• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12768.26
    • RUB162.63
    • EUR14400.04
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +29°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Agar iqlim isishiga qarshi kurashda global o‘zgarishlar bo‘lmasa, kelgusi 50 yilda milliardlab odamlar “iqlim migrantlari”ga aylanishi mumkin

    Yer yuzidagi o‘rtacha yillik haroratning Selsiy bo‘yicha bir darajaga ko‘tarilishi sababli kamida bir milliard odam qishloq xo‘jaligi, chorvachilik va ochiq havoda ishlash uchun eng ma’qul bo‘lgan iqlim sharoitiga moslashishga yoki boshqa joyga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘ladi. Olimlar bunday xulosalarga so‘nggi olti ming yilni o‘z ichiga olgan tahlillar asosida keldi. Mazkur tadqiqot haqida hikoya qiluvchi ilmiy maqola Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalida chop etildi. Bu haqda Meduza xabar berdi.

    Sahroyi Kabirdan Kanar orollariga kelgan qum bo‘roni, 2020-yil 23-fevral

    Sahroyi Kabirdan Kanar orollariga kelgan qum bo‘roni, 2020-yil 23-fevral
    Foto: Scanpix

    Yer iqlimi butun tarix davomida o‘zgargan. So‘nggi 650 ming yil ichida sayyora olti marta muzlik va isish davrlarini boshdan kechirgan. Bu sekin, ammo keng miqyosli iqlim o‘zgarishlari ko‘plab murakkab jarayonlarga bog‘liq. Biroq asosiysi — Milankovich davrlari deb ataladigan Yer orbitasining tebranishlari. Tebranishlar natijasida sayyoraning turli mintaqalariga tushadigan quyosh nuri miqdori o‘zgaradi.

    Ammo zamonaviy iqlim davri avvalgilaridan farq qiladi. Iqlim isishining hozirgi tendensiyasi alohida ahamiyatga ega, chunki harorat juda tez ko‘tarilmoqda — 1975-yildan boshlab, har o‘n yilda Selsiy bo‘yicha taxminan 0,15-0,20 darajagacha. 1880-yildan buyon Yerning o‘rtacha harorati Selsiy bo‘yicha bir darajaga ko‘tarildi. Bu juda ko‘p: hozirdanoq dunyo okeani sathining ko‘tarilishi, Yerning muz qatlamlari maydonining kamayishi va boshqa ekstremal ob-havo hodisalari kuzatilmoqda.

    Hozirgi iqlim o‘zgarishi sabablari juda yaxshi ma’lum, ammo uning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari, masalan, kelajakda majburiy migratsiya ko‘lami haqida hozircha gapirib bo‘lmaydi. Ko‘pgina mustaqil hisob-kitoblar mavjud, ammo iqlim isishi sababli yashash joyidan ko‘chib ketishga majbur bo‘ladigan odamlarning sonini hisoblash uchun hali ham umumiy qabul qilingan yagona usul yo‘q.

    Masalan, Ichki migratsiyani o‘rganish xalqaro markazining ma’lumotlariga ko‘ra, 2018-yilda 17,2 million kishi hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan ofatlar sababli uylarini tashlab ketishga majbur bo‘lgan. Jahon bankining taxminlariga ko‘ra, agar hukumatlar vaziyatni o‘zgartirish uchun jiddiy choralar ko‘rmasa, 2050-yilga borib dunyoning uchta mintaqasidagi ichki iqlim muhojirlari soni 143 millionga yetadi. O‘zgarishlar iqtisodiyotga ta’sir qiladi: McKinsey Global instituti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, sayyoraning o‘rtacha yillik harorati ko‘tarilishi xodimlarning ishchanligiga, infratuzilma, oziq-ovqat va tabiiy resurslarga ta’sir qiladi.

    Yangi tadqiqotda Martin Sheffer boshchiligidagi xalqaro antropologlar guruhi kelajakdagi migratsiya ko‘lamini hisoblashda yangi yondashuvni taklif qildi. Hisoblash odamning “ekologik joyini” qidirish va uning iqlim o‘zgarishi natijasida qanday o‘zgarishini tahlil qilish orqali amalga oshiriladi.

