempionlikka da’vo qilishi mumkin bo‘lgan Yugoslaviya termasi esa parchalanib, Yevro–92 ni tark etdi. Modrich esa basketbol ishqibozi bo‘lgan Once Brothers hujjatli filmida urush mamlakatning eng yaxshi o‘yinchisi o‘rtasidagi munosabatlarni qanday buzganini ko‘rib yig‘laganini aytadi:
“Bu juda ta’sirli film. Bularning barchasi sodir bo‘lganligi achinarli, ammo biz uni o‘zgartira olmaymiz”.
Uning millionlar o‘yinidagi kumiri Zvonimir Boban bo‘lgan, 1998-yilda Xorvatiya o‘zining birinchi Jahon Chempionatida nimchorak finalga chiqqanligini esa Modrich alohida faxr bilan eslaydi. Yigirma yil o‘tgach, Modrich jamoasiga sardor sifatida yana-da oldinroq borishga yordam berdi. Aynan shundan so‘ng u “Oltin to‘p”ni qo‘lga kiritib, 2018-yilda dunyoning eng yaxshi futbolchisiga aylangandi. Mukofot jamoaviy yutuq sifatida e’tirof etildi, Modrichning aytishicha, Rossiyadagi mag‘lubiyat alami tez orada eyforiyaga aylangan, chunki ular nimaga erishganini va bu nimani anglatishini tushunib yeta olgan.
“Xorvatiya uchun o‘ynash tuyg‘usi, bizga qanchalik faxr baxsh etishini va buning qay darajada mas’uliyatli ekanini ta’riflab bo‘lmaydi. Bundan tashqari, biz hali yosh mamlakatmiz. Yelkamizda nima borligini his qilamiz, o‘z xalqimizga pand berib qo‘yishni xohlamaymiz. Shuning uchun bizda shunday kuchli ruh bor: sodir bo‘lgan barcha narsalar bizni yana-da kuchliroq qildi va birlashtirdi. Bu juda-juda katta mas’uliyat. Odamlar bizning Jahon chempionati finaliga chiqqanimizdan faxrlandi – biz qanchalik yaxshi jamoa bo‘lishimizdan qat’i nazar, finalga chiqishimizni tasavvur qilish ham qiyin edi. Ochig‘ini aytganda, finalga chiqish uchun siz haqiqatan ham o‘zgacha bo‘lishingiz kerak. Buni tasodifan amalga oshira olmaysiz”.
Bir oz fursat to‘xtab, u yana “Kolovare” mehmonxonasidagi bolakayga qaytdi. Shuningdek, u bir kun farzandlari bilan tashrif buyuradigan xaroba uyini esladi. Luka o‘z muvaffaqiyatlarini o‘sha qochoq do‘stlari, oilasi bilan baham ko‘rishini aytdi. Suhbatni esa bobosi bilan boshlaganidek u bilan yakunlashni lozim topdi.
“Har bir yutug‘imdan so‘ng o‘sha xotiralar miyamda paydo bo‘laveradi. Men u haqida o‘ylayman, bu mening bir qismim, doimo uni eslayman. Imkon topildi deguncha uning qabriga boraman. Men u bilan haqiqatan ham o‘zgacha munosabatlarga ega edim. Men uning birinchi nabirasi bo‘lganman. Urushda siz o‘zingiz uchun qadrli odamlarni yo‘qotasiz, men uchun shunday inson bobom edi”.
“U erishgan yutuqlarimni ko‘rmagani achinarli. Muhim bir voqea yuz berganida doim uni eslayman: men uning shu yerda bo‘lishini, futbolda va shaxsiy hayotimda nimalarga erishganimni, uch nafar ajoyib farzandim va go‘zal rafiqamni ko‘rishini istardim. Uning nabiralari bilan birga bo‘lishini xohlardim. Uning biz bilan emasligi achinarli. Ammo bunga ko‘nikishingiz kerak. Men hech kimdan nafratlanmayman, oldinga harakatlanishda davom etishimiz lozim”.
Boshqa maqolalar:
- “Jenoa” hujumchilar “kushanda”simi? Eldor Shomurodovni Italiyada nimalar kutmoqda?
- Italyancha osh. Eldor Shomurodov va “Jenoa” haqida
- Uzoq kutilgan qirol — Robert Levandovski haqida
- Petr Chexni hayratda qoldirgan va 6 yil avval ishsiz yurgan “Chelsi”ning yangi darvozaboni Eduard Mendi haqida
- Azarning jarohatlari, Kazemiroga o‘rinbosar yo‘qligi va ikki yildan beri tanib bo‘lmayotgan Isko. Zidan joriy mavsumda hal qilishi kerak bo‘lgan beshta muammo
- Pele, Maradona, Zidan va “o‘zga sayyoraliklar”. Futbol tarixidagi eng yaxshi o‘yinchilar haqida