• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +31°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Noyob jonivorning qismati. Odamzot yo‘q qilgan Tasmaniya xaltali bo‘rilari haqida

    Avstraliya va unga yondosh orollarda g‘aroyib xaltali jonivorlar yashashini ko‘pchilik yaxshi biladi. Ular orasida eng taniqlisi, albatta, kenguru bo‘lsa kerak. Bundan tashqari, koala, o‘rdakburun, xaltali sichqon, Tasmaniya tasqarasi va yana ko‘plab g‘aroyib jonivorlar bu qit’aning tabiiy boyligi sanaladi. Bu turdagi hayvonlar qit’aning juda uzoq o‘tmishda alohida bo‘lib, ajralib qolgani va boshqalardan izolyatsiyalangan holda evolyutsiyalangani bilan izohlanadi. Ana shunday hayvonlar orasida xaltali bo‘rilar bugunga kelib yo‘qolib ketgan noyob turga kiradi. “Daryo” xaltali bo‘rilar haqidagi qiziqarli faktlar haqida ma’lumot beradi. 

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Hozirgi kunda ham xaltalilarning ko‘p turlari saqlanib qolganiga qaramay, yaqin o‘tmishda ularning ayrim turlari butunlay yo‘q bo‘lib ketgani ham achchiq haqiqatdir. Shunday yo‘qolib ketgan xaltali jonivorlardan biri – xaltali bo‘rining eng oxirgisi bundan 86 yil muqaddam, ya’ni 1936-yilning 6-sentyabrida, Tasmaniya poytaxti Xobart shahridagi hayvonot bog‘ida jon taslim qilgan edi. O‘shandan buyon ushbu jonivor yo‘qolib ketgan turlar ro‘yxatiga kiritilgan va eng yomoni, uning yo‘q bo‘lib ketishiga inson omili ta’sir qilgan.

    Xaltali bo‘rilar haqidagi ilk ilmiy ma’lumot 1808-yilda Londonda Linney jamiyatida havaskor tabiatshunos Xarrison tomonidan taqdim etilgan edi. Avstraliyadagi qoyatoshlarga o‘yib ishlangan suratlarga qaraganda, qit’aning mahalliy aholisi bu bo‘rilar bilan ming yillardan beri yaxshi tanish bo‘lgan. Biroq o‘rta asrlarga kelib, yevropaliklar qit’aga va Tasmaniya oroliga tashrif buyurmasidan avvalroq xaltali bo‘rilar Avstraliyaning o‘zidan tabiiy ravishda siqib chiqarilgan va ular faqat Tasmaniya orolidagina saqlanib qolgan bo‘lgan.

    Xaltali bo‘rini qit’adan siqib chiqarilishiga sabab, bu yerlarga janubiy-sharqiy Osiyodan kelib o‘rnashgan yovvoyi itlar – dingo sabab bo‘lgan degan ilmiy qarash mavjud. Haqiqatan ham tulkidan yirikroq, lekin nemis ovcharkasi yoki alabay singari yirik gavdali itlardan kichikroq jussaga ega bo‘lgan xaltali bo‘ri, jismoniy jihatdan dingoga bas kela olmagan va o‘z arealini ularga boy bergan. Dingo Tasmaniya oroliga yetib bormagan. Shu sababli, bu orolda xaltali bo‘ri o‘zini juda yaxshi his qilgan va XIX asr o‘rtalarigacha tabiiy ko‘payishda davom etgan.