    Iqlim isishi odamning “ekologik joyi”ni o‘zgartiradi va ommaviy migratsiyani yuzaga keltiradi

    Biologlar hayvonlar va o‘simliklarning “ekologik joyi” haqida gapirganda, odatda u yoki bu tur yashaydigan zarur atrof-muhit omillarining yig‘indisi nazarda tutiladi. Shu jumladan, albatta, iqlim ham hisobga olinadi. Ijtimoiy va texnologik imkoniyatlari tufayli odamlar o‘zlarining “ekologik joylari” chegaralarini sezilarli darajada kengaytirgan va atrof-muhit sharoitlari hayvonlarniki kabi cheklanmagan, ammo odamlar atrof-muhitdan butunlay mustaqil bo‘lib qoldi, deb aytib bo‘lmaydi. Shuning uchun yangi tadqiqot mualliflari odamlar uchun eng qulay va samarali yashash joylari qayerda joylashganligini va iqlim o‘zgarishi ularga qanday ta’sir ko‘rsatishini aniqlashga qaror qildi.

    Tadqiqotda niderlandiyalik ekologlar tomonidan tuzilgan tarixiy ma’lumotlar bazasiga tayanilgan. Ma’lumotlar bazasida 12 ming yil davomidagi butun sayyoradagi aholi va qishloq xo‘jaligi to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud. Unda ekiladigan ekinlar, chorva mollari taqsimoti, yalpi ichki mahsulot, o‘tgan va joriy o‘rtacha yillik harorat ko‘rsatkichlari, yog‘ingarchilik va shunga o‘xshash boshqa statistik ma’lumotlar mavjud. Aynan ushbu ma’lumotlar asosida olimlar odamlar uchun tarixan maqbul yashash joyi deb hisoblanadigan zonalarni aniqladi.

    Ma’lum bo‘lishicha, so‘nggi olti ming yildan buyon ko‘pchilik odamlar o‘rtacha yillik harorat Selsiy bo‘yicha 11-15 darajani tashkil etadigan bitta tor iqlim zonasida yashamoqda. Hozirgi qishloq xo‘jaligi ekinlari va chorvachilik, asosan, xuddi o‘sha sharoitlar bilan cheklangan. Insoniyat uchun yana bir qulay harorat 20-25 darajagacha bo‘lib, Hindiston mussonlari ta’siri ostida bo‘lgan Janubiy Osiyo hududiga to‘g‘ri keladi. Bu iqlim mintaqasiga aholi zichligi bo‘yicha ikkinchi eng yuqori ko‘rsatkich to‘g‘ri kelgan. Albatta, ba’zi odamlar sovuqroq va issiqroq hududlarda istiqomat qiladi — shu paytgacha insoniyat shimoldan janubiy qutbga qadar bo‘lgan oraliqda joylashgan. Biroq yuqoridagi ikkita mintaqadan tashqari boshqa barcha mintaqalarda aholi sezilarli darajada ozroq va u mintaqalarda yashash sharoitlari biroz og‘irroq.

    Shundan so‘ng tadqiqotchilar Yer aholisi o‘sishining hozirgi sur'ati va haroratning hozirgi tendensiyalari saqlanib qolishi sharoitida sayyora aholisining tarqalishi keyingi 50 yil ichida qanday o‘zgarishini ko‘rsatadigan modelni yaratdi. Ularning hisob-kitoblariga asos sifatida xalqaro iqlim siyosatidagi sezilarli o‘zgarishlarni ko‘zda tutmaydigan ssenariy olingan. Bugungi kunda ba’zi ekspertlar ushbu ssenariyni pessimistik, deb hisoblaydi, chunki bu ssenariy issiqxona gazlari chiqarishni kamaytirish bo‘yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlarni hisobga olmaydi. Ammo agar vaziyat baribir keskin o‘zgarmaydi, deb qabul qilinsa, unda insoniyatning iqlimiy joyi so‘nggi 6 ming yildagiga nisbatan sezilarli darajada o‘zgarishi mumkin.

    Tadqiqot mualliflarining hisob-kitoblariga ko‘ra, kelgusi 50 yil ichida o‘rtacha bir yillik harorat Selsiy bo‘yicha 29 darajadan yuqori bo‘lgan hududlarda 3,5 milliardgacha odam yashaydi. Bugungi kunda bunday iqlim Yer yuzasining atigi 0,8 foizida, asosan, Sahroyi Kabir mintaqasida kuzatilmoqda, ammo 2070-yilga borib u 19 foiz hududga tarqalishi mumkin. Olimlarning fikriga ko‘ra, sayyoraning ba’zi qismlarida sharoit yomonlashishi, boshqa qismlarida esa yaxshilanishi odamlarni ko‘chishga undaydi. Agar sayyora aholisi harorat bo‘yicha o‘tgan ming yillikda bo‘lgani kabi taqsimlangan holda qolsa, odamlarning taxminan 30 foizi (bu eng yuqori ko‘rsatkich) boshqa hududlarga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘ladi.

