Bundan 78 yil oldin – 1941-yilning 7-dekabr kuni ertalab vitse-admiral Tyuiti Nagumo boshchiligidagi yapon dengiz aviatsiyasi Gavayi orollari yaqinida joylashgan AQSh dengiz va havo bazasi – Perl-Xarborga dahshatli hujum uyushtirdi. Bu ikki davlat o‘rtasidagi urushni boshlab berdi. Shu bilan birga, hujum yapon militarizmi tugashining boshlanishi bo‘ldi. “Daryo” kolumnisti Nurbek Alimov bu haqda hikoya qiladi.
Sabab
Perl-Xarborga qilingan hujum Yaponiyaga AQShning Tinch okeanidagi flotini zararsizlantirish, neft va kauchuk kabi tabiiy manbalarga boy Malayya va Gollandiya Ost-Indiyasini zabt etishni ta’minlash uchun kerak edi.
Aslida Yaponiya va AQSh o‘rtasida urush ehtimoli 1921-yildan beri ikki davlat tomonidan ham bor edi. Keskinlik 1931-yilda Yaponiya Manchjuriyaga bostirib kirgan paytdan kuchaya boshladi.
Keyingi o‘n yil ichida Yaponiya Xitoyda ta’sirini kengaytirishni davom ettirdi. Bu 1937-yilda keng ko‘lamli urushga olib keldi. Yaponiya Xitoyni izolyatsiya qilish va materikda g‘alaba qozonish uchun yetarli resurs mustaqilligiga erishish uchun ko‘p kuch sarfladi; janubdagi bosqinlar esa bunga yordam berishi kerak edi.
Hujumdan oldingi vaziyat
1941-yil o‘rtalarida AQSh prezidenti Ruzvelt Buyuk Britaniya bosh vaziri Cherchillga shunday yozgan edi:
“Urushni e’lon qilmasdan boshlayman. Chunki Kongressdan urush e’lon qilishni so‘rasam, bu boradagi tortishuvlar uch oyga cho‘zilishi mumkin”.
Oktabr oyi boshida, “kutilmagan” hujumdan ikki oy oldin, sovet razvedkasi xodimi Rixard Zorge Moskvaga Perl-Xarborga 60 kun ichida hujum qilinishi to‘g‘risida xabar bergan edi; bu ma’lumotni, Amerika manbalariga ko‘ra, Kreml Vashingtonga yetkazgandi.
6-dekabr kuni kechqurun Vashington 26-noyabrdagi AQSh ultimatumiga javoban yozilgan yapon notasini oldi. Bu uzun hujjat urush e’lon qilinishi haqida gapirmasa ham, uning ma’nosi va yetkazib berilishi kerak bo‘lgan aniq vaqti (7-dekabr kuni soat 13:00 da) hamma narsani oydinlashtirib turgan edi. Ammo Tinch okeani floti joylashgan Gavayiga hech qanday ogohlantirish berilmadi. 6-dekabr soat 9:30 da (Vashington vaqti bilan) Ruzveltga yapon notasi topshirildi. Uni o‘qib chiqqan prezident “Bu – urush”, degan edi.
1941-yil 7-dekabrdagi asosiy voqealar Ford orolida ro‘y berdi. Orolda AQSh harbiy-havo kuchlari aerodromi, uning atrofida esa kemalar to‘xtash joyi bor edi.
Yaponiya hujumi arafasida orolda AQSh Tinch okeani flotining to‘qqizta jangovar kemasidan yettitasi yig‘ilgan edi.
Hujumdan 50 daqiqa oldin Yaponiya imperiyasi samolyotlarini orolning shimolida joylashgan SCR-270 radari payqagan, lekin amerikaliklar bu samolyotlarni o‘ziga tegishli deb hisoblab, signal bermagan edi.
Hujum
1941-yil 26-noyabrda vitse-admiral Tyuiti Nagumo qo‘mondonligi ostidagi Yaponiya imperiyasi floti flot qo‘mondoni Isoroku Yamamoto buyrug‘iga binoan Iturup oroli (Kuril orollari), Xitokappu ko‘rfazidagi bazani tark etdi va Perl-Xarborga yo‘l oldi. Yapon flotilyasi oltita samolyot tashuvchi – “Akagi”, “Kaga”, “Xiru”, “Soryu”, “Syokaku” va “Dzuykaku” lardan iborat edi. Ularda 414 ta, shu jumladan qiruvchi, torpeda tashuvchi, sho‘ng‘uvchi bombardimonchi samolyotlar bor edi.
