• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12790.43
    • RUB162.6
    • EUR14486.44
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +27°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Koinot

    Keplerning uchinchi qonuni. 15-may – sayyoralar Quyosh atrofida qanday aylanishi tushuntirib berilgan kun

    1571–1630-yillarda yashab o‘tgan olmon astronomi va ruhoniysi Iogann Kepler Yer va boshqa sayyoralarning Quyosh atrofida aylanishining elliptik orbitalarini matematik asoslab beruvchi muhim fizik qonuniyatlarni bayon qilib bergan. Astronomiyaga qiziquvchilar Keplerning uch muhim qonunini yaxshi biladi va shu sababli ham u fanda “Osmon qonunchisi” degan nom olgan. Kepler qonunlarining uchinchisi – “davrlar qonuni” 1618-yilning 15-may sanasida kashf qilingan edi. Bugun kashfiyotga 402 yil to‘ldi. Sana tarixi va qiziqarli faktlar haqida “Daryo” kolumnisti Muzaffar Qosimov ma’lumot beradi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    1602–1618-yillar orasidagi muttasil kuzatishlari orqali Kepler Yer va boshqa sayyoralar Quyosh atrofida aylanishining elliptik orbitalarini matematik asoslab beruvchi muhim fizik qonuniyatlarni ochdi. Buning uchun u o‘z davrigacha bo‘lgan zamonlarda fanda hukm surgan va hammaning ongida mustahkam o‘rnashib qolgan fikr – osmon jismlari harakati uchun eng ideal yo‘nalish bu – aylana degan fikrdan voz kechishiga to‘g‘ri keldi. Haqiqatan ham aylana trayektoriyasi bo‘yicha orbital harakati nazariyasi bilan sayyoralarning ko‘z orqali hamma yaqqol ko‘rib turgan, amaldagi real harakati bir-biriga mos tushmas edi.

    Orbitalar ideal aylana ekani haqidagi tasavvur tarafdorlari qanchalik jiddiy bo‘lmasin, biroq amaliyot va nazariyot o‘rtasidagi bunday yaqqol nomuvofiqlik baribir shubha tug‘diradigan holat bo‘lib, Kepler ham ideal aylana shaklidagi orbitalar nazariyasiga ishonmagan. Keplerning o‘zida buning o‘rniga taklif qilish uchun boshqa munosib g‘oyaning o‘zi yo‘q bo‘lsa-da, u sayyoralar Quyosh atrofida ideal aylana orbita bo‘yicha emas, balki elliptik, biroz cho‘zinchoq orbita bo‘ylab harakatlansa kerak degan intuitiv fikrni tekshirib ko‘rishga kirishdi.

    Shu tariqa u hech qanday nazariy tayyorgarliksiz, shunchaki kundalik sinchiklab kuzatishlar orqali sayyoralarning Quyosh atrofida haqiqatan ham ellips shaklidagi orbita bo‘ylab harakatlanishini isbotladi va bunday harakat qonunlarining matematik asosini ham bayon qilib berdi. Keplerning haq bo‘lganini oradan 70 yilcha vaqt o‘tgach, Nyuton ham o‘zining butun olam tortishish qonunlari asosida yana bir bora isbotlagan.

    Keplerning ilk bora 1609-yilda e’lon qilingan birinchi qonuni Quyosh tizimidagi barcha sayyoralar elliptik orbita bo‘ylab harakatlanishi va ushbu ellipsning fokuslaridan birida Quyosh joylashishini ta’kidlaydi. “Teng yuzalar qonuni” ham deb yuritiladigan Keplerning ikkinchi qonuni ham 1609-yilda e’lon qilingan bo‘lib, uni olim, aslida, 1602-yilda kashf etgan edi. Unga ko‘ra, sayyora Quyoshdan qanchalik olisda bo‘lsa, u shunga muvofiq sekinroq harakatlanadi va aksincha, Quyosh yaqiniga kelganda sayyoraning harakati tezlashadi deb uqtirish beriladi.

    Bunda teng vaqt intervallari bo‘yicha sayyora va Quyoshni tutashtirib turuvchi xayoliy chiziq bilan chegaralangan ellips sektorlarining yuzasi doimo teng bo‘ladi. Ushbu ikki qonunni yaxshi bilgan holda istalgan sayyoraning orbitasini aniq hisoblash va istalgan vaqt uchun uning osmonning qayerida joylashishini bilish mumkin. Uchinchi qonun esa 1618-yil 15-may sanasida bayon qilingan bo‘lib, u “davrlar qonuni” (yoki “garmonika qonuni”) ham deyiladi.

    Unga ko‘ra, istalgan sayyoraning Quyosh atrofini aylanib chiqish davrining kvadrati, uning elliptik orbitasining katta yarim o‘qi masofasining kubiga proporsional bo‘ladi deyiladi. Shunga ko‘ra, Quyoshdan juda olisda joylashgan sayyoralarda yilning juda uzoq davom etishi hamda sayyoraning o‘z orbitasi bo‘ylab chiziqli harakat tezligi nega past bo‘lishi izohlanadi.