    Shu bilan birga, olimlar guruhi ularning prognozida ko‘plab noaniqliklar mavjudligini ta’kidlagan. Bular, asosan, issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish bo‘yicha qarorlarning oqibatlari, shuningdek, insoniyatning issiq iqlimga moslashish qobiliyati bilan bog‘liq. Qishloq xo‘jaligi va chorvachilik uchun qulay sharoitlardan tashqarida joylashgan hududlarda iqtisodiyot qanday rivojlanadi, degan savol ham ochiq qolmoqda. Shu sababli olimlarning ta’kidlashicha, ularning ishlarini migratsiya bo‘yicha bashorat sifatida qabul qilish mumkin emas, aksincha bu bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar haqida ogohlantirishdir.

    14.05.2020, 08:09   Izoh (0)   39747
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Eronda koronavirusni yarim daqiqada aniqlovchi nanotest yaratildi

    13.05.2020, 13:07

    Olimlar koronavirus qurboniga aylanish ehtimolligini hisoblovchi “o‘lim kalkulyatori”ni yaratdi

    12.05.2020, 16:09

    Singapurlik olimlar koronavirus tugashi bo‘yicha prognozlarini bekor qilib, barcha ma’lumotlarni o‘chirib tashladi

    11.05.2020, 15:49

    Rossiyalik virusolog kunlar isishi bilan COVID-19’ning yana bir to‘lqini kuzatilishini taxmin qildi

    11.05.2020, 08:56

    Xitoylik olim koronavirusning eng xavfli xususiyatini oshkor etdi

    10.05.2020, 18:56

    Olimlar basseyn va suv havzalari orqali koronavirus yuqtirib olish ehtimolini baholadi

    10.05.2020, 08:12
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    ANORBANK va BS/2 O‘zbekistonda banklarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini kengaytirmoqda


    “Akkermann sement” xalqaro forumi: qurilish materiallari sohasidagi muammolar keng tahlil qilindi


    MKBANK xalqaro moliya bozorida: Qozog‘iston banklaridan 15 million dollar jalb qilindi


    InfinBANK Visa Direct orqali xalqaro pul o‘tkazmalariga qo‘yilgan limitlarni oshirdi 


    “O‘zbekinvest” IUA aʼzosiga aylandi va Londonning global sug‘urta bozorida o‘z mavqeini mustahkamladi


    2025-yilning 5 oyi davomida Mobiuz minglab tayanch stansiyalarini ishga tushirdi va texnik infratuzilmani zamonaviylashtirdi


    Centrum Air yangi Airbus A320neo — aviaparkidagi to‘qqizinchi samolyotni qabul qilib oldi 


    Sistit — bu uyat emas!


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    Octobank bankomatlarni BS/2 bilan birga “aqlliroq” qiladi


    Chery gazga o‘tmoqda: kafolat to'liq saqlanib qolinadi, o‘rnatish esa 31 maygacha bepul! 


    “Biznesni rivojlantirish banki” biznes uchun qulay innovatsion bank bo‘lishga intilmoqda


    Abadiy ishonchlilik va xavfsizlik: GWM sohaning yangi standartlarini joriy etmoqda


    Ipoteka Bank OTP Group o‘zini o‘zi band qilganlarga yangi ipoteka dasturini ishga tushirdi: hujjatlarsiz, asabbuzarliksiz, samarali natijalar bilan


    UZTELECOM 10 Gbit/s tezlikdagi uy internetini foydalanuvchilarga taqdim etdi

     

    Tavsiya etamiz

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00

    Ayol ovchilardan ilg‘or samolyotlarga qadar — Ukraina rus Shahed’larini qanday ovlaydi?

    19 may, 20:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Desertga tuzlangan bodringli pechenye: Gollivud yulduzlari yaxshi ko‘radigan g‘ayrioddiy yeguliklar

    Layfstayl | 31 may, 13:50

    O‘zbekistonda yozning ilk kunida harorat qanday bo‘ladi?

    O‘zbekiston | 31 may, 13:25

    Jeki Chan, Demi Mur va boshqa jahon yulduzlarining asl ismlarini bilasizmi?

    Layfstayl | 31 may, 12:30

    “Xohlaganimni gapiraman” deya ichki ishlar xodimini haqoratlagan ayol uzr so‘radi (video)

    O‘zbekiston | 31 may, 11:55

    Yaqinlarining qistovi bilan mashhur rollarga rozi bo‘lgan Gollivud aktyorlari

    Kino | 31 may, 11:40
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.