• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12413.79
    • RUB154.86
    • EUR14468.27
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +27°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Nobel olgan matematiklar? Qanaqasiga?

    Ha, ko‘pchiligimiz, matematika sohasida Nobel mukofoti berilmasligini yaxshi bilamiz. Lekin bu matematiklarga Nobel berilmaydi degani emas. “Daryo” kolumnisti Muzaffar Qosimov shu haqda hikoya qiladi.

    Alfred Nobelning sevgan qizi matematikka tegib ketgani uchun olim alam ustida matematiklarni mukofotdan mahrum qilgan degan cho‘pchak keng tarqalgan. Aslida buning zamirida haqiqat yo‘q. Nobel shunchaki vasiyatida matematiklarni tilga olmagan va buning sababi o‘zigagina ayon. Uni yaqindan bilganlarning fikricha, Nobel matematikani abstrakt fan sanagan, mukofot esa amaliy yutuqlar uchun berilishini istagan. Shu sababli Nobel mukofoti tibbiyot va fiziologiya, fizika, kimyo, adabiyot va tinchlik sohalarida beriladi. Shunga qaramay, tarixda bu nufuzli ilmiy mukofotga ega bo‘lgan bir necha professional matematik olim mavjud.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Masalan, britaniyalik matematik Bertran Rassel 1950-yila adabiyot sohasidagi Nobelni qo‘lga kiritgan. Uning hamkasbi Alfred Uaytxed bilan hamkorlikda yozgan Principia Mathematica kitobi XX asr boshlarida umumiy matematikani oddiy mantiqiy xulosalar, aksioma va cheklangan sondagi asosiy tushunchalar orqali sodda bayon etishga qaratilgan edi. Asar ayniqsa 20–30-yillarda katta shov-shuv bilan qo‘lma-qo‘l bo‘lgan va Rasselning obro‘sini juda oshirib yuborgan. Keyinchalik Bertran Rassel matematikadan biroz yiroqlashgan va asosan falsafiy mulohazalarga berilgan. Shuningdek, boshidan kechirgan Ikkinchi jahon urushi dahshatlari haqida xotiralar yozib, tinchlikparvarlikni, insoniylikni targ‘ib qiluvchi asarlar bitgan. Asl kasbi matematik bo‘lgan Bertran Rassel gumanizm g‘oyalarini keng targ‘ib qilgani uchun adabiyot bo‘yicha Nobel mukofotiga erishgan.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Yana bir matematik – Yujin Vigner esa o‘ziga ancha yaqin soha – fizika bo‘yicha 1963-yilgi Nobelga sazovor bo‘lgan. Fizika va matematika chambarchas bog‘liq sohalar sanalsa-da, Vigner kasbiga ko‘ra fizik emas, aynan matematik bo‘lgan. 1902-yilda Budapeshtda tug‘ilgan bu olim asosan guruhlar nazariyasi borasida ilmiy ishlar olib borgan. Bu yo‘nalishdagi ilmiy xulosalarini simmetriya nazariyasi va kvant mexanikasiga tatbiq etgan olim fizika sohasi uchun g‘oyat muhim natijalarni olishga muvaffaq bo‘lgan. 1963-yilgi fizika bo‘yicha Nobel unga simmetriyaning fundamental tamoyillarini elementar zarralar fizikasiga tatbiq etgani uchun berilgan.

    Matematika eng ko‘p qo‘llaniladigan yana bir soha iqtisodiyotdir. Shu sababli ayrim matematik olimlar iqtisodiyot sohasida Nobel xotirasi mukofotini qo‘lga kiritgani ajablanarli emas. Shundaylardan biri SSSR vakili Leonid Kantorovich bo‘lib, u 1975-yilda Nobelga sazovor bo‘lgan.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Kantorovich 1912-yilda Sankt-Peterburgda tug‘ilgan. U favqulodda iste’dodli bola bo‘lgan va 14 yoshidayoq fizika-matematika fakultetiga o‘qishga kirib, 18 yoshida allaqachon oliy ma’lumotli, yetuk matematik mutaxassis sifatida tan olingan. Kantarovich asosan ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, iqtisodiy ko‘rsatkichlarni maqbullashtirish, energiya, yoqilg‘i tejash va logistikani samarali yo‘lga qo‘yish borasida katta ko‘lamli ilmiy ishlar qilgan. Uning fanera ishlab chiqarish zavodi misolida ko‘rsatib bergan iqtisodiy tahlillari tufayli resurslarni optimal taqsimlash nazariyasi yuzaga kelgan. Bu nazariya ko‘plab ishlab chiqarish korxonalarida katta muvaffaqiyat bilan o‘zini oqlagan va aynan ushbu ishi uchun Kantarovichga 1975-yilgi Nobel berilgan.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Nobel olgan matematiklar ichida eng taniqlisi Jon Nesh bo‘lsa kerak. Zulfiya Nazar ssenariysi asosida ishlangan, bosh rolni Rassel Krou ijro etgan “Tafakkur o‘yinlari” kinofilmi orqali uni ko‘pchilik yaxshi taniydi. Jon Nesh o‘yinlar nazariyasi bo‘yicha katta ilmiy ishlar olib borgan amerikalik matematikdir. Nesh ham Nobelini iqtisodiyot sohasida olgan. U shizofreniyaga chalingani va yosh o‘tgani sari buni yengib o‘tib, yirik ilmiy ishlar qila olgani tahsinga sazovordir. Unda Nobeldan avval allaqachon Abel mukofoti ham bo‘lgan.