    Biroq Tasmaniyada fermerlar ko‘payib, xonaki hayvonlar boqilishi boshlanishi bilan xaltali bo‘riga endi odamlar tajovuz qila boshlagan. Xaltali bo‘ri o‘z xarakteriga mos ravishda, albatta, fermerlarning yaylovdagi qo‘y-qo‘zilariga hujum qilar edi va shu sababli, fermerlar yoppasiga bu bo‘rini qirishni boshlagan. XIX asrning 30-yillarida hatto har bir o‘ldirilgan xaltali bo‘ri uchun mukofotlar ham berilar edi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Xaltali bo‘ri, shuningdek, qushlarni va boshqa mayda jonivorlarni tutish uchun qo‘yilgan qopqonga tushgan o‘ljaga ham hamla qilar edi va o‘ljani qopqon egasidan avval burdalab ketardi. Uning ov qilish uslubi ham o‘ziga xos bo‘lgan. Xaltali bo‘ri o‘ljasini juda uzoq, shoshilmasdan, lekin uzluksiz ta’qib qilib borgan. Oxiri o‘lja yoki holdan toygan yoki qochgani joy topolmay qolib taslim bo‘lgan.

    Xaltali bo‘ri asosan tunda ov qilgan va asosan mayda jonivorlar (kemiruvchilar), qushlar va kaltakesaklar bilan oziqlangan. Qizig‘i shundaki, xaltali bo‘ri o‘zi oxirigacha yemay chala tashlab ketgan o‘ljasiga boshqa hech qachon qaytmagan va o‘laksani yemagan. Uning ovozi bo‘g‘iq, yo‘talga o‘xshash bo‘lgan. Tarixan hech qachon xaltali bo‘rining odamga hujum qilgani qayd qilinmagan. Bu turdagi bo‘ri atiga 35 kunlik homiladorlikdan keyin ikki yoki to‘rt nafar kuchukdan iborat avlodni dunyoga keltirib, keyingi 2-4 oy mobaynida kuchuklarini o‘z xaltasida olib yurib katta qilgan.

    Ular hech qachon odamga hamla qilmagan bo‘lsa-da, tasmaniyalik fermerlar orasida xaltali bo‘rining favqulodda vahshiy yirtqich ekani haqida vahimali afsonalar keng tarqalgan edi. Fermerlar xaltali bo‘rini miltiqdan otib yoki qopqonga tushirib yo‘q qila boshlagan va natijada, 1863-yilga kelib, xaltali bo‘rilar soni halokatli darajada kamayib ketgan. Shunga qaramay, XX asr boshlarida ham hali xaltali bo‘rilar Tasmaniyaning baland tog‘li hududlarida tabiiy holda yashar edi.

    XX asr boshlarida xaltali bo‘rini jahonning turli mamlakatlaridagi hayvonot bog‘lariga ham tarqatish boshlangan. Biroq 20-yillarda Tasmaniyaga tashqaridan olib kelingan itlar orqali kirib kelgan va mahalliy itsimonlarda ham tarqalgan o‘lat kasalligi xaltali bo‘rilarni ham chetlab o‘tmadi. Natijada, ularning populyatsiyasi qayta tiklanmas darajada qirilib ketdi. Tasmaniya hukumati 1928-yilda tabiatni asrash borasida maxsus qaror chiqargan.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Lekin tushunarsiz sababga ko‘ra, bu qarorda ham xaltali bo‘rini muhofaza qilish choralari ko‘zda tutilmagan edi. Yovvoyi tabiat qo‘ynida oxirgi xaltali bo‘rini 1930-yilda ko‘rishgan, aniqrog‘i, uni otib o‘ldirishgan va boshqa hech qachon xaltali bo‘rini odamlar hali uchratmadi. Tutqunlikda saqlangan so‘nggi xaltali bo‘ri esa, yuqorida aytganimizdek, 1936-yilning 6-sentabrida Xobartdagi zooparkda qarilikdan o‘lgan.

    Tasmaniya hukumati xaltali bo‘rilarni asrash bo‘yicha amaliy harakatlarga kech qoldi. Xaltali bo‘rini ovlashga taqiq faqat 1938-yilda joriy etildi va ko‘rganingizdek, bu paytga kelib, xaltali bo‘rining o‘zi allaqachon yo‘q bo‘lib ketib bo‘lgandi. 1966-yilda orolning janubi-g‘arbida xaltali bo‘rilarni himoyalash uchun maxsus rezervatsiya ham tashkil qilingan.