    Keplerning uchinchi qonuni zamonaviy kosmologiya fanida ham juda katta ahamiyat kasb etadi. Olis galaktikalarni kuzatish asnosida astrofiziklar galaktika markazlaridagi vodorod atomlaridan chiqadigan kuchsiz signallarni qayd etadi. Ushbu nurlanishlar spektridagi Doppler effekti bo‘yicha olimlar galaktika diskining vodorod periferiyasining aylanish tezligini aniqlaydi va bu orqali galaktikalarning o‘z burchak tezliklarini topadi.

    Kepler qonunlari tabiat va borliqni anglashda insoniyat tushunib yetgan eng birinchi va eng muhim qonunlardan biridir. O‘zida fizika, matematika va astronomiyani uyg‘unlashtirgan holda Kepler qonunlari ilm-fanda tabiat hodisalarini ixcham va oddiy formulalar bilan ifodalash mumkinligini ham ko‘rsatib berdi va minglab keyingi avlod olimlari uchun namuna o‘laroq xizmat qildi.

    15.05.2020, 10:30   Izoh (0)   28553
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Yerga o‘xshagan eng uzoq ekzosayyora topildi

    14.05.2020, 10:43

    NASA Sardoba toshqinining sun’iy yo‘ldoshdan olgan suratlarini e’lon qildi

    12.05.2020, 14:34

    Olimlar Marsdan Yerga tushishi mumkin bo‘lgan viruslardan ogohlantirdi

    11.05.2020, 14:28

    Odamlarning koinotni o‘zlashtirishi pandemiya sabab tezlashishi prognoz qilindi

    10.05.2020, 12:10

    Yer aholisi super Oy hodisasini kuzatdi (foto)

    08.05.2020, 12:33

    NASA xodimlari “O‘lim yulduzi”ni ko‘rsatdi (foto)

    05.05.2020, 20:36
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    ANORBANK va BS/2 O‘zbekistonda banklarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini kengaytirmoqda


    MKBANK xalqaro moliya bozorida: Qozog‘iston banklaridan 15 million dollar jalb qilindi


    UZTELECOM 10 Gbit/s tezlikdagi uy internetini foydalanuvchilarga taqdim etdi


    LUKOIL: yosh iste’dodlar ovozi katta sahnada yangradi


    Chery gazga o‘tmoqda: kafolat to'liq saqlanib qolinadi, o‘rnatish esa 31 maygacha bepul! 


    Xon Saroy tomonidan an’anaviy “Mening orzuyimdagi uy” rasmlar tanlovi boshlandi 


    2025-yilning 5 oyi davomida Mobiuz minglab tayanch stansiyalarini ishga tushirdi va texnik infratuzilmani zamonaviylashtirdi


    Ipoteka Bank OTP Group o‘zini o‘zi band qilganlarga yangi ipoteka dasturini ishga tushirdi: hujjatlarsiz, asabbuzarliksiz, samarali natijalar bilan


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    Sistit — bu uyat emas!


    “Biznesni rivojlantirish banki” biznes uchun qulay innovatsion bank bo‘lishga intilmoqda


    Octobank bankomatlarni BS/2 bilan birga “aqlliroq” qiladi


    Abadiy ishonchlilik va xavfsizlik: GWM sohaning yangi standartlarini joriy etmoqda


    “O‘zbekinvest” IUA aʼzosiga aylandi va Londonning global sug‘urta bozorida o‘z mavqeini mustahkamladi


    Centrum Air yangi Airbus A320neo — aviaparkidagi to‘qqizinchi samolyotni qabul qilib oldi 

     

    Tavsiya etamiz

    Gitlerdan so‘ng eng mashhur natsist – dorga osilgan Ribbentropning ayanchli taqdiri

    31 may, 19:25

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Boks. O‘zbekistonlik sportchilar Tailanddagi turnirda tengsiz bo‘ldi

    Sport | 2 iyun, 08:35

    Qozog‘istonda ota va o‘g‘il yashin urishi oqibatida vafot etdi

    Qozog‘iston | 2 iyun, 08:29

    HAMAS garovdagilarni ozod qilish uchun shart qo‘ydi

    Dunyo | 1 iyun, 23:35

    Rossiya Kubogi. “SSKA” superfinalda “Rostov”ni yengib, bosh sovringa ega chiqdi, Fayzullayev zaxiradan maydonga tushdi

    Sport | 1 iyun, 22:48

    Turkiyada Ukraina va Rossiya muzokaralarining 2-raundi bo‘lib o‘tadi

    Dunyo | 1 iyun, 22:45

    Futbol tarixidagi eng kuchli 10 ta futbol akademiyasi nomi e’lon qilindi

    Sport | 1 iyun, 21:47

    Isroil tanklari G‘azoda ovqat kutayotganlarga o‘t ochib, 32 kishini o‘ldirdi

    Dunyo | 1 iyun, 21:45
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.