    09.12.2019, 17:53   Izoh (0)   63686
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Uzbekistan Airways bilan Istanbulga foydali parvoz qiling!


    UZTELECOM simli internetni modernizatsiya qilmoqda: abonentlar GPON va FTTx orqali 100 Mbit/s dan yuqori tezlikka ega bo‘ladilar


    Pepsi Taste Challenge 2025: Pepsi yana oldinda — O‘zbekistonda 59,28% ovozga sazovor bo‘ldi 


    Kelajak – bugungi qilgan harakatingiz samarasidir. O‘zingizga ishonch esa har qanday yutug‘ingizning boshlanishi 


    BI Group O‘zbekistonda turar joy binosining zilzilabardoshligini ochiq sinovdan muvaffaqiyatli o‘tkazdi


    “Biznesni rivojlantirish banki” 1 trln 273 mlrd so‘mlik ipoteka krediti ajratdi


    Accor Toshkentda Swissôtel Tashkent ochilishini nishonlamoqda, shveysariya uslubidagi hashshamatni O‘zbekiston poytaxtiga olib kelmoqda


    HONOR talabalarni qo‘llab-quvvatlovchi aksiyani e’lon qildi 


    “Trastbank” kichik biznesni rivojlantirish uchun 1 mlrd so‘mgacha kredit taklif etadi


    Universalbank o‘zini o‘zi band qilgan fuqarolar uchun yangi “Mikrokredit 300 ”ni ishga tushirdi 


    HAVAL O‘zbekistonda yangi modellarni namoyish etdi: HAVAL H6 Facelift va HAVAL H9 taqdimot kechasi


    Mobiuz Andijon, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida 5G ning yangi imkoniyatlarini ochmoqda


    Kapitalbank va Korporativ sport assotsiatsiyasi hamkorlik memorandumini imzoladi


    Smart Business O‘zbekistonda UZCARD va Humo kartalarini qabul qilish uchun yagona yechimni taqdim etadi 


    Imzo Glass mahsulotlari Buyuk Britaniyaga eksportga yuborildi

     

    Tavsiya etamiz

    Yahudiylarning “Tarixiy vatan” va “Buyuk Isroil” haqidagi puch da’volari: Falastin aslida kimga tegishli?

    23 avgust, 13:22

    “Rusning sharmandali blitskrigi”. Urush taqdirini belgilab bergan Kiyev jangi qanday yakunlangan edi?

    22 avgust, 20:08

    Islom Karimovning sobiq matbuot kotibi “Otamdan qolgan dalalar” filmi taqiqlanish sababini oshkor qildi

    21 avgust, 11:58

    Turkiyada oyoq suyaklarini sindirib, bo‘yni o‘stirish operatsiyasi ommalashmoqda (foto)

    21 avgust, 11:52
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    NASA hamkorligida yaratilgan sun’iy intellekt Quyoshdagi chaqnashlarni 2 soat oldin prognoz qila oladi

    Dunyo | 23 avgust, 22:50

    “AQSH bosimiga qarshi birdammiz”: Xitoy Hindistonni qo‘llab-quvvatladi

    Dunyo | 23 avgust, 22:10

    Superliga. “Nasaf” “Surxon”dan ustun keldi, “OKMK” “Xorazm” darvozasiga 3 ta gol kiritdi

    Sport | 23 avgust, 21:50

    Xitoyda ko‘prik qulashi oqibatida 12 nafar ishchi halok bo‘ldi (video)

    Dunyo | 23 avgust, 21:35

    Rauf Parfi, Muhammad Yusuf va boshqa marhum ijodkorlar ordenlar bilan mukofotlandi

    O‘zbekiston | 23 avgust, 21:11

    Muftiy Nuriddin Xoliqnazarov “Oliy darajali imom Buxoriy” ordeni bilan taqdirlandi

    O‘zbekiston | 23 avgust, 20:46

    Ispaniyadagi plyajlar zaharli va noyob shilliqqurt sabab yopildi

    Dunyo | 23 avgust, 20:10
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.