• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +33°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Nobel olgan matematiklar? Qanaqasiga?

    Ha, ko‘pchiligimiz, matematika sohasida Nobel mukofoti berilmasligini yaxshi bilamiz. Lekin bu matematiklarga Nobel berilmaydi degani emas. “Daryo” kolumnisti Muzaffar Qosimov shu haqda hikoya qiladi.

    Alfred Nobelning sevgan qizi matematikka tegib ketgani uchun olim alam ustida matematiklarni mukofotdan mahrum qilgan degan cho‘pchak keng tarqalgan. Aslida buning zamirida haqiqat yo‘q. Nobel shunchaki vasiyatida matematiklarni tilga olmagan va buning sababi o‘zigagina ayon. Uni yaqindan bilganlarning fikricha, Nobel matematikani abstrakt fan sanagan, mukofot esa amaliy yutuqlar uchun berilishini istagan. Shu sababli Nobel mukofoti tibbiyot va fiziologiya, fizika, kimyo, adabiyot va tinchlik sohalarida beriladi. Shunga qaramay, tarixda bu nufuzli ilmiy mukofotga ega bo‘lgan bir necha professional matematik olim mavjud.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Masalan, britaniyalik matematik Bertran Rassel 1950-yila adabiyot sohasidagi Nobelni qo‘lga kiritgan. Uning hamkasbi Alfred Uaytxed bilan hamkorlikda yozgan Principia Mathematica kitobi XX asr boshlarida umumiy matematikani oddiy mantiqiy xulosalar, aksioma va cheklangan sondagi asosiy tushunchalar orqali sodda bayon etishga qaratilgan edi. Asar ayniqsa 20–30-yillarda katta shov-shuv bilan qo‘lma-qo‘l bo‘lgan va Rasselning obro‘sini juda oshirib yuborgan. Keyinchalik Bertran Rassel matematikadan biroz yiroqlashgan va asosan falsafiy mulohazalarga berilgan. Shuningdek, boshidan kechirgan Ikkinchi jahon urushi dahshatlari haqida xotiralar yozib, tinchlikparvarlikni, insoniylikni targ‘ib qiluvchi asarlar bitgan. Asl kasbi matematik bo‘lgan Bertran Rassel gumanizm g‘oyalarini keng targ‘ib qilgani uchun adabiyot bo‘yicha Nobel mukofotiga erishgan.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Yana bir matematik – Yujin Vigner esa o‘ziga ancha yaqin soha – fizika bo‘yicha 1963-yilgi Nobelga sazovor bo‘lgan. Fizika va matematika chambarchas bog‘liq sohalar sanalsa-da, Vigner kasbiga ko‘ra fizik emas, aynan matematik bo‘lgan. 1902-yilda Budapeshtda tug‘ilgan bu olim asosan guruhlar nazariyasi borasida ilmiy ishlar olib borgan. Bu yo‘nalishdagi ilmiy xulosalarini simmetriya nazariyasi va kvant mexanikasiga tatbiq etgan olim fizika sohasi uchun g‘oyat muhim natijalarni olishga muvaffaq bo‘lgan. 1963-yilgi fizika bo‘yicha Nobel unga simmetriyaning fundamental tamoyillarini elementar zarralar fizikasiga tatbiq etgani uchun berilgan.

    Matematika eng ko‘p qo‘llaniladigan yana bir soha iqtisodiyotdir. Shu sababli ayrim matematik olimlar iqtisodiyot sohasida Nobel xotirasi mukofotini qo‘lga kiritgani ajablanarli emas. Shundaylardan biri SSSR vakili Leonid Kantorovich bo‘lib, u 1975-yilda Nobelga sazovor bo‘lgan.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Kantorovich 1912-yilda Sankt-Peterburgda tug‘ilgan. U favqulodda iste’dodli bola bo‘lgan va 14 yoshidayoq fizika-matematika fakultetiga o‘qishga kirib, 18 yoshida allaqachon oliy ma’lumotli, yetuk matematik mutaxassis sifatida tan olingan. Kantarovich asosan ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, iqtisodiy ko‘rsatkichlarni maqbullashtirish, energiya, yoqilg‘i tejash va logistikani samarali yo‘lga qo‘yish borasida katta ko‘lamli ilmiy ishlar qilgan. Uning fanera ishlab chiqarish zavodi misolida ko‘rsatib bergan iqtisodiy tahlillari tufayli resurslarni optimal taqsimlash nazariyasi yuzaga kelgan. Bu nazariya ko‘plab ishlab chiqarish korxonalarida katta muvaffaqiyat bilan o‘zini oqlagan va aynan ushbu ishi uchun Kantarovichga 1975-yilgi Nobel berilgan.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Nobel olgan matematiklar ichida eng taniqlisi Jon Nesh bo‘lsa kerak. Zulfiya Nazar ssenariysi asosida ishlangan, bosh rolni Rassel Krou ijro etgan “Tafakkur o‘yinlari” kinofilmi orqali uni ko‘pchilik yaxshi taniydi. Jon Nesh o‘yinlar nazariyasi bo‘yicha katta ilmiy ishlar olib borgan amerikalik matematikdir. Nesh ham Nobelini iqtisodiyot sohasida olgan. U shizofreniyaga chalingani va yosh o‘tgani sari buni yengib o‘tib, yirik ilmiy ishlar qila olgani tahsinga sazovordir. Unda Nobeldan avval allaqachon Abel mukofoti ham bo‘lgan.

    09.12.2019, 17:53   Izoh (0)   63610
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    ZARMED Universiteti: 200 ta grant sizni kutmoqda


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 


    Toshkent Farmatsevtika Instituti — Farmatsiya sohasida xalqaro darajadagi sifatli ta’lim


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi

     

    Tavsiya etamiz

    Trampning Falastinga nisbatan noxolis siyosati: AQSH YUNESKO a’zoligidan nega chiqyapti?

    2 avgust, 18:35

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Ozarbayjon gazi Turkiya orqali Suriyaga yetkazib beriladi

    Dunyo | 3 avgust, 14:15

    “An-Nassr” Ronalduning tavsiyasi bilan Fernandeshni sotib olmoqchi

    Sport | 3 avgust, 13:55

    O‘zbekistonda ayrim bog‘cha bolalari uchun har oy 618 ming so‘mdan beriladi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 13:29

    BAA Misrdan yarim milliondan ortiq g‘azolikni ta’minlash uchun yetadigan suv quvuri tortib keladi

    Dunyo | 3 avgust, 12:55

    UNICEF: G‘azoda har uchinchi odam kunlarni ochlik bilan o‘tkazadi, bolalar esa halok bo‘lish xavfi ostida

    Dunyo | 3 avgust, 12:09

    Bolalar yerto‘lada yashirilgan: Toshkentda noqonuniy diniy ta’lim berilgan xonadonlar aniqlandi (video)

    O‘zbekiston | 3 avgust, 11:42

    Rossiya Pokrovskni qurshab olishga urinmoqda – Britaniya razvedkasi

    Dunyo | 3 avgust, 11:30

    Putin politsiyaga bank hisoblarini sud qarorisiz muzlatish vakolatini berdi

    Dunyo | 3 avgust, 10:55
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.