Samolyot tashuvchi eskort ikkita jangovar kema, ikkita og‘ir va bitta yengil kreyser hamda to‘qqizta eskadrilya mina tashuvchisidan iborat edi. Oaxuga qarshi operatsiyada oltita suv osti kemasi ham qatnashdi. Hujum joyiga mitti suv osti kemalari olib kelindi; keyinchalik ular yordamida Gavayi orollari patrul qilindi.
7 dekabr kuni ertalab yapon aviatsiyasi Oaxudagi aerodromlarga va Perl-Xarbor bandargohiga o‘rnatilgan kemalarga hujum qildi. Hujum uchun eng qulay vaqt – yakshanba tanlandi. Ba’zi jamoalar va qirg‘oq mudofaa batareyalari xodimlari dam olishda edi. 32 ta qirg‘oq mudofaasi batareyasidan atigi sakkiztasi hujum qilganlarga qarata o‘t ochdi, shunda ham ulardan to‘rttasi tezda bostirildi.
Natija va oqibat
Hujum natijasida to‘rtta jangovar katta kema, ikkita esminets va bitta minadan himoya qiluvchi to‘siq cho‘ktirildi. Yana to‘rtta kema, uchta yengil kreyser va bitta esminets zarar ko‘rdi. Amerika aviatsiyasi 188 ta samolyot yo‘qotdi, 159 ta samolyot jiddiy zarar ko‘rdi. 2 403 nafar askar halok bo‘ldi (ulardan 1 102 nafari Arizona kemasi bortida bomba portlashi oqibatida o‘ldi); 1108 kishi yaralandi.
Yaponlar 29 ta samolyot yo‘qotdi, yana 74 tasi zarar ko‘rdi. Beshta kichik suv osti kemasi turli sabablarga ko‘ra yo‘qoldi. 64 ta yapon askari halok bo‘ldi (55 uchuvchi va to‘qqiz nafar suv osti kemasi askari). Leytenant Kadzuo Sakamaki asirga olindi. U juda kichik suv osti kemasida marjonqoyaga urilgach, qirg‘oqqa chiqib qolgan edi. O‘lgan to‘qqiz nafar yapon suv osti kemasi askari milliy qahramon deb e’lon qilindi.
Yuqorida aytib o‘tilganiday, Perl-Xarborga uyushtirilgan hujumdan maqsad AQShning Tinch okeani flotini zararsizlantirish va Yaponiya armiyasining Janubi-Sharqiy Osiyodagi harbiy-dengiz kuchlariga harakat qilish erkinligini ta’minlashdan iborat edi. Bu maqsadga erishilmadi, chunki Tinch okean floti kemalarining zamonaviy turlariga zarar etmadi. Birinchi Jahon urushi davridan qolgan, Perl-Xarborda o‘rnatilgan sakkizta harbiy kemadan “Arizona” va “Oklaxoma” batamom yo‘qoldi. “Pensilvaniya” va “Merilend” oz miqdorda zarar ko‘rdi va oy oxirida xizmatga qaytdi. “Tennessi” va “Nevada” jiddiy zarar ko‘rib, 1942-yil fevral va oktabr oylariga qadar ta’mirlandi. “Kaliforniya” va “G‘arbiy Virjiniya” faqat 1944-yilga kelibgina tiklandi.
Shu kuni AQSh Yaponiyaga qarshi urush e’lon qildi va Ikkinchi Jahon urushiga kirdi. Bu hujum tufayli, ayniqsa u kutilmaganda sodir bo‘lgani sababli Amerikada jamoatchilik fikri 1930-yillar o‘rtalaridagi izolyatsionistik pozitsiyadan to‘g‘ridan to‘g‘ri harbiy harakatlarda ishtirok etish pozitsiyasiga keskin almashdi.
1941-yil 8-dekabrda AQSh prezidenti Franklin Ruzvelt Kongressning har ikki palatasi qo‘shma yig‘ilishida nutq so‘zladi. Prezident “Tarixga sharmandalik ramzi sifatida kiradigan kun” – 7-dekabrdan boshlab Yaponiyaga qarshi urush ochishni talab qildi. Kongress tegishli rezolyutsiyani qabul qildi.
Shunday qilib, Tinch okeani urush teatri o‘z premyerasini o‘tkazib oldi. Oldinda har ikki davlatni atom bombasi ishtirokidagi dahshatli urush kutar edi. Lekin bu alohida mavzu.
Muallif fikri tahririyat nuqtai nazaridan farq qilishi mumkin.
Izoh (0)