    Lekin bu harakatlar allaqachon kech bo‘lgandan keyin qilingani bois, hanuzgacha, xaltali bo‘rini birov qaytib ko‘rmagan. Olimlar va tabiatshunos mutaxassislar xaltali bo‘rilar Tasmaniyaning odam qadami yetmagan eng baland tog‘li hududlaridagi qalin o‘rmonlarda yashab qolganiga umid bilan har yili qidiruv ishlarini tashkil qiladi. 2005-yilda esa Avstraliyadagi jurnallardan biri xaltali bo‘rini tirigini ko‘rgan va topgan odamga taxminan ming AQSh dollari miqdorida mukofot ham e’lon qilgan.

    Quvonarlisi shundaki, so‘nggi yillarda xaltali bo‘riga tegishli deb hisoblanayotgan izlar va hatto bo‘rining o‘zini uzoqdan ko‘rganligini aytayotgan guvohlar paydo bo‘lmoqda. Shunga ko‘ra, balki yaqin yillarda bu noyob jonivorning qayta topilishi sodir bo‘lsa, albatta, katta voqea bo‘lgan bo‘lar edi. Quyidagi videolarda Yer yuzidagi oxirgi xaltali bo‘ri tasvirlangan kinoxronika kadrlarini ko‘rishingiz mumkin.

    Muzaffar Qosimov tayyorladi.

    06.09.2020, 10:50   Izoh (0)   49624
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Asalari zahri ko‘krak saratonini davolashga qodir ekanligi aniqlandi

    05.09.2020, 15:35

    Olimlar oyoq uchida yurish ozishga yordam berishini aniqladi

    02.09.2020, 09:28

    Indoneziya olimlari koronavirusning mutatsiyaga uchragan shtammini aniqladi

    01.09.2020, 09:37

    Olimlar kunduzgi uyqu o‘lim xavfini oshirishini aniqladi

    27.08.2020, 19:17

    Amerikalik olimlar semizlik va COVID-19 oqibatida yuzaga keladigan o‘lim o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqladi

    27.08.2020, 14:24

    Olimlar daraxtlar ko‘p hududda ulg‘aygan bolalarning aqliy salohiyati darajasi yuqori bo‘lishini aniqladi

    26.08.2020, 19:43
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi


    ZARMED Universiteti: 200 ta grant sizni kutmoqda


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    Toshkent Farmatsevtika Instituti — Farmatsiya sohasida xalqaro darajadagi sifatli ta’lim


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 

     

    Tavsiya etamiz

    Trampning Falastinga nisbatan noxolis siyosati: AQSH YUNESKO a’zoligidan nega chiqyapti?

    2 avgust, 18:35

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Trampga qarshi ish olib borgan prokurorga nisbatan tergov boshlandi

    Dunyo | 3 avgust, 20:24

    Vinisiusning rejalari barbod bo‘ldi

    Sport | 3 avgust, 19:34

    Shavkat Mirziyoyev amaliy tashrif bilan Turkmanistonga boradi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 19:29

    Rossiyada 14 yoshli ozarbayjonlik teraktda ayblandi (video)

    Dunyo | 3 avgust, 19:15

    Sea Breeze loyihasining egasi qanday majburiyatlarni o‘ziga olmoqda?

    O‘zbekiston | 3 avgust, 18:56

    Isroil mudofaa vaziri butun G‘azoni bosib olishga chaqirdi (video)

    Dunyo | 3 avgust, 18:10

    Andijonda sobiq kuyov qaynukasining mashinasini yoqib yubordi (video)

    O‘zbekiston | 3 avgust, 17:47

    Suriya mudofaa vazirligi va AQSH dastagidagi kurdlar mamlakat shimolida yuz bergan to‘qnashuvda bir-birini aybladi

    Dunyo | 3 avgust, 17:24
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.