Iqlim o‘zgarishlari bizni tentak qiladi. Behazil

Iqlim o‘zgarishlari ortidan insoniyat to‘qnash keladigan muammolar haqida ko‘pchilik OAV orqali xabar topgan: issiqxona effekti, dunyo okeani sathining ko‘tarilishi, cho‘llanish, o‘rmon yong‘inlari, qurg‘oqchilik va hokazo. Xullas, vaziyat murakkab va bu aytilganlardan hech birida yaxshilik alomati ko‘rinmayapti. Atmosferaga CO₂ gazlarining tinimsiz va katta miqdorlarda tashlanishi oqibatida sayyoramiz global miqyosda isib borayotgani endilikda inkor qilib bo‘lmas haqiqatga aylandi. Biroq CO₂ gazlari miqdori ortishi natijasidan yuqorida aytilgan vahimali gaplar – toshqinlar, yong‘inlar va hokazolardan ham  ayanchliroq boshqa bir holat kelib chiqishi mumkin ekan.

Pensilvaniya universiteti va Kolorado Jamoatchilik sog‘lig‘ini saqlash oliy maktabi olimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, shundoq ham tabiat injiqliklari bilan bog‘liq muammolar girdobida qolayotgan odamzot qarshisida global iqlim isishining yanada ayanchli ta’siri paydo bo‘ladi. Ya’ni CO₂ gazlari miqdorining ortishi bilan, odamlar o‘zi ham aqlan zaiflashib, tentaklashib boradi. Va bu hazil emas, balki tag zamirida achchiq haqiqat bo‘lgan ilmiy xulosadir. Bu yaxshilikka olib kelmasligini ham hammamiz yaxshi bilamiz.

Atmosferada CO₂ gazi miqdori ortishidan kishining fikrlash va mantiq yuritish qobiliyati susayishi, diqqatni jamlay olmaslik va bilimlarni o‘zlashtira olmaslik singari nojo‘ya ta’sirlar kelib chiqishi haqidagi ilmiy maqola Amerika Geofizika Ittifoqining yil yakunlariga bag‘ishlangan majlisida ma’ruza tarzida o’qib eshittirilgan va EarthArXiv serveriga joylangan.

Unda qayd etilishicha, CO₂ miqdori me’yoridan ortiqcha bo‘lgan havodan nafas olish orqali kishining koginitiv imkoniyatlari qay darajada o‘zgarishi tekshirilgan. Buning uchun ular talabalarga havodagi CO₂ miqdori turlicha bo‘lgan muhitlarda o‘tirib dars qilish va umuman biror bilimni o‘zlashtirishga urinib ko‘rishni taklif qilgan. Xulosalar vahima qilgulik: talabalarga hozirgi atmosferaga tashlanayotgan CO₂ miqdori bilan to‘yingan havodan nafas olib o‘qishda davom etsa, kompyuter modellashtirishi yordamida olingan tahlilga ko‘ra, 2100-yilga borib odamlarning aqliy salohiyati hozirgidan taxminan 25 foizga pasayib ketishi mumkin. CO₂ miqdori hozirgi tashlanayotgandan ham ko‘proq bo‘lgan, ya’ni havosi hoziroq CO₂ bilan zaharlangan xonada ish bajargan talabalarning aqliy qobiliyati esa 50 foizgacha pasaygani qayd qilingan.

Shu tariqa, olimlar global iqlim isishiga nisbatan jiddiyroq yondoshilmas va atmosferaga tashlanayotgan CO₂ miqdori kamaytirilmas ekan, asr so‘ngiga borib odamlar bosh miyaning, fikrni jamlash, mulohaza yuritish, bilim egallash, begona joyda orientir ola bilish va hatto nutq singari oliy funksiyalaridan samarali foydalanishga qodir bo‘la olmay qoladi deb qo‘rqitishmoqda. Qisqa qilib aytganda, CO₂ ning me’yoridan oshiq miqdori odamzotni tentakroq qiladi. Va bu hazil emas...

Muzaffar Qosimov